Tímarit FHH - 01.09.1990, Blaðsíða 40

myndun og endurvinnsla í lifur hefur
minnkað. A sama hátt er hækkun á al-
bumini í sermi vísbending um batnandi
næringarástand.
Greining á albumini í sermi er auðveld
og tilheyrir vanabundnum mælingum á
mörgum sjúkradeildum. Gildið er því oft
þekkt og sparar það mikla vinnu ef nota á
albumin með öðrum breytum til þess að
meta næringarástand sjúklings. Athuga
þarf viðmiðunargildi hverrar rannsóknar-
stofu íyrir sig en vissulega er það víðs-
vegar svipað. A Landspítalanum hefur
viðmiðunargildið verið 38 g/1. Það er
gildi sem einnig er notað annars staðar
þó algengt sé að sjá viðmiðunargildi allt
niður í 30 g/1 þegar albumingildi er not-
að til greiningar á vannæringu (Agarwal
o.fl., 1980, Lipschitz, 1982, Seltzer
o.fl., 1979 og Warnold og Lundholm,
1984). Styrkur albumins í blóði breytist
minna með aldri en flestar aðrar breytur
sem notaðar hafa verið til þess að meta
næringarástand, m.a. þyngd og transferr-
in í sermi, og þess vegna hafa verið not-
uð sömu viðmiðunargildi fyrir aldraða
og aðra (Mitchell og Lipschitz, 1982).
Sem mælikvarði á næringarástand hef-
ur albumin þann ókost að hafa langan
helmingunartíma (um það bil 20 daga)
sem þýðir að erfitt er að nota albumin til
þess að lýsa hröðum breytingum (Rots-
child o.fl., 1972 og Forse og Shizgal,
1980). Samt sem áður er albumin, ásamt
þyngd, sú hlutlausa breyta sem hvað
mest er notuð til þess að meta næringar-
ástand.
Nýlega voru rannsakaðar nokkrar
breytur sem notaðar hafa verið til þess
að lýsa næringarástandi og reiknað hver
þeirra hefði mesta fylgni við dánarlíkur
aldraðra sem lögðust inn á sjúkrahús
(Agarwal o.fl., 1980). Mælingar voru
gerðar innan 24 klukkustunda eftir inn-
lögn á sjúkrahúsið, á þyngd, albumini og
transferrini í sermi, ónæmissvari í húð
(,,anergy test“) ásamt talningu eitil-
fruma („total lymphocyte count“ eða
TLC). Sjúklingarnir voru 80 talsins á
aldrinum 85 til 100 ára. Niðurstaða rann-
sóknarinnar sýndi fylgni á dánarlíkum
við lágt albumin (s 30 g/1), lágt TLC
(S 1500 frumur/mm3) og lága líkams-
þyngd (S90% af kjörþyngd). Reikning-
ar sem leyfðu einangrun breytanna sýndu
hins vegar að lágt albumin eitt sér hafði
marktæka fylgni við dánarlíkur en svo
var ekki um lágt TLC eða lága líkams-
þyngd. Höfundar greinarinnar töldu þar
af leiðandi að albumin væri sú breyta
sem gæfi besta vísbendingu um næringar-
ástand eða alvarlega vannæringu meðal
aldraðra og sjúkra.
3.2 Transferrin í sermi
Mælingar á transferrin í sermi eru tald-
ar nema fyrr breytingar á næringar-
ástandi en mælingar á albumini í sermi
vegna þess að það hefur styttri helming-
unartíma (um það bil 8 daga) og forði lík-
amans af transferrini er minni en af
albumini (Awai og Brown, 1963, Hool-
ey, 1980). Bein mæling á transferrini í
sermi krefst þó greiningartækni sem
sjaldan er fyrir hendi. Styrkur transferr-
ins í sermi er því oftast mældur óbeint
með reikningi út frá jámbindigetu
(Agarwal o.fl., 1988). Annar ókostur
við það að nota transferrin í sermi til
þess að meta næringarástand skapast af
því að transferrin er í öfugu hlutfalli við
járnforða líkamans þ.e.a.s. hækkar eins
og járnbindigeta þegar jám í líkamanum
minnkar (Lipschitz, 1982). Transferrin í
sermi er þess vegna falskt hátt þegar um
járnskort er að ræða jafnhliða orku og
próteinskorti. Sérstaklega hefur verið
bent á að gildið hefur af þessum ástæð-
um minni þýðingu þegar verið er að meta
næringarástand aldraðra (Lipschitz,
1982).
