Tímarit FHH - 01.09.1990, Síða 6

Kvennarannsóknir og
hjúkrunarfræði
Kristín Björnsdóttir
I eftirfarandi grein verður fjallað um tengsl kvennarannsókna og hjúkrunarfrœði.
Brugðið verður upp mynd afþeim þjóðfélagslegu hrœringum sem mótað hafa kvenna-
hreyfinguna íþeirri mynd semflest okkar þekkja hana ásamt því hvernig þessi áhrifhafa
birst í hjúkrun. Þá verður rcett um helstu stefnur í kvennarannsóknum á síðustu árum
ogfjallað um hvernig þessi þróun hefur mótað rannsóknir hjúkrunarfræðinga á tveim-
ur rannsóknarsviðum þ. e. rannsóknum á heilbrigði kvenna og rannsóknum á hjúkrun
sem kvennastarfi. Loks verða settar fram hugleiðingar um áframhaldandi þróun
hjúkrunar.
Áður en ég hef umfjöllun mína um
kvennarannsóknir og hvernig þær geta
veitt okkur innsýn í hjúkrun langar mig
til að lýsa stuttlega þeim umbrotum sem
hafa átt sér stað annars vegar innan
kvennahreyfmgarinnar og hinsvegar inn-
an hjúkrunarfræði á undanförnum árum.
Það skal tekið fram að bæði kvennahreyf-
ingin og hjúkrun eiga sér langa sögu sem
ekki verður rakin hér og báðar eiga það
sameiginlegt að vera nátengdar lífi
kvenna, hvor á sinn hátt.
Kvennahreyfing sú sem starfar víða
um heim varð fyrst verulega áberandi á
sjöunda áratugnum. Þetta voru tímar
Rauðsokka, kvenna í uppreisnarhug
gegn ríkjandi smáborgara og karlrembu-
samfélagi. Fram kom mikil og hörð
ádeila á hlutverk og stöðu kvenna.
Áhersla var lögð á veikleika þeirra,
hvernig þeim hefði verið haldið niðri og
kyrrsettar inni á heimilunum. Baráttan
beindist gegn þeirri hugmyndafræði að
konur væru hið ,,veikara“ kyn, háðar
mönnum sínum um framfærslu og forsjá
á öllum sviðum. Það sem þurfti að gera
var að frelsa þær úr viðjum hefðbund-
inna kvennastarfa til að sýna það og sanna
að konur ,,gætu líka“ að konur væru
„líka menn“.
í bók sinni ÍNafni Jafnréttis lýsir Helga
Sigurjónsdóttir þeim hugmyndafræði-
legu umbrotum sem áttu sér stað innan
Rauðsokkahreyftngarinnar hérlendis á
þessum tíma og segir m.a.:
„Við féllum hinsvegar í þá gryfju sem
margar dætur gera, að afneita mæðrum
sínum og þykja flest lágt hjá þeim en
horfa frekar til feðranna og afreka
þeirra“ (bls. 9).
Framlag kvenna var að engu gert. Þessi
máflutningur kvennahreyfmgarinnar hafði
mjög neikvæð áhrif á flestar konur. Þær
fylltust sjálfsfyrirlitningu og misstu allt
sjálfstraust eða þær fóru í vöm og af-
neituðu boðskap hreyfmgarinnar.
Það er líka staðreynd að á þessum tíma
áttu hefðbundin kvennastörf eins og t.d.
hjúkrun ekki uppá pallborðið hjá mörg-
um forsvarsmönnum kvennahreyfmgar-
innar. Þannig var t.d. eitt af slagorðum
bandarískra baráttukvenna: „Hvers
vegna að verða hjúkka, þú getur allt eins
orðið læknir?“ (Muff, 1982). Málflutn-
ingur af þessu tagi varð til þess að hjúkr-
unarfræðingar gerðust afhuga kvenna-
Kristín Björnsdóttir lauk B.Sc. prófi í
hjúkrunarfræði frá HÍ 1981. Starfaði
næstu tvö ár við hjúkrun á Vífilsstöðum
og Borgarspítalanum og kenndi við Náms-
braut í hjúkrunarfræði. Lauk M.Ed. prófi
í hjúkrunarfræði frá Columbiaháskóla í
Bandaríkjunum 1985. Starfar nú sem lekt-
or við Námsbraut í hjúkrunarfræði og
vinnur jafnframt að doktorsritgerð um
hjúkrun sem kvennastarf.
hreyfingunni um margra ára skeið
(Vance, Talbott, McBride og Mason,
1986). Það er þó athyglivert að greina
má sömu þróun innan hjúkrunar og
kvennahreyfmgarinnar. Hjúkrunarfræð-
ingar tóku að leggja ofuráherslu á að
breytast, verða eitthvað annað en þeir
voru, s.s. tilhneiging þeirra að útrýma
þeim einkennum sem tengdu greinina
kvenleika. Þetta kemur einna skýrast
fram í umræðunni um þróun hjúkrunar
sem fagstéttar. Þá á ég við fagstétt í hefð-
bundnum skilningi, þar sem einkenni
karlastéttanna eru höfð að viðmiði.
Á sama tíma og kvennahreyfingin var
að berjast fýrir því að konur væru líka
menn barðist hjúkrun fyrir því að hljóta
fulla viðurkenningu sem fagstétt. í þeirri
baráttu bar hæst áhersla á rannsóknir og
fræðistörf svo og aukin völd innan heil-
brigðiskerfisins. Að mínu mati, ein-
kenndist þessi ákafa barátta hjúkrunar-
fræðinga á skorti á gagnrýnni athugun á
því hversu vel þau markmið og aðferðir
4
Tímarit Fhh