Tímarit FHH - 01.09.1990, Síða 39

wood, 1986). Áður fyrr voru aðallega
notaðar töflur sem fyrst voru gefnar út af
bandarísku tryggingafélagi. Þyngd hvers
einstaklings var síðan reiknuð sem hlut-
fall af ákveðinni kjörþyngd og vannær-
ing eða offita greind í hundraðshlutum.
Aðferðin getur valdið mistúlkun af því
að hundraðshlutarnir gefa ekki til kynna
að frávik sé frá þeirri þyngd sem er best
fyrir alla. Stuðullinn „body mass index“
(BMI), sem þróaður var af Garrow, er
nú meira notaður til þess að meta þyngd
í næringarfræðilegum athugunum
(Garrow, 1981 og 1983).
BMI = þyngd í kg/hæð í m2.
Kjörþyngd er á mikið stærra bili en
samkvæmt öðrum aðferðum þ.e. 20—25
kg/m2 (einstaklingur sem er 1,65 m ætti
þá að vega 55—68 kg). Síðar hefur verið
sett fram bilið 18,5—24 íyrir konur, en
flestir láta sér nægja sömu viðmiðunar-
tölur fyrir bæði kynin. Lækkandi BMI
undir 20 kg/m2 getur gefið vísbendingu
um versnandi næringarástand, en BMI
25—30 kg/m2 kallaði Garrow ofþyngd
(,,overweight“) og £30 kg/m2 offitu
(,,obesity“). Kjörþyngdin er tengd mest-
um lífslíkum en offitan hefur fylgni við
ýmsa algenga sjúkdóma og auknar dán-
arlíkur.
Fljótútreiknaður stuðull, sem töluvert
var notaður áður fyrr, er Broca-stuðull
en í honum felst sú þyngd í kílóum sem
einstaklingur er í sentimetrum umfram
einn metra. Stuðullinn er 1 eða 100% ef
einstaklingur sem er 1,65 m á hæð vegur
65 kg. Frávik eru mæld í hundraðshlut-
um af þessu, en það getur valdið mistúlk-
un eins og að ofan greinir.
Við barnahjúkrun eru notaðar svokall-
aðar vaxtarkúrfur til þess að meta
þyngd. Enginn einn stuðull er hentugur
til þess að meta þyngd bama meðal ann-
ars vegna þess að vaxtarhraðinn er ekki
hinn sami hjá öllum aldurshópum.
Við mat á næringarástandi sjúklinga
þarf að hafa í huga að vökvasöfnun eða
bjúgmyndun, sem er fylgikvilli prótein-
skorts og margra sjúkdóma, eykur þyngd
og gefur því hærri gildi en næringar-
ástandið sem slíkt gefur tilefni til.
1.2 Húðfellingamælingar og
ummálsmælingar
Útreikningar út frá mælingum á húð-
fellingum og ummáli upphandleggs-
vöðva eru notaðar til þess að meta fitu og
vöðvamassa (Frisanco, 1974, Symreng,
1982). Algengast er að mæla húðfellingu
aftan á miðjum upphandlegg (HUH) en
mælingar tíðkast einnig undir herðablaði
og framan á kvið. Stærð húðfellinga mæl-
ir fitu undir húð sem sýnt hefur verið
fram á að er í beinu sambandi við mæl-
ingar á heildarfituforða líkamans. Aðal-
orkuforða mannslíkamans, fituna, er því
hægt að áætla út frá HUH. Ummál upp-
handleggjar (UUH) er mælt til þess að
hægt sé að reikna ummál upphandleggs-
vöðva (UUHV) en fylgni er milli UUHV
og mælingar á vöðvamassa líkamans.
UUHV (cm) = UUH (cm) - (0,314 x
HUH (mm))
Stærstur hluti próteina mannslíkamans
er í vöðvum og UUHV er því notað til
þess að áætla bæði vöðvamassa og pró-
teinforða líkamans.
Við notkun á HUH og UUHV til þess
að meta vannæringu í fitu- og vöðva-
massa þarf að styðjast við viðmiðunar-
gildi sem samræmast viðkomandi
sjúklingi eða hópi sjúklinga.
2. Mælingar á
samsetningu líkamans
Með mælingum á næringarástandi er
leitast við að gefa hugmynd um samsetn-
ingu mannslíkamans með tilliti til fitu-
og próteinforða (Tafla 1). Mannslíkam-
inn er úr vatni, fitu, próteinum og örlitlu
af kolvetnum, steinefnum og vítamínum
(Witney og Hamilton, 1987). Hlutföll
efnanna eru auðvitað breytileg. Iþrótta-
maður hefur hlutfallslega litla fitu og
meira af próteinum og vatni en meðal-
maður og offitusjúklingurinn mikla fitu
og þá um leið hlutfallslega lítið af vatni.
