Tímarit FHH - 01.09.1984, Blaðsíða 14

Má þar nefna rannsóknir próf. Sig-
urjóns Björnssonar og samstarfs-
manna hans, en niðurstöður þeirra
birtir hann í bók sinni, „Börn í
Reykjavík“, sem út kom árið 1980.
Þessar niðurstöður gefa m. a.
ákveðnar vísbendingar um áhrif
ýmissa þátta fjölskyldulífs á geðheil-
brigði barna og ber þar hæst áhrif
uppeldisaðferða og áhrif hjúskapar-
aðlögunar foreldra. Sömu breytur
virðast einnig hafa mikil áhrif á
lengd skólagöngu barna.
Dr. Þórólfur Þórlindsson greindi í
erindi sínu á ráðstefnu FHH 1979
frá niðurstöðum rannsóknar á 400
15 ára unglingum í Reykjavík, sem
hann kvað rökstyðja áhrifamátt fjöl-
skyldunnar á félagsmótun unglinga
hérlendis.
Þá má geta þess að í niðurstöðum
Kristins Karlssonar félagsfræðings
og Þorbjarnar Broddasonar dósents
í „Jafnréttiskönnun í Reykjavík 80-
81“ er að finna mikilvægar upplýs-
ingar um skipulag og eðli íslensku
fjölskyldunnar í dag.
Að mínu áliti styðja þessar niður-
stöður þá skoðun mína að taka verði
tillit til fjölskyldulífs við skipulagn-
ingu heilbrigðisfræðslu. Með því á
ég við að einstaklingurinn sé alltaf
skoðaður sem hluti af fjölskyldu
sinni og víðara samfélagi þegar
fræðslan er áætluð. Ég á einnig við
að oft sé æskilegt að miðla fræðslu til
fjölskyldunnar í heild, eða til þeirra
meðlima hennar sem hafa til þess
þroska og af því gagn hverju sinni.
Dæmi um slíka fjölskyldufræðslu er
foreldrafræðsla, fjölskyldulífs-
fræðsla og almenn fræðsla um heil-
brigðismál í fjölmiðlum sett fram á
þann máta að sem flestir fjölskyldu-
meðlimir hafi gagn af. Foreldra-
fræðsla er í dag sjálfsagður hluti
mæðraverndar. Fjölskyldulífs-
fræðsla er að ryðja sér til rúms og
hafa félagsráðgjafar einkum haft
forgöngu í þeim efnum. Fræðsla um
heilbrigðismál í fjölmiðlum er enn af
skornum skammti og mættu heil-
brigðisstéttir og heilbrigðisyfirvöld
nýta þann vettvang betur.
Fjölskyldan sem heild
Ymsar hugmyndir og kenningar á
sviði félagsvísinda, sálarfræði og
hjúkrunarfræði auðvelda okkur að
skilja og nálgast fjölskylduna. Má
þar nefna kerfakenninguna (syst-
ems theory), kenningar um þroska
og þarfir mannsins og fjölskyldunn-
ar og hugmyndina um styrkleika-
þætti fjölskyldulífs.
Eðlilegt er að skoða fjölskylduna
sem eitt fjölmargra þjóðfélagskerfa.
Þessi kerfi verða ekki slitin úr sam-
hengi við umhverfi sitt þar eð þau
eru svokölluð „opin kerfi“, það er,
skiptast stöðugt á efni, orku og upp-
lýsingum við umhverfið. Innan fjöl-
skyldunnar er að finna ákveðna
samsetningu/meðlimi, ákveðna
uppbyggingu, ákveðna styrkleika-
þætti og ákveðna starfsemi (sjá
mynd). Með styrkleikaþáttum á ég
við allt það sem auðveldar fjöl-
skyldunni að mæta þörfum meðlima
sinna og kröfum þjóðfélagsins.
Breytingar sem tengjast vexti og
þroska fjölskyldumeðlima og breyt-
ingar tengdar umhverfinu og óvænt-
um atvikum hafa stöðugt áhrif á
fjölskylduna. Dæmi um fyrrnefndu
breytingarnar eru barnsfæðing,
kynþroski, aðskilnaður, starfslok,
o. fl.
Dæmi um þær síðarnefndu eru
sjúkdómar, ótímabær dauðsföll,
náttúruhamfarir o. fl. Þessar breyt-
ingar leiða oft til breytinga á sam-
setningu sem krefjast breytinga á
uppbyggingu og starfsemi og e. t. v.
þróunar nýrra styrkleikaþátta.
Þannig verður fjölskyldan stöðugt
að aðlagast og breytast til þess að
viðhalda sjálfri sér og heilbrigði og
hamingju meðlima sinna. í flóknu
samfélagi nútímans getur þessi að-
lögun oft reynst erfið. Eðli og magn
breytinganna fyrrnefndu er ákaf-
lega misjafnt og þess vegna er
fræðsluþörf fjölskyldu breytileg. Til
þess að meta þessa þörf verðum við
að líta á „myndina“ í hcild sinni og
skoða:
— hvaða breytingar fjölskyldan tekst
á við,
— meta þroska og heilsufar fjöl-
skyldumeðlima,
— skoða hlutverkaskiptingu og
ákvarðanatöku innan fjölskyld-
unnar,
— meta starfsemisgetu hennar, þ. e.
hvort hún stefnir að samheldni,
hjálpsemi og heilbrigði,
— og fá hugmyndir um hvaða þættir
auðvelda henni að mæta þörfum
meðlima sinna og kröfum samfé-
lagsins (styrkleikaþættir).
Þannig yfirlit ætti að tryggja að
við miðum fræðsluna við þarfir fjöl-
skyldunnar í heild.
Tilgangur fræðslunnar er því að
auðvelda fjölskyldunni að viðhalda
og hvetja heilbrigði meðlima sinna
og hjálpa henni að gera viðeigandi
ráðstafanir þegar sjúkdómseinkenni
gera vart við sig.
Óhætt er að fullyrða að fjölskyld-
an gegnir þýðingarmiklu hlutverki í
okkar þjóðfélagi. Hlutverk hennar í
viðhaldi og eflingu heilbrigðis má
aldrei vanmeta. Þetta hlutverk má
lesa út úr eftirfarandi markmiðum
sem segja má að fræðsla fyrir fjöl-
skylduna á ýmsum vettvangi stefni
að.
12
Tímarit Fhh