Helgarpósturinn - 18.12.1986, Blaðsíða 7

U M HUSNÆÐISMAL
UPPLÝSINGAR
ONÍ SKÚFFU ALEXANDERS
RÉÐIST GEGN STEFÁNIINGÓLFSSYNIÁ ALÞINGI HÚSMÆÐISKERFIÐ ER HRUNIÐ —
OG ALEXANDER VEIT ÞAÐ EMM EIN TILRAUN RÁÐHERRA TIL AÐ ÞAGGA NIÐRÍ
EMBÆTTISMÖNNUM 55 TILLÖGUR BÍÐA í SKÚFFU FÉLAGSMÁLARÁÐHERRA
Embœttismenn ríkisins, sem telja sér skylt að veita almenningi upplýsingar gegnum fjöl-
miðla, eru óœskilegir t augum smátt hugsandistjórnmálamanna. Upplýsingar eru enda vald.
Og þeir embœttismenn sem fáslega veita upplýsingar, þeir takmarka vald ráðamanna. Til
dœmis ráðherra. Stefán Ingólfsson, sem brátt yfirgefur sinn vinnustað á Fasteignamati ríkis-
ins, er embœttismaður afopnari gerðinni. Hann er tilbúinn til að veita fjölmiðlum og þar með
almenningi upplýsingar. Þess vegna var hann hrakinn frá Fasteignamati ríkisins. Þess vegna
réðst félagsmálaráðherra, Alexander Stefánsson, að honum á Alþingi — ískjóliþinghelgi —
ósvífinn hátt. HP rœddi við Stefán Ingólfsson og spurði hann fyrst um árásir Alexanders.
„Hvað þetta ákveðna mál áhrærir, þá
verður því einu til svarað, að allir aðilar, sem
hafa fengið verðtryggingarmálið til umfjöll-
unar, hafa skilið það á sinn hátt. Og senni-
lega eru nú fjórir aðilar í þjóðfélaginu, sem
ailir leggja sinn skilning í málið. Húsnæðis-
stofnun ríkisins, Seðlabanki íslands, ríkis-
stjórnin og að endingu ráðherrann sjáifur.
Hann leggur sinn skilning í þetta mál, — og
allt annan skilning en hann lagði í málið fyrir
þremur árum.
Þegar þetta mál kom inná borð til mín, þá
skildi ég það svo að um væri að ræða að
áætla höfuðstól, eða hvaða mismunur væri á
höfuðstól lána hjá Húsnæðisstofnun rikisins
haustið 1983, ef hann væri færður niður um
3%, og að finna út hvað þetta væri mikið á
verðlagi dagsins í dag. Og ég gat ekki skilið
umræðuna á annan veg, en að höfuðstóll
skyldi lækka um 3% og þá skipti engu hvern-
ig verðtrygging lánanna væri.
Ráðherrann hefur nú allra síðast kosið að
skilgreina málið mjög þröngt og hefur látið
Seðlabankann reikna þetta út á þeim grund-
velli. Niðurstaða hans er sú, að það þurfi að
endurgreiða 10—20 milljónir, en hann hefur
látið undir höfuð leggjast að upplýsa menn
um það, að það þarf líka að færa niður höfuð-
stólinn um 100 milljónir. Og þegar allt er tek-
ið þá fer að verða spurning hversu mikill
munurinn er á þessum 250 milljónum sem
ég ætla, og þeim 120 milljónum, sem ráð-
herra er í raun að tala um, þegar hann nefnir
20 milljónir.
Það er hins vegar athugandi í þessu máli,
að umræðan hefði aldrei farið af stað nema
vegna þess að upplýsingar um málið neyddu
ráðherra til að gera eitthvað í því. Og þrátt
fyrir allt — þótt ráðherra geti skammað mig
persónulega — þá situr það eftir, að fólk á
þarna rétt. Annars vegar á endurgreiðslu og
hins vegar á niðurfærslu á höfuðstól. Pening-
arnir hefðu aldrei komið til greiðslu, ef upp-
lýsingarnar hefðu ekki farið út.“
LOKASKÝRSLA ÓBIRT
— Hvað finnst þér sem embœttismanni að
sitja undir slíkri dembu • og það frá A lexand-
er Stefánssyni?
