Tímarit FHH - 01.09.1990, Blaðsíða 33

inn sem persónu er mikið áhersluatriði í
hjúkrunarfræði. Arfur hjúkrunar leggur
grunn að þessu viðhorfi og flestir nútíma
kennismiðir í hjúkrun ítreka þetta sem
eitt af grundvallaratriðum góðrar hjúkr-
unar. Skeytingarleysi hjúkrunarfræðings
eða tilfmningaleysi gagnvart sjúklingn-
um sem persónu, afskiptaleysi, kuldi,
harka eða mannvonska, gengur þess
vegna þvert á hugsjónir, mark og mið
hjúkrunar. Það er hins vegar undrunar-
efni hversu lítið er fjallað um þessa hlið
mannlegra samskipta í hjúkrun, einkum
og sér í lagi þegar litið er til þess, hversu
mikið er nú íjallað um hina hlið málsins,
þ.e. umhyggju og mikilvægi hennar.
Watson (1979) bendir á, að fjöldi rann-
sóknamiðurstaða styðji það, að gæði
tengsla hjúkrunarfræðings við sjúkling
sé einn mikilvægasti þátturinn í því
hversu vel tekst að hjálpa honum. Wat-
son (1985) ítrekar að grundvallaratriði í
góðri hjúkmn sé að mynda tengsl við
sjúklinginn sem byggjast á trausti og em
styðjandi og styrkjandi. Hún fullyrðir að
til þess að þróa slík tengsl verði hjúkrun-
arfræðingurinn fyrst að kynnast sjúk-
lingnum og viðhorfum hans. Hún leggur
ennfremur áherslu á að hjúkmnarfræð-
ingurinn verði líka að skoða það hvemig
hann lítur á annað fólk; sem hluti sem
hægt er að skáka til og frá eða mannver-
ur sem eigi að reyna að skilja.
Margir fræðimenn hafa bent á, að yfir-
vegað næmi gagnvart eigin tilfmningum
leggi gmndvöllinn að samhygð gagnvart
öðmm og ef hjúkrunarfræðingum og öðr-
um heilbrigðisstéttum takist ekki að vera
manneskjulegar, mistakist þeim einnig
að hjálpa öðmm (Fromm, 1956; Gadow,
1985; Jourard, 1964; Menninger, 1975;
Siegel, 1986). Watson (1979) fúllyrðir,
að ef hjúkmnarfræðingar hafa ekki til-
finningu fyrir sjálfum sér og öðmm og
reyna að fela eigið óöryggi og kvíða á
bak við hlutverk sitt, leggi þeir lítið af
mörkum til eigin heilsu eða annarra.
Jourard (1969) nefnir þetta að ,,fela sig á
bak við fagleg herklæði“.
Tengsl umhyggju og lækningar hafa
oft verið nefnd í hjúkrunarbókmenntum,
bæði af sjúklingum ( Cannon, 1979;
Pauley, 1985; Zaner, 1985) og fræði-
mönnum (Dossey 1982; Bishop og Scud-
der, 1985; Benner, 1988). Hyde (1977)
hefúr t.d. ítrekað að hjúkmnarfræðingar
geti verið læknandi, með því að bera um-
hyggju fyrir öðmm. Hún leggur áherslu
á að umhyggja; mannleg snerting, sam-
ræður, virk hlustun, að gefa sér tíma og
ná sambandi við aðra manneskju, sé allt
hluti af lækningunni. Dossey (1982) ít-
rekar að hjúkmn sé læknandi. Hann full-
yrðir að ný viðmið séu að koma til
sögunnar og að samskipti hjúkmnarfræð-
ings og sjúklings séu áhrifarík. Hann út-
skýrir: ,,Þau setja af stað fjölda
margbreytilegra, lífeðlisfræðilegra við-
bragða í sjúklingnum sem hægt er að
mæla. Af hverju? Vegna þess að vitund-
in skiptir máli. Návist hjúkmnarfræð-
ingsins, orð eða snerting, verka á vitund
sjúklingsins og hafa þannig lífeðlisfræði-
leg áhrif ‘ (bls. 81).
Benner (1988) ítrekar að í hennar rann-
sókn af snilldarhjúkmn hafi hún hvað eft-
ir annað fúndið mikilvægi og mátt
umhyggju í því að gera lækningu mögu-
lega. Hún segir: „Hjúkmn er meira en
aðferðir og tækni. Það að hjúkmnarfræð-
ingnum sé ekki sama um sjúklinginn og
tjái það á einhvem hátt er gmndvallarat-
riði í árangursríkri hjúkmn. Þessi tján-
ing er í nánum tengslum við aðstæður og
þau tengsl sem myndast hafa milli hjúkr-
unarfræðings og sjúklings.“ (bls. 319).
Leininger (1988) fullyrðir, að um-
hyggja sé kjarni mennskunnar og að hún
sé ómissandi þáttur fyrir mannlegan
þroska og afkomu. Hún telur umhyggju
vera áhrifamesta og vandasamasta þátt-
inn í heilbrigði okkar og sjálfskilningi
sem verði að vera í brennidepli í störfum
hjúkmnarfræðinga og annarra hjálpar-og
heilbrigðisstétta. Á svipaðan hátt telur
Roach (1988) umhyggju vera gmndvall-
aratriði í mannlegri tilvem. Hún segir að
ef við berum ekki í okkur umhyggju til
annarra séum við ekki að fúllu mennsk.
