Tímarit FHH - 01.09.1984, Blaðsíða 35

Slík færni er jú meginmarkmið end-
urhæfingarinnar. Þessu marki verð-
ur náð með því, annað tveggja, að
hjálpa viðkomandi einstaklingi að
þroska þessa þætti með sér, og/eða
styrkja þá þætti umhverfisins, er
hafa uppbyggjandi áhrif í þessa átt.
Flestir eru sammála um, að megin-
áhersla á styrkleikaþætti einstakl-
ingsins og umhverfis séu af hinu
góða, þar eð þá verði minna rými
fyrir veikleikaþættina. Það er;
aðaláhersla á hið jákvæða og að
vissu marki höfnun á því neikvæða.
Eins og í annarri endurhæfingu,
er í endurhæfingu geðsjúkra lögð
mikil áhersla á upplýsingamat (ass-
essment) og í framhaldi af því upp-
byggingu félagslegrar færni. Rann-
sóknir varðandi endurhæfingu hafa
sýnt, að geðsjúkir eru færir um að
læra geysimikið hvað snertir félags-
lega færni, burtséð frá þeim sjúk-
dómseinkennum, er fyrir hendi eru
— eða voru.
Svo sem sagt var hér að framan
má líta á endurhæfingu sem ferli, er
leiði til mestu mögulegrar vellíðun-
ar. Lítum nú nánar á þetta ferli, sem
felur í sér þrjá meginþætti:
I fyrsta lagi; — mat (assessment) á
einstaklingnum,
í öðru lagi; -áætlun, og
í þriðja lagi; - framkvæmd.
Með mati á einstaklingnum er átt
við mat á getu hans og möguleikum,
svo og þeim stuðningi, er hann hefur
í umhverfinu. Horft er framhjá sjúk-
dómseinkennunum sem slíkum,
en samspil umhverfis og einstakL
ings haft í fyrirrúmi. Stærsti liðurinn
hér er mat á fræðsluþörf einstakl-
ingsins og tjölskyldu hans. Endur-
hæfingarmatið er frábrugðið sjúk-
dómsgreiningu, samkvæmt hinu
læknisfræðilega rnódeli, þar sem
ekki er gert ráð fyrir möguleikum
einstaklingsins til endurhæfingar.
Það er í raun er ekki óeðlilegt, þar
sem sjúkdómsgreiningin felst fyrst
og fremst í flokkun einkenna. End-
urhæfingarmatið líkist fremur því,
sem lagt er til grundvallar upplýs-
Tímarit Fhh
ingamati hjúkrunarferlisins, hvar
lögð er áhersla á að fá heildræna
mynd af einstaklingnum („The
Holistic Approach“).
Áætlunin felur í sér, að þeim þátt-
um er stuðla að endurhæfingu er
raðað í forgangsröð. Lögð er sérstök
rækt við fræðsluþáttinn, og má
hugsa sér gerð einhvers konar
kennsluáætlunar í þessu sambandi.
Hér verður ekki nánar fjallað um
matið og áætlunina, en framkvæmd-
in sjálf tekin til umfjöllunar. Hvað
þessu viðvíkur, þá hefur að margra
mati reynst vel að styðjast við kerfa-
kenninguna („The general systems
theory“).
Þau þrjú megin kerfi er við bein-
um athyglinni að, eru:
A. Einstaklingurinn.
B. Fjölskyldan eða aðrir stuðn-
ingsaðilar.
C. Þjóðfélagið eða það samfélag
sem einstaklingurinn lifir í.
Lítum nú á hvern þessara þátta
fyrir sig.
A. Einstaklingurinn
Hvað snertir einstaklinginn sjálf-
an, hefur verið bent á 6 áhersluþætti
í fræðslunni:
1. Virkni
Virkni einstaklingsins í endurhæf-
ingunni er algert skilyrði þess að ár-
angur náist. Til að ná þessum ár-
angri beitum við markvissri fræðslu.
Einn af aðal áhersluþáttunum í
fræðslunni er að fá einstaklinginn til
að skilja eigin ábyrgð í endurhæfing-
unni, þ. e. að í raun og veru séum við
að hjálpa honum að hjálpa sér sjálf-
um. Mikilvægt er og hér, að skjól-
stæðingurinn viti ávallt að hvaða
marki er stefnt og sé samþykkur því.
2. Nýting þekkingar
Sú hætta er ætíð fyrir hendi, að ein-
staklingnum mistakist að notfæra
sér það, sem hann e. t. v. lærir í
endurhæfingunni. Hér er átt við, að
yfirfærsla í raunverulegu umhverfi
fari forgörðum. Því er talið æskileg-
ast, að fræðslan fari fram í raunveru-
legu umhverfi einstaklingsins, þar
sem því verður mögulega við komið.
Við megum því aldrei gera ráð fyrir,
að hann af tilviljun einni saman, út-
færi þessa þekkingu, heldur þarf
hann markvissa aðstoð við það.
3. Einstaklingsbundin markmið
Eins og áður er fram komið, þarf
ávallt að taka mið af hinum einstakl-
ingsbundnu þörfum. Ekki er ætíð
unnt að láta eitt yfir alla ganga. T. d.
er býsna mismunandi hversu mikinn
þrýsting einstaklingar þola og
hversu mikið af upplýsingum þeir
geta móttekið.
4. Afleiðing breytinga
Þó að eitthvað óæskilegt atferli
hverfi eða breytist, staðfestir það
ekki að einstaklingurinn hafi aðlag-
ast því samfélagi er hann tilheyrir.
Ávallt er því nauðsynlegt að fræða
hann um þær fyrirsjáanlegu afleið-
ingar sem breytingin kann að hafa í
för með sér, og kenna honum heppi-
Ieg viðbrögð er stuðla að aðlögun
Hér er átt við þá hlutverkabrenglun,
sem oft verður þegar heilbrigðis-
ástandi einstaklings er ógnað, eða á
því verður breyting.
5. Að vera einhverjum háður
Oft er það ríkjandi viðhorf, að það
sé miður heppilegt að vera einhverj-
um háður. Ef við hinsvegar lítum á
hinar ýmsu kenningar um grund-
vallarþarfir mannsins, stangast það
verulega á við þetta viðhorf. Þar
sem talið er hverjum manni nauð-
synlegt og eðlilegt að vera einhverj-
um háður. Því er mikilvægt í fræðslu
varðandi þetta, að einstaklingurinn
sé meðvitaður um stuðningsaðila í
umhverfi sínu og hvers hann megi
vænta af þeim.
6. Að viðhalda von
Til að viðhalda von hjá einstakl-
ingnum leggjum við áherslu á og
33