„Þegar rætt er um þennan ákveðna ráð-
herra, þ.e.a.s. félagsmálaráðherra, þá finnst
mér gagnrýni koma úr hörðustu átt, vægast
sagt. Og mér sárnaði þetta persónulega mjög
mikið, að verða fyrir þessari árás frá Alex-
ander. Ég hef notað mikinn tíma í störf fyrir
Alexander i sambandi við húsnæðismál og
get nefnt sem dæmi, að ég var í eitt og hálft
ár formaður nefndar á vegum félagsmála-
ráðuneytis, sem átti að skila ráðherra tillög-
um til úrbóta í húsnæðismálum. Nefndin
lagði gríðarlega mikla vinnu í þetta. Fyrir
réttu ári skiluðum við ráðherranum loka-
skýrslu í málinu — síðustu skýrslu af ellefu.
Allar með upplýsingum, sem ekki höfðu
komið fram áður. Þessum 55 tillögum og
hugmyndum um úrbætur í húsnæðismálum
skiluðum við til ráðherra 18. desember í
fyrra. Ráðherrann liggur því með í skúffunni
hjá sér meiri upplýsingar og tillögur í hús-
næðismálum, en nokkur félagsmálaráð-
herra hefur gert á undan honum í tvo eða
þrjá áratugi.
Hann hafði ekki fyrir því að birta loka-
skýrsluna. Hann hafði ekki fyrir því að gefa
nefndinni tækifæri til að afhenda niðurstöð-
urnar úr starfi hennar og það gengur meira
að segja svo langt, að við nefndarmenn höf-
um ekki ennþá fengið greitt fyrir vinnuna,
enda þótt ár sé liðið frá því að við skiluðum
honum niðurstöðunum. Þessi fjögurra
manna nefnd sat 73 fundi og ég t.d. lagði í
þetta persónulega um 1500 stunda vinnu —
og er þá annað ótalið, sem ég hef unnið fyrir
Alexander Stefánsson.
Mér finnst leiðinlegt, að stjórnmálamaður
skuli koma sér í þá aðstöðu, að hann þurfi að
lúast aftan að mönnum, sem hafa unnið sam-
viskusamlega fyrir hann þennan tíma.“
AÐ SITJA Á UPPLÝSINGUM
— Hvað er það í þessum tillögum nefndar-
innar, sem verða til þess að Alexander þorir
ekki að birta þœr?
„Það er kannski ljótt að segja það, en
Alexander er sama marki brenndur og sumir
aðrir ráðherrar í ríkisstjórninni. Hann vill
ráða upplýsingastreyminu. Það þjóðfélag
sem við búum í er fjölmiðlaþjóðfélag. Þjóð-
félag, sem byggir á upplýsingum, og miðlun
þeirra. Það þjóðfélag sem vill vera opið og
að upplýsingar séu óheftar kallar hins vegar
á miklu faglegri vinnubrögð, en þekkjast.
Það kallar á málefnalegri umræðu, en ella.
Það er aftur á móti tilhneiging hjá æðstu
ráðamönnum þessarar þjóðar, að sitja á upp-
lýsingum og birta einungis þann hluta
þeirra, sem þeim hentar hverju sinni. í þjóð-
félagi okkar ræður sá umræðunni, sem ræð-
ur yfir upplýsingunum. Hér er því beinlínis um
það að ræða að reyna að stýra umræðunni
inná heppilega braut fyrir viðkomandi. Af
sjálfu leiðir að þeir menn, sem hafa trú á
frjálsræði og opinni upplýsingamiðlun,
verða hreinlega óæskilegir í augum ráða-
manna. Ég t.d. virðist ekki passa inní þetta
kerfi, enda er ég fylgjandi því að upplýsingar
á sviði húsnæðismála gangi til fólksins, sem
er að kaupa og selja fasteignir.
Ég trúi því, að innan tíu ára, þá munum við
horfa uppá allt annað upplýsingastreymi, en
þessir gömlu kallar sem sitja í ráðuneytunum
eru tilbúnir að gefa í dag. Og enda þótt við
séum nú að tala um félagsmálaráðherra, þá
eru a.m.k. þrír aðrir ráðherrar sem hafa gert
tilraunir til að drepa niður umræðuna um
húsnæðismálin."
— Ertu með þessu að segja, að það nýja
húsnœðiskerfi sem við búum við, og vart er
farið af stað, að það sé í rúst?
