Tímarit FHH - 01.09.1990, Side 36

til að ræða líðan hins og tilfinningar
(Porit, 1989). Tjáskipti án orða skipta
líka miklu máli. Oft hefur ninn deyjandi
aðeins þörf fyrir að einhver sitji hjá hon-
um, haldi í hönd hans eða snerti hann án
þess að nokkuð sé sagt.
Það er rétt að gera sér grein fyrir því
að flestir sem eiga stutt eftir eiga ein-
hvers konar von sem ekki má taka frá
þeim. Það getur verið von um krafta-
verk, von um að illkynja sjúkdómur
gangi til baka um stundarsakir, von um
að verða verkjalaus eða von um líf eftir
dauðann. Þessi von er ef til vill eina hald-
reipi dauðvona manns sem hjálpar hon-
um að sætta sig við aðstæður sínar og
hana ber að virða og viðhalda hvort sem
þeim sem annast viðkomandi frnnst hún
raunhæf eða ekki. (Owen, 1989, Scan-
lon, 1989).
Stuðningur við
aðstandendur
Hvað aðstandendur varðar kemur það
að sjálfsögðu í hlut starfsfólks deildar-
innar að sinna þeim. Oft hefur myndast
sterkt og gott samband við aðstandendur
vegna sjúkrahúsdvalar ástvinar þeirra.
Aðstandendur eiga erfiða daga þegar
ástvinur þeirra er að deyja og það þarf
að gefa þeim góðan tíma. Mikil streita
fylgir óhjákvæmilega þessum aðstæðum
og er til viðbótar því álagi sem fyrir er í
fjölskyldunni. Aðstandendum þarf að
sýna umhyggju og nærgætni svo að þeir
finni að líðan þeirra skiptir einnig máli.
Þeir þurfa að fá útrás fyrir reiði sína, ótta
og vonbrigði til þess að minnka þá
spennu og kvíða sem fylgir dauðanum.
Aðstandendur byrja oft að syrgja yfirvof-
andi missi um leið og ljóst er að dauðinn
verður ekki umflúinn. Þeir þurfa að fá
tækifæri til að tjá sorg sína. Það hjálpar
þeim að aðlagast missinum.
Ýmsar spurningar vakna sem mikil-
vægt er að fá svör við. Hefur allt verið
gert til að honum sem þeim þykir vænt
um líði sem best? Mun hann þjást? Verð-
ur látið vita þegar dauðastundin nálgast?
Hvemig deyr fólk? Eðlilegt er að að-
standendur vilji fullvissa sig um að
ástvinir þeirra fái bestu mögulega lækn-
ismeðferð og hjúkrun. Það er sárt að
horfa á þann sem manni þykir vænt um
þjást og eykur mjög á þá streitu sem að-
standendur verða fyrir þegar þeir fylgj-
ast með hrakandi heilsu hans. Það er því
áríðandi að hægt sé að fullvissa þá um að
allt verði gert til að hinum deyjandi líði
sem best og þjáist ekki af verkjum.
Oft er gott fyrir aðstandendur að fá að
taka þátt í umönnuninni. Það getur
minnkað hjálparleysi þeirra, þannig að
þeim fmnst þeir vera að gera eitthvað
gagnlegt fyrir þann sem þeir eru að
missa.
Þar sem aðstandendur leggja mikla
áherslu á að einkenni séu meðhöndluð
og að ástvini þeirra líði vel þessa síðustu
daga sína er augljóst að með því að nota
þekkingu sína og hæfileika til að með-
höndla þessi einkenni er hjúkrunarfólk
ekki einungis að sinna þörfum þess deyj-
andi heldur einnig þörfum aðstandenda
hans. (Birna Flygenring, 1988).
Það getur verið gott fyrir aðstandend-
ur og hjúkrunarfólk að halda einhvers
konar sambandi eftir andlát skjólstæð-
ingsins. Símasamband að ákveðnum tíma
liðnum getur verið mikils virði. Það get-
ur verið erfitt að klippa skyndilega á allt
samband, sérstaklega fyrir þá sem dval-
ið hafa á deildinni svo vikum og mánuð-
um skiptir. Spurningar vakna gjaman
hjá aðstandendum eftir andlátið og því
mikilvægt að bjóða þeim að heimsækja
deildina eða hafa samband á annan hátt
ef spurningar leita á hugann (Nail,
1989). Ætla mætti að fólk fái yfir sig
nóg af deildinni og kæri sig ekkert um
að stíga þar inn fyrir dyr eftir að ástvinur
þess er horftnn af sjónarsviðinu. Reynsl-
an sýnir þó hið gagnstæða, að aðstand-
endur vilja halda einhverjum tengslum
við starfsfólk deildarinnar og koma
gjaman í heimsókn á deildina ef þeir eiga
leið hjá.