Meðaltöl fyrir efnasamsetninu mannsins
eru um það bil 60% vatn, 20% fita og
20% fitulaus massi sem er að mestu leyti
prótein. Konur hafa hlutfallslega meira
fituinnihald en karlar.
Samsetningu mannslíkamans er óbeint
hægt að mæla með eðlisþyngdarmæl-
ingu, sem auðvitað er óhentug í sinni
hefðbundnu mynd, með ómun (Fanelli
og Kuczmarski, 1984) og með mæling-
um á straumhraða (Lukaski o.fl., 1985).
Út frá mælingunum er síðan reiknað
magn fitu og vatns. Aðrar aðferðir til
þess að athuga innihald líkamans af fitu
og vatni, eru mælingar á útþynningu efna
sem gefin hafa verið í þekktu magni og
dreifast auðveldlega í því sem mæla á.
Þannig er ákveðinn skammtur af þungu
vatni gefinn og styrkur þess síðan mæld-
ur í þvagi eða blóðvatni, síðan er heild-
armagn vatns í líkamanum reiknað út frá
þessu (Bruce o.fl., 1980). Magn vöðva-
massa er hægt að mæla óbeint með því
að notfæra sér þá vitneskju að það er í
beinu hlutfalli við innihald líkamans af
geislavirku kalíum (40-K) sem hægt er
að nema með til þess gerðum tækjum
(Bruce o.fl., 1980). Eina aðferð í viðbót
má nefna sem bíður upp á nákvæmar at-
huganir á samsetningu líkamans en þetta
er mæling á geislavirkni efna í líkaman-
um eftir örvun þeirra með nifteindum,
eða svokölluð espigreining með nifteind-
um (Harvey o.fl., 1973) Sá útbúnaður
sem ofangreindar mælingar krefjast er
ekki til hérlendis.
Hægt er að fylgjast með breytingu á
próteinforða líkamans, þ.e.a.s. vöðva-
og líffæravef, með mælingum á svoköll-
uðu köfnunarefnisjafnvægi. Inntaka
köfnunarefnis með næringu verður að
vera þekkt og það magn er síðan borið
saman við mældan útskilnað með þvagi,
svita og hægðum (Isaksson og Sjögren,
1967). Útskilnaður er allra mestur með
þvagi og krefst aðferðin af þeim sökum
efnagreiningar á köfnunarefni í þvagi.
Útskilnaður með svita og hægðum er
minni og stöðugri eða u.þ.b. 2 gr á sól-
arhring. Meðal heilbrigðra einstaklinga
sem hafa stöðuga þyngd og virðist ekki
um niðurbrot eða uppbyggingu að ræða
er hægt að nota köfnunarefni í þvagi til
þess að meta áreiðanleika upplýsinga um
inntöku próteina (Isaksson, 1980).
3. Lífefnafræðilegar
mælingar á blóðvökva
Styrkleiki ýmissa próteina í blóði gef-
ur til kynna næringarástand með tilliti til
próteinforða innri líffæra (Tafla 1),
(Blackburn o.fl., 1979). Þessar mæling-
ar eru albumin, transferrin, prealbumin
og retinól-bindandi prótein. Nú verður
fjallað stuttlega um algengustu mæling-
arnar, þ.e.a.s. mælingar á albumini og
transferrini.
Vitaskuld fyrirfinnast aðrar breytur
sem eru háðar næringu, eins og hemo-
globin í blóði og blóðfitugildi. Mælingar
á járnbúskap eru oft notaðar með öðrum
breytum til þess að meta næringarástand
sjúkra (Tafla 1).
3.1 Albumin í sermi
Niðurstöður margra rannsókna benda
til þess að albumin í sermi sé góður mæli-
kvarði á næringarástand og hafi forspár-
gildi hvað varðar aukaverkanir, legutíma,
batalíkur og lífslíkur (Agarwal o.fl.,
1988, Blackburn o.fl., 1979, Hickman
o.fl., 1980, Mitchell og Lipschitz, 1982,
Seltzer o.fl., 1979, Sullivan o.fl., 1990
og Warnold og Lundholm, 1984).
Hypoalbuminemiu hefur verið lýst
sem svari við sjúkdómi og sýkingu.
Minnkandi albumin í sermi táknar að ný-
37
7. árg. 1. tbl. 1990