„Þegar ný húsnæðislög voru til umræðu
s.l. vor lágu fyrir upplýsingar oní skúffu hjá
félagsmálaráðherra, sem sýndu það svart á
hvítu, að allar áætlanir um fjármögnun kerf-
isins voru rangar. Við vissum þá um fjárþörf
og hvernig fé átti að streyma inní þetta kerfi
og Alexander lét þetta aldrei koma fram.“
— Ekki þegar frumvarpið fór í gegnum
þingið?
„Ráðherra studdist á engu stigi málsins við
þessar upplýsingar."
VITNESKJA í SKÚFFU
— Hvaða vitneskja er það sem liggur í
skúffum Alexanders?
„Hann liggur t.d. með vitneskju um að nú-
verandi húsnæðislánakerfi getur ekki geng-
ið saman. Og hann ætti að hafa hjá sér,
hvaða hliðarráðstafanir er nauðsynlegt að
gera til þess að það gangi upp. Og það er eng-
in hreyfing á þeim málum. Og ég get nefnt
annað. Það er búið að samþykkja breytingar
á lögum um fasteignasölu og er nauðsynlegt
að þær breytingar komist í gagnið til að
koma meiri skikk á húsnæðismiðlunina og
enda þótt þetta heyri undir dómsmálaráðu-
neyti, þá ætti það að vera sérstakt áhugamál
félagsmálaráðherra að gera eitthvað. Þessi
málaflokkur heyrir jú undir hann. í því máli
Stefán Ingólfsson: Alexander veit ekki I hvorn fót-
inn hann á að stíga.
er heldur engin hreyfing. Þessu til viðbótar
er fjölmargt í sambandi við framkvæmd nýju
húsnæðislaganna, sem nauðsynlegt er að
taka á, en það gerist ekkert. Ég get nefnt
fjölda dæma í þessu sambandi sérstaklega.
Vandi í sambandi við verkamannabústaði
hefur t.d. legið hjá ráðherra í þrjú ár — og
engin hreyfing á málum.
Annað feimnismál í umræðu um húsnæð-
ismál eru áhrif vaxta á kaupgetu manna. Það
má helst ekki ræða það hve sterk þau áhrif
eru. En með vaxtastiginu, sem nú er í þjóð-
félaginu, er búið að gera út af við sjálfseign-
arstefnuna. Þetta gerist á ekki meira en 15
árurn."
— Ertu með þessu að segja að þær fullyrð-
ingar, að fólki sé gefinn kostur á þvíað eign-
ast sínar eigin íbúðir, séu útí bláinn?
„Já, fólk eignast ekki sínar íbúðir á þann
hátt sem var á tímabilinu 1970—1980. Um er
að ræða annars konar eignarhald. En vita-
skuld vilja menn ekki að hlutirnir séu kallað-
ir sínum réttu nöfnum, þegar raunveruleiki
og hugmyndir stangast á."
í SJÁLFHELDU
— Telur þú að Alexander Stefánsson skilji
ekki samhengið í húsnœðismálunum, eða er
hann vísvitandi að halda upplýsingum
leyndum?
„Ég held að Alexander Stefánsson, sé
mjög einfaldlega kominn í sjálfheldu. Hann
hefur gert þrjár, eða fjórar, tilraunir til að
bjarga í eitt skipti fyrir öll húsnæðismálun-
um og ástandið nú er síst betra en þegar
hann tók við, 1983. Mér sýnist að hann viti
ekki í hvorn fótinn hann á að stíga. Hann get-
ur ekki gert upp við sig hvaða aðgerðir eru
góðar og hverjar vondar. Og hann getur ekki
ákveðið hvort hann á að styðjast við ráðgjafa
sem vita eitthvað, eða hvort hann á að byggja
á þeim sem ekkert vita.“
— Þú ert eini embœttismaðurinn sem hef-
ur þorað að gagnrýna nýja húsnœðiskerfið,
enda þóttþú hafir á móti þér verkalýðshreyf-
ingu, ríkisstjórn og ráðherra. Stendur þú við
það að kerfið gangi ekki upp?
„Þetta kerfi gengur ekki upp, og það á eftir
að springa. Það er e.t.v. hægt að teygja það
tvö ár fram í tímann. Það verður tjaslað uppá
það fram yfir næstu kosningar, og síðan er
það spurning, hvað sem gert verður.
