Tímarit FHH - 01.09.1990, Side 38

Tafla 1. Helstu breytur sem notaðar eru við mat á næringarástandi
Líkamsmál (Anthropometry’)
— Þyngdarbreyting í % Heildarniðurbrot/-uppbygging
— Þyngd í BMI Heildamiðurbrot/-uppbygging
— Húðfelling aftan á upphandlegg (HUH) Fituforði líkamans
— Ummál upphandlegssvöðva (UUHV) Vöðvamassi/próteinforði líkamans
Lífefnafræðilegar mælingar á blóðvökva
— Albumin Próteinforði innri líffæra
— Transferrin Próteinforði innri líffæra
— Prealbumin Próteinforði innri líffæra
— Retínól-bindandi prótein Próteinforði innri líffæra
— Hemoglobin Jámbúskapur
— Járn Járnbúskapur
Mælingar á virkni ónæmiskerfisins
— Ónæmissvörun í húð Próteinforði
— Fjöldi eitilfruma Próteinforði
— Viðbrögð eitilfruma Próteinforði
Mælingar á samsetningu mannslíkamans
— Ómun Hlutfall fitu og vatns
— Straumhraðamælingar Hlutfall fitu og vatns
— Utþynning á þungu vatni Vatnsmagn
— Geislavirkt kalium Vöðvamassi/próteinforði
— Espigreining með nifteindum Einstök efni, m.a. köfnunarefni/ próteinforði
— Köfnunarefnisjafnvægi niðurbrot/uppbygging próteinvefs
sérstaka næringarmeðferð og til að mæla
árangur slíkrar meðferðar.
Tíðni vannæringar á
sjúkrahúsum
Upplýsingar um tíðni vannæringar á
sjúkrahúsum eru breytilegar. Lélegt nær-
ingarástand hefur verið greint hjá
10—50% inniliggjandi sjúklinga, algeng-
ast er í þessu sambandi að sjá töluna 20—
25% (Isaksson, 1986).
Mat á næringarástandi
Til þess að geta kallast góður mæli-
kvarði á næringarástand þarf mælingin
að vera marktækt tengd almennum klín-
ískum breytum s.s. aukaverkunum, legu-
tíma, bata, lífslengd o.s.frv. Það er einn-
ig æskilegt að slíkur mælikvarði sé svo
næmur að hann geti fljótt gefið til kynna
breytingar á næringarástandi. Æskilegt
er að geta greint niðurbrot („catabol-
ism“) og vannæringu á byrjunarstigi.
Mælikvarðann þarf einnig að vera hægt
að nota til þess að meta árangur næring-
armeðferðar í því skyni að fá sem fyrst
upplýsingar um hvenær niðurbroti er snú-
ið í uppbyggingu (,,anabolism“).
Þær mælingar sem eru notaðar til þess
að meta næringarástand segja fyrst og
fremst til um hvort nægilegt magn pró-
teina og orku hefur verið til staðar.
Neyslu eða tilfærslu orku og próteina
fylgir venjulega önnur nauðsynleg nær-
ing s.s. vítamín, fitusýrur og steinefni,
en mikilvægt er þó að þróa aðferðir til
þess að meta ástand líkamans hvað þessi
efni varðar. Enn sem komið er búum við
þó ekki yfir aðferðum sem eru nýtanleg-
ar til sérhæfðra athugana á þessum efn-
um.
Við mat á næringarástandi sjúklings
notum við fyrst útlitsmælingu en henni
fylgja auðvitað kostir og gallar huglægs
mats.
Þeim mælingum sem mest eru notaðar
í hlutlausu mati á næringarástandi má
skipta í svokölluð líkamsmál („anthro-
pometry“), mælingar á samsetningu
mannslíkamans („body composition“),
lífefnafræðilegar mælingar á blóðvökva
og mælingar á virkni ónæmiskerfisins.
1. Líkamsmál
(,,Anthropometry“)
Líkamsmál (Tafla 1) krefjast tiltölu-
lega einfaldra mælitækja eins og vigtar,
húðfellingamælis og málbands til um-
málsmælinga. Einnig má telja mælingu á
vöðvastyrk með gripmæli til líkamsmála
en aðferðina er enn verið að þróa og
verður ekki fjallað nánar um hana hér.
Þyngd sjúklingsins og þyngdarbreyt-
ing eru algengustu líkamsmálin og af
flestum talin þau mikilvægustu.
1.1 Líkamsþyngd og
þyngdarbreyting
Þyngdarmæling er alltaf miðuð við
hæð, aldur og kyn. Til viðmiðunar er ým-
ist stuðst við töflur eða stuðla sem reikn-
aðir eru út frá þyngd og hæð.
Þyngdartapi er lýst í ákveðinn tíma
sem hundraðshluta af upprunalegri
þyngd, þ.e. þeirri þyngd sem var í upp-
hafi tímabilsins.
Þyngdartap = UÞ — NÞ / UÞ x 100
UÞ = upprunaleg þyngd eða kjörþyngd í
kg
NÞ = núverandi þyngd í kg
Þyngdartap telst verulegt ef það er
ósjálfrátt og meira en 5 % ef miðað er við
þyngd fyrir veikindi eða kjörþyngd
(Wamold og Lundholm, 1984). Fyrir
aldraða hefur Hooley notað 10% þyngd-
artap eða meira sem viðmiðun (Hooley,
1980). Stundum er æskilegt að geta mið-
að við ákveðna tímalengd og er þá upp-
runaleg þyngd það sem sjúklingur vóg
fyrir hálfu eða einu ári (Sullivan o.fl.,
1990). Gildi þess að nota þyngdarbreyt-
ingu til þess að lýsa ástandi sjúklings er
mest við hjúkrun mikið veikra sjúklinga
og aldraðra, þar sem hægt er þá að grípa
inn í og bæta eða hindra frekara niður-
brot með því að gera ráðstafanir til auk-
ins næringamáms. Má hér nefna krabba-
meinssjúklinga þar sem þyngdartap er
oft hluti af sjúkdómsmyndinni og gmnn-
ástæðan sjúkdómurinn sem slíkur og/eða
meðferð hans. Þyngdartap gamalmennis
er vísbending um versnandi eða lélegt
næringarástand og ástæða er til að fylgj-
ast með þessum hópi bæði innan og utan
sjúkrastofnana. Vanþrif á börnum grein-
ast með því að verulega hægist á
vaxtarhraða barnsins. Meðal ofan-
greindra hópa er markmiðið að snúa við
þróuninni og auka þyngd þar til kjör-
þyngd er náð.
Mismunandi leiðir hafa verið famar til
þess að meta þyngd (Passmore og East-
36
Tímarít Fhh