Tímarit FHH - 01.09.1990, Side 37

Næringarástand
Tekiö saman af Ingu Þórsdóttur f.h. umræðuhóps hjúkrunarfræðinga á
Landspítalanum um hjúkrun og næringu. Umræðuhópurinn var stofnaður
í tilefni af heimsókn prófessors Lindu Cronenwett haustið 1989. Hópinn
skipa auk höfundar, Anna Stefánsdóttir, Bjarney Tryggvadóttir, Erna Har-
aldsdóttir, Ingibjörg ívarsdóttir, Ingibjörg Níelsen, Kristín Sófusdóttir, Lilja
Þorsteinsdóttir, Steinunn Jóhannsdóttir og Þóra I. Árnadóttir.
Hjúkrunarrannsóknir fjalla í vaxandi mœli um nœringu sjúklinga og annarra skjólstœð-
inga. Athugun sem gerð var árið 1986 sýndi að tvöfalt fleiri vísindagreinar um hjúkrun
og næringu voru birtar á árunum 1980—1984, en árunutn milli 1970 og 1980 (Moore
o.fl.,1986). Algengasta rannsóknarefnið var hjúkrun og slöngumötun og/eða nœring í
œð, en greinarnar fjalla einnig um rannsóknir hjúkrunarfræðinga á m.a. offitu, nœr-
ingu krabbameinssjúklinga, næringu aldraðra og ungbama. I flestum þessara verka
felst einhvers konar mat á nœringarástandi (,,nutritional status'j.
Skilgreining
Hugtakið næringarástand er í sinni víð-
ustu merkingu notað til þess að lýsa lífs-
líkum út frá þeim breytum sem hægt er
að hafa áhrif á með orku og næringar-
efnum.
Lélegt næringarástand má þá skil-
greina sem of- eða vannæringu, eða jafn-
vel það ástand sem stafar af rangri
samsetningu hinna ýmsu næringarefna.
Hugtakið er þó oftast notað í mun þrengri
merkingu. Lélegt næringarástand er af
hefð nær eingöngu notað þegar um van-
næringu er að ræða, þ.e.a.s. þegar inn-
taka orku, próteina og/eða annarra
lífsnauðsynlegra næringarefna er of lítil.
Þetta ójafnvægi eða skortur veldur því að
smátt og smátt minnkar forði líkamans af
orku og næringarefnum og starfsemi
hans truflast.
Afleiðingar lélegs
næringarástands
Prótein- og orkuskortur dregur úr
hæfni líkamans til þess að græða sár,
mæta stressi og sýkingum (Lipschitz,
1982). Ofullnægjandi næring bitnar íyrst
Inga Þórsdóttir lauk B.S. prófi frá Náms-
braut í hjúkrunarfræði við H.í. 1980.
Vann við hjúkrunarstörf 1980—1982 á
Landspítala og í Gautaborg. Próf í næring-
arráðgjöf frá Nordisk högskola for husha-
allsvetenskab janúar 1985. Doktor í
klínískri næringarfræði vorið 1989 frá
læknadeild Gautaborgarháskóla. Starfar
nú sem yfimæringarráðgjaft á Landspítal-
anum og stundakennari í námsbraut í
hjúkrunarfræði og í matvælafræði við H.í.
á líffærakerfúm þar sem stöðug endur-
nýjun á sér stað, eins og í húð, melting-
arvegi og beinmerg og þar sem umskipti
próteina eru mikil, eins og í lifur. Lélegt
næringarnám getur því valdið einkenn-
um á húð, slæmu frásogi næringarefna
(,,malabsorption“), truflun á ónæmis-
kerft og blóðleysi (Lipschitz, 1982).
Matarskortur barna víða í þriðja heim-
inum veldur sjúkdómunum kwashiorkor,
vegna skorts á próteinum, og marasm,
vegna skorts á bæði orku og próteinum. í
ríkustu löndum heims er ofeldi hins veg-
ar stórt vandamál og ójafnvægi í neyslu
orkuefna tengt algengustu sjúkdómun-
um. Manneldismarkmið okkar íslend-
inga og margra annarra þjóða beinast
gegn þessu og miða að því að breyta
neysluvenjum almennings. Vannæring í
okkar heimshluta er þó engan veginn
óþekkt fyrirbrigði.
Mikið hefur verið rætt og ritað um lé-
legt næringarástand sjúklinga á sjúkra-
húsum og hefur fyrirbrigðið gengið
undir ýmsum nöfnum, eins og t.d.
sjúkrahússvelti. Lélegt næringarástand
sjúklinga er oftast tengt sjúkdómnum
og/eða meðferð hans, en ekki matar-
skorti á sjúkrastofnunum eins og sjálf-
sagt liggur í augum uppi. Það er hins
vegar mikilvægt að geta gripið inn í
versnandi næringarástand, og þekkja þau
tilfelli þar sem hætta er á vannæringu til
þess að geta gert varúðarráðstafanir og
hafið næringarmeðferð í tæka tíð. Fjöldi
rannsókna hefur sýnt að slæmt næringar-
ástand lengir legutíma, minnkar batalík-
ur og eykur tíðni aukaverkana (Wamold
og Lundholm, 1984). Rannsóknir af
þessu tagi hafa m.a. verið gerðar á sjúk-
lingum handlæknisdeilda, krabbameins-
sjúkum, sjúklingum á langlegudeildum
og öldruðum (Agarwal, 1988, Hickman
o.fl., 1980, Hill o.fl., 1977, Lipschitz,
1982, Sullivan o.fl., 1990 og Wamold
og Lundholm, 1984).
Það heyrir meðal annars undir hjúkmn
að koma í veg fyrir og meðhöndla lélegt
næringarástand til þess að stuðla að vel-
líðan og auka batalíkur. Það er því nauð-
synlegt að við getum lagt mat á næringar-
ástand, bæði til þess að athuga þörf fyrir
35
7. árg. 1. tbl. 1990