í nánd við dauðann
Að vera í návist einhvers sem er deyj-
andi þýðir að horfast beint í augu við
dauðann. Dauðann sem fólk forðast
venjulega að tala um því að hann er ógn-
vekjandi og óþægilegur í hugum okkar.
Þeir sem annast dauðvona fólk em alltaf
minntir á eigin dauðleika. Ottinn við
dauðann og eigin dauðleika getur verið
svo mikill að viðkomandi sé ekki fær um
að sinna hinum deyjandi með góðu móti.
Samskiptin verða þvinguð, hinn deyj-
andi skynjar hinn mikla ótta þess sem
annast hann og forðast að tala um dauð-
ann. Umönnunin missir því marks. Tal-
ið er að til þess að geta annast deyjandi
fólk svo vel fari þurfi viðkomandi að
þekkja eigin tilfinningar til dauðans. Að-
eins með því móti getur hann annast
hinn deyjandi óþvingað og án ótta við að
eitthvert óþægilegt umræðuefni komi
upp svo sem yfirvofandi dauðdagi.
Hvemig er þá að starfa inni á sjúkradeild
þar sem að dauðinn er daglegt brauð?
Hvernig er það að horfast nánast daglega
í augu við dauðann? Það er vissulega erf-
itt, en miserfitt eftir því hvernig aðstæð-
ur em hverju sinni. Flestir em sammála
um að það er erfiðara þegar um er að
ræða fólk í blóma lífsins og dauði þess
þykir ótímabær. Það sem okkur sem
störfum inni á sjúkradeildum finnst hvað
erfiðast, er þegar ljóst er að læknismeð-
ferð þeirri sem beitt er hefur ekki tilætl-
uð áhrif og því þarf að taka ákvörðun um
hvað gera skuli. Að taka þátt í meðferð
sem manni finnst engan veginn koma að
gagni og jafnvel vera til óþæginda er
mjög erfitt. Það er jafnvel erfiðara held-
ur en að horfast í augu við þá staðreynd
að viðkomandi er að deyja. Ákvörðun
um að hætta læknandi meðferð og veita
þess í stað líknandi meðferð er hins veg-
ar ekki síður erfið. Þegar taka þarf slíka
ákvörðun er auðvitað best að einstakling-
urinn sjálfur, aðstandendur og hjúkmnar-
fólk sé með í ráðum enda þótt það sé
venjulega í höndum læknis að stýra með-
ferðinni. Við stöndum frammi fyrir því
sem hér hefur verið lýst nánast daglega
og veldur það okkur oft mikilli streitu.
Stundum em ekki allir á eitt sáttir um
hvað sé best fyrir skjólstæðinginn og
stundum er hann ekki fær um að tjá sig
um hvers hann óskar sjálfur. Aðstand-
endur treysta oft á það að læknar og
hjúkmnarfólk viti hvað er ástvini þeirra
fyrir bestu. Ákjósanlegustu aðstæður til
að hlúa að deyjandi einstaklingi og að-
standendum hans em þegar ljóst er að
lengra verður ekki haldið hvað lækningu
varðar, allir vita hvert stefnir, tjáskipti
em opin og greið, starfsfólkið beinir
kröftum sínum að því að hinum deyjandi
líði sem best og að veita aðstandendum
stuðning. Við þessi skilyrði veitist létt-
ara að horfast í augu við dauðann og
sætta sig við að hann er óumflýjanlegur;
stundum tímabær en oft óvelkominn.
Hann er engu að síður það eina sem er
víst í þessu lífi. Spurningin er bara hvern-
ig og hvenær hann ber að höndum.
Heimildir
Birna Flygenring (1988). Þarfir aöstandenda dauðvona
sjúklinga. Curator, 12 (1) 44—46.
Cassileth, B.R. (1983). Care of the terminally ill pati-
ent and Family. Del. Med. Jrl., 55 (8): 481—486.
Charles-Edwards, A. (1983). The Nursing Care of
The Dying Patient.The Death Taboo 1—4, The
General Philosophy of Caring for the Dying
13—31, Communication 38—56. Oxford: Univers-
ity Press.
Owen, D.C. (1989). Nurses Perspectives on the Mean-
ing of Hope in Patients with Cancer: A Qualitative
Study. Oncology Nursing Forum, 16 (4): 75—79.
Nail, L.M., D. Greene, L.S. Jones & M. Flannery
(1989). Nursing Care by Telephone: Describing
Practice in an Ambulatory Oncology Center. Onco-
logy Nursing Forum, 16 (4): 387—394.
Porritt, L. (1984). Communication — Choices for
Nurses. Assertiveness: How to say it straight wit-
hout hurting others, 96—115. London: Churchill
Livingstone.
Scanlon, D. (1989). Creating a Vision of Hope: The
challenge of palliative care. Oncology Nursing
Forum, 16 (4): 491-496.
34
Tímarit Fhh