Tímarit FHH - 01.09.1984, Blaðsíða 29

Margrét Gústafsdóttir B.Sc. M.Sc.
Fræðsla og aldraðir
Inngangur
Árlegur afmælisdagur er einn af
meiri háttar viðburðum í lífi lítils
fólks - það er dulítið ævintýralegt að
sjá stjörnurnar í augum barna, þegar
þau tala um þá upphefð eða veg-
semd sem fylgir ári hverju í barn-
æsku. I hugum smáfólks er það eftir-
sóknarverð framtíðarsýn að eldast
og verða stór með tíð og tíma. Þegar
að því kemur að smáfólkið er orðið
uppkomið og á að heita stórt - dreg-
ur oft úr þeirri hugljómun sem end-
urspeglar fyrri hugmyndir um að
verða eitthvað með aldrinum.
Hitt ersvo annað mál, hvort fullur
líffræðilegur þroski mannsins marki
straumhvörf, er hafi í för með sér
hnignun á vaxtarsprota hvers og
eins. Er það svo, að ellimörk svo-
kölluð er koma hægt og sígandi, eig-
inlega án þess að við tökum eftir því,
gefi vísbendingu um að nú sé farið
að halla undan fæti á æviskeiðinu?
Menn líta oft á tíðum svo á að
fyrstu hrukkurnar- hækkandi koll-
vik og grá hár í vöngum gefi til
kynna á ótvíræðan hátt, að blóma-
skeið ævinnar sé að baki. Útlits-
breytingar eru táknræn kennimörk
þeirra breytinga, sem í hönd fara er
aldurinn færist yfir fólk — breytinga
sem tilhneiging er til að túlka sem
hnignun eða hrörnun á leið okkar
frá vöggu til grafar.
Frá mínum bæjardyrum séð má
líta á dæmigerð ellimörk sem endur-
skin reynslunnar — eða veðrun á
Margrét Gústafsdóttir
Iauk M.S. prófi í hjúkrunarfræði - lang-
legu- og öldrunarhjúkrun frá Kaliforniu
háskóla, San Francisco vorið 1983.
Hún starfar nú sem hjúkrunarfram-
kvæmdastjóri öldrunardeilda Borgar-
spítalans og lektor í öldrunarhjúkrun við
Háskóla íslands.
langri leið, sem gefið hefur fólki
stærri heimsmynd og yfirgripsmeiri
lífssýn. í þessu ljósi endurspeglar
aukinn lífaldur ekki hnignun eða
hrörnun heldur horfur á vexti og
þroska með ári hverju - þó það sé
heiglum hent hver sé orðinn stór
þegar yfir líkur.
Bandaríski læknirinn Robert
Butler (1981), sem nafntogaður er
fyrir hlutdeild sína í öldrunarfræð-
um vestan hafs hefur bent á, að
reynsla aldraðra í lífinu ráði fremur
en lífaldur eða öldrun í sjálfu sér við-
brögðum þessa aldurshóps við
streitu, sjúkdómum, missi og kröpp-
um kjörum. Butler leggur áherslu á,
að bolmagn hvers og eins til þess að
takast á við breyttar aðstæður á efri
árum sé ekki komið undir aldri ein-
um sér, heldur fyrst og fremst undir
menntun, atvinnumynstri, fjöl-
skyldu og öðrum þeim einingum er
mynda uppistöðurnar í lífi hvers og
eins og gefa því merkingu og mynd.
öldrun og efri ár
Rannsóknir í öldrunarfræðum eiga
sér ekki langa sögu að baki og skýra
fyrst og fremst eðli en ekki orsakir
þeirra breytinga, sem fylgja í kjölfar
öldrunarferlis einstaklingsins. Öldr-
un hefur verið skilgreind í ljósi þess,
að í tímans rás dregur úr viðnáms-
þrótti lífverunnar á þann veg að lífs-
Iíkur minnka. Það er sameiginlegt
öllum tegundum að með auknum
lífaldri aukast líkur á dauða, - þó
mjög sé misjafnt, eftir tegundum, á
hvaða lífsaldri lífslíkur minnka
(Merry & Phillips, 1981). Það er
engan veginn Ijóst hvað veldur
minnkuðum viðnámsþrótti og lífs-
líkum, en hitt er að verða deginum
augljósara á vesturlöndum, að bætt
Iífskjör og heilsugæsla hafa orðið til
þess að fleira fólk getur vænst þess
að ganga langleiðina af mögulegu
æviskeiði mannsins. Fjöldi og hlut-
fall aldraðra í heildaríbúatölu vest-
rænna þjóða hefur farið stöðugt
vaxandi undanfarna áratugi og álitið
er að slíkra breytinga á mannfjölda-
dreifingu fari að gæta meðal annarra
þjóða með tíð og tíma. Því er nú
spáð, að eftir 45 ár munu aldraðir
Tímarit Fhh
27