4. Mælingar á virkni
ónæmiskerfisins
Mælingar á virkni ónæmiskerfisins er
hægt að nota til athugana á næringar-
ástandi og gefur eins og prótein í blóði
upplýsingar um próteinforða (Blackburn
o.fl., 1979) (Tafla 1). Lélegt næringar-
ástand minnkar hæfni líkamans til þess
að mæta sýkingu. I rannsókn sem gerð
var á 520 sjúklingum á handlæknisdeild-
um sást að lélegri ónæmissvörun í húð
(„anergy test“) fylgdi hærri tíðni blóð-
sýkinga og hærri dánartíðni (Pietsch
o.fl., 1977). Næringarástand er einnig
metið út frá fjölda eitilfmma í blóði og
viðbrögðum þeirra við áreiti. Sjúklingar
sem þjást af vannæringu sem sést á
þyngdarmælingum og albumini í sermi,
sýna einnig lélega virkni ónæmiskerfis-
ins hvað varðar svörun við húðprófi og
fjölda og viðbrögð eitilfruma (Bistrian
o.fl., 1977). Mælingar sem þessar eru
þó ekki sérstakar fyrir næringarástand
og gefa einar sér ekki tilefni til neinna
ályktana um næringarforða, en nýtast vel
með öðrum mælingum.
Næringarmeðferð
Sullivan og samstarfsfólk sýndi á þessu
ári fylgni ýmissa aukaverkana meðal
aldraðra á endurhæfmgardeild við ann-
ars vegar mælingar á albumini í sermi
við innlögn og hins vegar við þyngdartap
á undangengu ári (Sullivan o.fl., 1990).
Auk þessa sást svipuð fylgni við daglega
virkni sjúklinganna eða sjálfstæði þeirra
varðandi eigin umönnun á hreinlæti,
mötun o.þ.h. Fyrir rúmlega 10 árum var
skrifað um algengi og alvarleika vannær-
ingar meðal sjúklinga sem liggja á
sjúkrahúsi vegna skurðaðgerðar og bent
á að vandamálið hefði verið fyrir hendi
án þess að því væri veitt eftirtekt og þar
af leiðandi án þess að því væri mætt með
næringarmeðferð (Hill o.fl., 1977).
Rannsókn sem framkvæmd var stuttu
seinna sýndi 70% auknar líkur á vannær-
ingu í tengslum við það eitt að leggjast
inn á sjúkrahús (Weinsier o.fl., 1979).
Þessar og svipaðar rannsóknir benda á
mikilvægi skráningar á þeim breytum
sem mæla næringarástand til þess að meta
þörf fyrir sérstaka næringarmeðferð og
árangur hennar. Hjúkrunarfræðingar
þurfa t.d. að opna augun fyrir mikilvægi
ekki flóknari mælingar en þyngdarmæl-
ingarinnar (Geunter o.fl., 1982). Til
þess að stuðla að sem bestri hjúkrun er
æskilegt að leita svara við nokkrum
spumingum varðandi næringarástand og
næringarmeðferð sjúklinga sem leggjast
inn á sjúkrahús. Eftirfarandi spumingum
ætti að vera auðsvarað á flestum íslensk-
um sjúkradeildum:
— Hver er þyngd sjúklings og hæð?
— Hefur þyngd breyst s.l. 6 mánuði,
s.l. ár eða meðan á veikindum hefur
staðið?
— Hvaða gildi em undir viðmiðunar-
mörkum? Prótein í blóði, járngildi og
fleira.
— Hvemig er næringarnámi háttað? Get-
ur sjúklingur matast sjálfur? Astand
meltingarvegar?
— Hafa neysluvenjur sjúklings breyst í
sambandi við veikindin?
— Er sjúklingur vanur einhverju sér-
stöku fæði eða er hann haldinn ein-
hverjum öðmm sjúkdómi en þeim
sem er ástæða innlagnar og hefur
áhrif á mataræði?
Þörf fyrir næringarmeðferð er hægt að
meta út frá ofangreindum þáttum. Það
getur þurft sérfæði ýmissa ástæðna vegna
eða aðstoð við næringarnám, allt frá möt-
un til slöngumötunar eða fullkominnar
næringar í æð. Vitaskuld er æskilegt að
næringarnám og næring sjúklings á
sjúkrahúsi víki sem minnst frá venjum
hans. Oft er þó óhjákvæmilegt annað en
aðstæður séu framandi fyrir sjúklinginn
og krefst það upplýsinga og útskýringa
til sjúklingsins sjálfs og aðstandenda
hans.
Eftir því sem þekking okkar hefur auk-
ist á vannæringu meðal sjúkra og aldr-
38
Tímarit Fhh