Það sem mér finnst hins vegar alvarlegast
eru þær tilraunir sem gerðar hafa verið til að
koma í veg fyrir að upplýsingar á þessu sviði
komist út til almennings. Ég hef fundið það
í mínu starfi, að menn hafa reynt að sauma
verulega að mér til að hindra að ég gæti leyst
þetta starf. S.l. sumar var t.d. tekinn af mér
einn starfsmaður og hann fluttur á milli
deilda og við neyddumst til að bæta hans
hlutverki á okkur."
— Árásir Alexanders Stefánssonar eru þá
á vissan hátt lokapunktur í lengra ferli þar
sem reynt hefur verið að stoppa þig af?
„Já, við getum sagt, að þetta sé lokapunktur
á ferli, sem hófst haustið 1983. Sennilega er
ég búinn að reyna allar aðferðir sem stjórn-
málamenn grípa til til að nálgast embættis-
mann í kerfinu. Fyrst hafa þeir reynt að nota
mig. Síðan reyndu þeir að fá frá mér sér
þóknanlegar upplýsingar. Þá reyndu þeir að
fá mig til að þegja og þegar það dugir ekki,
þá verður að skrúfa endanlega fyrir upplýs-
ingastreymið og hrekja mig á brott frá stofn-
uninni. Persóna mín skiptir ekki höfuðmáli í
þessu sambandi. Ég er fulltrúi fyrir nýja gerð
tæknimanna. Manna sem hafa mikinn fag-
legan metnað og vilja leggja áherslu á fag-
lega, hlutlausa og opna umfjöllun um raun-
veruleikann. Og ég verð, eins og aðrir, að
bíta í það epli að það er ekki pláss fyrir okkur
í kerfinu ennþá. Það breytist hins vegar."
LITLIR KALLAR
— Hvaða máli skiptir hið frjálsa upplýs-
ingastreymi íþínum augum? Hvað þýðir það
t.d. fyrir meint völd stjórnmálamanna?
„Eitt dæmi. Þegar Fasteignamat ríkisins
opnaði fyrir upplýsingastreymi til fjölmiðla,
1979, þá voru tveir, þrír fréttamenn, sem
fjölluðu lítillega um húsnæðismál. Nú höfum
við 20—30 fréttamenn á fjölmiðlum sem
geta staðið uppí hárinu á ráðamönnum
vegna þess að þeir þekkja þessi mál jafn vel
og ráðamenn. Þetta gerir vitaskuld grund-
vallarbreytingar á allri umræðu um þennan
málaflokic. Ég vil benda á það, að þeir erfið-
leikar sem verið hafa í húsnæðismálum á ár-
unum 1983—1986, þeir eru ekki einsdæmi.
Tilsvarandi erfiðleikatímabil hafa komið upp
áður. Munurinn er bara sá, að þú sérð ekki
staf um það í blöðum frá þeim tíma.
Við höfum dæmi um það á síðustu árum,
að opin, hlutlaus, upplýsingamiðlun til fjöl-
miðla og áhugamannahópa, til einstaklinga
og einstakra stjórnmálamanna, hefur mótað
umræðuna. En íslenskir stjórnmálamenn
eru ekki stærri kallar en svo, að þeir ráða
ekki við þessa tegund umræðu. Hinn dæmi-
gerði stjórnmálamaður reynir að byggja upp
þá ímynd af sjálfum sér, að hann sé sérfræð-
ingur í öllu því sem hann hefur afskipti af.
Þessi tegund stjórnmálamanna verður að
halda upplýsingum fyrir sig, til þess að sá
sem spyr, viti minna. Og það sem gerst hefur
í húsnæðismálunum er það að óæskilegt ele-
ment hefur veitt upplýsingar og rispað lakk-
ið á gömlu stjórnmálamönnunum og um leið
hafa upplýsingarnar gert þessum mönnum
erfitt fyrir. Þetta vilja þeir losna við.
Það er í rauninni þetta sem liggur til grund-
vallar árásum Alexanders. Hann þolir ekki
að upplýsingar þess efnis að hann standi sig
ekki í stykkinu komist út til almennings. Það
er ímyndin sem hann er að verja, enda kosn-
ingar í augsýn. Ég læt ímyndir lönd og leið,
enda embættismaður sem er að hætta á
minni stofnun 1. janúar, ég hef ekkert að
verja. Mér er hins vegar umhugað um að al-
menningur hafi aðgang að upplýsingum,
sem hafa mikil áhrif á líf hans og lífskjör."
Itexti: Helgi Már Arthúrsson mynd: Jim Smarti
HELGARPÓSTURINN 7