Sú spuming vaknar, hvort umhyggja
sé hin eðlilega tjáning á því að vera
mennskur. Við lifum á tímum þar sem
ofbeldi í ýmsum myndum er algengt og
hin ýmsu afbrigði umhyggjuleysis í
hjúkmn em angar á þeim meiði. Með
aukinni umræðu um þennan þátt mann-
legrar tilvem, sem nánast einhver bann-
helgi hefur verið yfir, eykst vonin um að
ná tökum á þessum vanda. Það verður að
gerast, því sannleikurinn er sá, að fjöldi
sjúklinga líður daglega fyrir umhyggju-
leysi á sjúkrahúsum. Við verðum að finna
leiðir til að binda enda á þá ómaklegu
þjáningu.
Heimildir
Benner, P. (1988). The primacy of caring: A comment-
ary. American Journal of Nursing, 88 (3), 319.
Dossey, L. (1982). Consciousness and caring: Retro-
spective 2000. Topics in Clinical Nursing, 3 (4),
75-83.
Drew, N. (1986). Exclusion and confirmation: A pheno-
menology of patients experiences with caregivers.
IMAGE: Journal of Nursing Scholarship, 18 (2),
39-43.
Freire, P. (1970). Pedagogy of the oppressed. NY: Sea-
bury Press.
Fromm, E. (1956). The art of loving. New York: Har-
per and Row.
Gadow, S. (1980). Existential advocacy: Philosophical fo-
undation of nursing. í S.F: Spicker and S. Gadow
(ritstj.), Nursing: Images and ideals. New York:
Springer.
Gadow, S. (1985). Nurse and patient: The caring relati-
onship. í A.H. Bishop & J.R. Scudder Jr. (ritstj.),
Caring, curing, coping: Nurse, physician, patient
relationships. Alabama: The University of Alabama
Press.
Gaut, D.A. (1983). Development of a theoretically adequ-
ate description of caring. Western Journal of Nurs-
ing Research, 5 (4), 313—324.
Jourard, S.M. (1964). The transparent self. Princeton,
NJ: Van Nostrand.
Kleinman, A. (1978). Concepts and a model for the com-
parison of medical systems as cultural systems. Soci-
al Science and Medicine, 12, 85—93.
Kleinman, A., Eisenberg, L., & Good, B. (1978). Cult-
ure, illness and care. Annals of Internal Medicine,
88, 251—258.
Leininger, M. (1988). Care: Discovery and uses in clin-
ical and community nursing. Detroit: Wayne State
University Press
Lofland, J. (1971). Analyzing social settings: A guide
to qualitative observation and analysis. Belmont,
CA: Wadsworth.
Lynch-Sauer, J. (1985). Using a phenomenological rese-
arch method to study nursing phenomena. í M. Lein-
inger (ritstj.), Qualitative research methods in
nursing. Orlando, FL: Grune & Stratton.
Menninger, W.W. (1975). ,,Caring“ as part of health care
quality. JAMA (Joumal of the American Medical As-
sociation) 234 (8), 836—837.
Morse, J.M. (1986). Quantitative and qualitative research:
Issues in sampling. I P.L. Chinn (ritstj.), Nursing
research methodology. Rockville, MD: Aspen.
Oiler, C. (1982). The phenomenological approach in nurs-
ing research. Nursing Research, 31 (3), 178—181.
Omery, A. (1983). Phenomenology: A method for nurs-
ing research. Advances in Nursing Science, 5 (2),
49-63.
Parse, R.R. (1990). Research methodology with an ill-
ustration of the lived experience of hope. Nursing
Science Quarterly, 3 (1), 9—17.
Riemen, D.J. (1986). Noncaring and caring in the clin-
ical setting: Patients’ descriptions. Topics in Clin-
ical Nursing, 8 (2), 30—36.
Riemen, D.J. (1986 a). The essential structure of a car-
ing interaction: Doing phenomenology. í P.L. Mun-
hall and C. Oiler (ritstj.), Nursing research: A
qualitative perspective. Norwalk, CT: Apple-
ton-Century-Crofts.
Roach, M.S. (1984). Caring: The human mode of be-
ing, Implications for nursing. (Perspectives in Car-
ing Monograph 1). Toronto. University of Toronto.
Roach, M.S. (1987). The human act of caring: A blue-
print for the health professions. Ontario: Canad-
ian Hospital Association.
Sandelowski, M. (1986). The problen of rigor in qualit-
ative research. Advances in Nursing Science, 8 (3),
27-36.
Siegel, B.S. (1986). Love, medicine & miracles: Les-
sons learned about self-healing from a surgeon’s
experience with exceptional patients. New York:
Harper & Row.
Watson, J. (1979). Nursing: The philosophy and sci-
ence of caring. Boston: Little, Brown.
Watson, J. (1985). Nursing: Human science and hum-
an care. Norwalk, CT: Appleton-Century-Crofts.
Zaner, R.M. (1985). ,,How the hell did I get there?“.
Reflections on being a patient. í A.H. Bishop and J.R.
Scudder Jr. (ritstj.), Caring, curing, coping: Nurse,
physician, patient relationships. Alabama: The
University of Alabama Press.
*
7. árg. 1. tbl. 1990