Tímarit FHH - 01.09.1984, Blaðsíða 22

ar hafa ekki orku til þess að sitja
nægilega lengi og halda athygl-
inni, þau þurfa því að vera þátt-
takendur.
Hvernig á að meta hvort fræðslan
skilar árangri? Á að meta hana með
því að athuga breytingu á hegðun?
Mjög erfitt er að finna orsaka-af-
leiðingakeðju í mannlegri hegðun.
Fjöldi breyta er nánast óteljandi.
Með þessu er í rauninni hægt að
benda á, að nánast ómögulegt er að
tengja hegðun í bekk beint við ýmis
heilsufarsleg atvik, er síðar kunna
að koma upp. Því má segja, að hegð-
unarbreyting er nær ómögulegur
mælikvarði á heilbrigðisfræðslu í
skólum. Fræðsla er aðeins einn af
mörgum þáttum, sem hafa áhrif á
heilbrigðisviðhorf hvers manns.
Þeir sem meta heilbrigðisfræðslu í
skólum horfast því í augu við erfið-
leika. I fyrsta lagi verða þeir að
ganga út frá því, að fræðslan hafi
áhrif á heilbrigði. Á hvern annan
hátt ættu þeir að réttlæta þann tíma
og þá fjármuni, sem eytt er í fræðsl-
una? í öðru lagi hefur ekki enn verið
hægt að meta hegðunarbreytingar -
það sem er mikilvægast við atferlis-
kenninguna. Til viðbótar við þessi
vandræði hefur heilbrigðisfræðsla í
skólum ekki skilað nægilegum ár-
angri og hefur ekki verið talið það
allra mikilvægasta, sem gera þarf.
Jafnvel þótt hægt væri að meta út-
komuna, gætu niðurstöðurnar allt
eins orðið lítiö uppörvandi.
Lagðar hafa verið fram nokkrar
tillögur, sem eru nauðsynlegar fyrir
þróun og stuðning við heilbrigðis-
fræðslu í skólum í framtíðinni:
1. Heilbrigðisfræðsla í skólum er
gegndræp (pervasive), en hún er
ekki nægilega studd, skipulögð
eða framkvæmd.
2. Vegna þess að hún er gegndræp
er mögulegt, að hún hafi áhrif á
heilbrigði fjölda fólks.
3. Vegna þess að hún hefur ekki
notið nægilegs stuðnings, skipu-
lagningar eða framkvæmdar,
20
hefur verið gengið framhjá þeim
möguleika, að hún hafi áhrif á
fjölda fólks.
4. Þær tilraunir, sem gerðar hafa
verið til þess að meta áhrif heil-
brigðisfræðslu í skólum út frá
betra heilbrigði og breytingum á
atferli, eru líklegar til þess að
vera lítið uppörvandi vegna þess
að:
a) Fræðslan er. ekki nægilega vel
studd, skipulögð eða fram-
kvæmd.
b) Þörf er sérstakrar aðferðar
við mat til þess að finna ár-
angurinn.
5. Þar af leiðandi er þróun og mat
heilbrigðisfræðslu í skólum háð
auknum stuðningi og skipulagn-
ingu (sem skammtímamarkmið)
og til langs tíma er þörf sérstakr-
ar rannsóknar á heppilegu mati.
6. Stuðningur og framkvæmd
þarfnast skýrgreiningar á mark-
miðum og aðferðum og einnig
ákveðins þrýstings á heilbrigðis-
fræðslu í skólum. Það er því þörf
á mati á kennsluaðferðum og því
fylgir mat á þekkingu og hæfi-
leikum.
7. Þörf er sérstakrar rannsóknar á
mati (evaluation research), til
þess að ákveða langtímaáhrif og
til að sýna fram á þjóðfélagsleg
not, þannig að stuðningur stjórn-
valda fáist.
En hver á að sinna heilbrigðis-
fræðslu í skólum? Ekki eru allir á
sama máli hvað það varðar. í reglu-
gerð þeirri, er ég nefndi áðan, segir
svo um starfssvið skólalækna:
„30. gr. n. Skólalæknir skal hafa
eftirlit með heilbrigðisfræðslu í
skólanum og veita heilsufræðikenn-
ara umbeðnar leiðbeiningar. p.
Skólalæknir skal flytja erindi um
heilsuvernd fyrir kennara og for-
eldra, þegar um semst með honum
og skólastjóra. r. Skólalæknir skipu-
leggur og stjórnar starfi skólahjúkr-
unarkonu, þar sem hún er starf-
andi.“
Þegar lesin er 31. gr. laganna um
starfssvið skólahjúkrunarkvenna er
annað uppi á teningunum, þar er
aðeins einu sinni nefnd fræðsla:
„31. gr. s. Skólahjúkrunarkona,
sem gegnir fullu starfi við heima-
vistarskóla, skal annast sjúkrahjúkr-
un í skólanum, svo og kennslu í
heilsufræði, ef skólastjóri æskir
þess.“
Hins vegar segir svo í því ljósriti,
sem Heilsuverndarstöð Reykjavík-
ur gefur út, er ég vitnaði til áðan:
„Frœðsla í heilsuvernd: Að jafnaði
er átt við óformlega fræðslu, þó að
æskilegt sé, að hjúkrunarfræðingur
sinni kennslu í heilbrigðisfræðum.
En skv. lögum ber fræðsluyfirvöld-
um að sjá um kennslu þess námsefn-
is, sem lögboðið er. (Hér er væntan-
lega átt við grunnskólalögin). Meðal
þess sem hjúkrunarfræðingur þarf
að leggja áherslu á, er fræðsla um:
Næringu, svefn, líkamsrœkt og úti-
vist og gildi góðrar Iíkamsþjálfunar.
- Kenna skal nemendum að þekkja
eigin líkama. T. d. skal fara öðru
hvoru í heimsókn í leikfimitímana.
Hreinlæti, ávana- og fíkniefni, kyn-
frœðsla, kynlíf og getnaðarvarnir
o. fl. eftir því, sem við á. Einnig ættu
hjúkrunarfræðingar að beita sér fyr-
ir því, að öll börn fengju kennslu í
hjálp í viðlögum fyrir lok grunn-
skóla.“
Grunnskólalögin gera hins vegar
ráð fyrir því, að fræðsluyfirvöld sjái
um þessa fræðslu og flétti henni inn í
námsefnið. Hér er því komið að
þætti kennara. í því sambandi lang-
ar mig til þess að vitna í könnun sem
gerð var 1978, á vegum KHÍ um
kynferðisfræðslu. Þar segir:
„Engu að síður hlýtur það í fram-
tíðinni að koma í hlut kennarans
frekar en sérfræðings að annast kyn-
ferðisfræðslu. Ég er þeirrar skoðun-
ar að kynferðisfræðsla eigi að vera
eðlilegur hluti af venjulegu náms-
efni í skólum.“
Síðan segir:.
„Ef þessi fræðsla á að vera í hönd-
um aðila utan skólans (sbr. utanað-
Tímarit Fhh