Helgarpósturinn - 18.12.1986, Blaðsíða 15

AÐIKILNAÐ
fógeta. Á höfuðborgarsvæðinu fer
Rannsóknarlögregla ríkisins með
rannsókn mála að mestu leyti.
„Þetta fyrirkomulag er löngu úr-
elt og má rekja þessa skipan mála til
einveldistimans," sagði Eiríkur
Tómasson. Hann sagði, að málið
væri nú til umsagnar hjá stjórnvöld-
um og að óvíst væri um niðurstöðu
þess. Reyndin mun vera sú, að
Mannréttindanefndin gerir mjög
strangar formkröfur til mála af
þessu tagi og óvíst talið hvort hún
finnur formgaila á máli þeirra Eiríks
og Jóns.
Taki Mannréttindadómstóllinn
þetta mál hins vegar fyrir og ís-
lenska ríkið tapar málinu þar, þá er
ríkið skuldbundið til þess skv. samn-
ingi, sem það hefur skrifað undir, að
láta breyta lögum í landinu. Og það
er tilgangurinn með málshöfðun-
inni, að skilið verði á milli dóms-
valds og framkvæmdavalds í þeim
héruðum þar sem aðskilnaður er
enginn.
Stjórnvöld eru meðvituð um
þessa brotalöm í réttarríkinu. Fyrir
Alþingi hefur lengi legið frumvarp
til lögréttulaga þar sem tekið er á
þessum málum, að nokkru leyti.
Það frumvarp hefur hins vegar ekki
náð fram að ganga á Alþingi.
í dómsmálaráðuneyti upplýsti Jón
Thors, að ráðuneytinu hefði gefist
kostur á því svo sem venja er hjá
Mannréttindanefnd, að skýra mál
sitt og upplýsa um stöðu þessara
mála. Jón Thors vildi engu svara um
það hvað myndi gerast, ef málið
færi fyrir Mannréttindadómstól
Evrópuráðsins. Hann sagði að slíkur
úrskurður gæti verið með ýmsu
móti og því rétt að bíða þar til úr-
skurður fellur.
Aðspurður um ástæður fyrir því,
að dómsvaldi og framkvæmdavaldi
væri blandað saman með þessum
hætti sagði Jón Thors, að eflaust
mætti rekja það til fámennis, stað-
hátta í landinu og samgangna.
Ekkert er hægt að segja til um það
hvenær mál þetta verður tekið fyrir
í Mannréttindanefnd Evrópuráðsins
og ef nefndin fellir þann úrskurð að
málið skuli fara fyrir Mannréttinda-
dómstól þá er óvíst hvenær það
verður tekið fyrir þar. Mörg mál
bíða hjá nefnd og dómstóli.
íslenska ríkið hefur frest til 9. jan-
úar nk. til að skila gögnum til Mann-
réttindanefndar. Það gætu liðið
nokkur ár áður en svör fást við þeim
grundvallarspurningum sem Eirík-
ur Tómasson vill fá skorið úr. Tapi ís-
lenska ríkið málinu má búast við því
að verulegar breytingar verði gerð-
ar á réttarkerfinu — úti á landi að
minnsta kosti — og gætu þær breyt-
ingar orðið mjög kostnaðarsamar.
Prinsipin kosta sitt og oft ódýrara að
vera praktískur.
Fyrir Mannréttindanefnd Evrópu-
ráðsins liggur mál er vardar ís-
lenska dómskerfið. Eiríkur Tómas-
son, lögfrœðingur, hefur að beiðni
skjólstœðings stns lagt það í hendur
Mannréttindanefndar, að úrskurða
um það hvort það samrœmist lög-
um að sami einstaklingur rannsaki
og dœmi í meintum afbrotamálum,
þ.e. Iwort sami einstaklingur geti
verið fulltrúi lögreglustjóra og dóm-
ari í afbrotamáli.
Málið sjálft er ekki ýkja merkilegt.
Akureyringur, Jón Kristinsson, var
kærður fyrir að virða ekki stöðvun-
arskyldu og fyrir það að aka hraðar
bifreið sinni en hámarkshraði
leyfði.
„Málsatvik eru ekki stórkostleg,"
sagði Eiríkur Tómasson, lögfræð-
ingur Jóns Kristinssonar, ,,og málið
sjálft varðar ekki mikla hagsmuni,
en þetta er prófmál."
Jón Kristinsson var í stuttu máli
kærður fyrir of hraðan akstur. Hann
var síðan kærður fyrir að virða ekki
stöðvunarskyldu. Málið fór fyrir
dómstóla á Akureyri og sætti Jón sig
ekki við niðurstöðu dómsins. í báð-
um tilvikum var það fulltrúi lög-
reglustjóra á Akureyri, sem bauð
Jóni uppá sátt í málunum, og
dæmdi síðar í sömu málum. Vitni í
báðum málunum voru lögreglu-
menn. Bæði vitni, þ.e. lögreglu-
menn, og dómari, starfa á ábyrgð
sama embættismannsins, sýslu-
manns á Akureyri. Út af fyrir sig
skiptir staðurinn engu máli. Fram-
kvæmdavald og dómsvald er hjá
sömu einstaklingum úti á landi.
Þetta mál hefði því getað komið upp
hvar sem er úti á landi.
„Eg vil taka það fram, að ég er
ekkert að gagnrýna þessa gerð sér-
staklega,“ sagði Eiríkur Tómasson,
„enda þótt standa hefði mátt betur
að henni."
Jón var, eins og áður sagði,
dæmdur fyrir bæði brotin og vildi
ekki una niðurstöðum dómsins.
Honum fannst hann hafa verið
órétti beittur og áfrýjaði málinu til
Hæstaréttar. 1 Hæstarétti var Eiríkur
Tómasson verjandi Jóns Kristins-
sonar. í Hæstarétti setti Eiríkur fram
þá kröfu m.a. að málinu yrði vísað
heim í hérað og dómurinn ómerkt-
ur vegna þess að sami maður hefði
verið fulltrúi lögreglustjóra og dóm-
ari í málinu — og að einu vitnin í
málinu væru lögreglumenn, sem
lytu stjórn sama manns og dómar-
inn. Og því hefði dómari verið van-
hæfur. Ekki óvilhallur.
í Hæstarétti var Jón Kristinsson
sýknaður af ákærðu um brot á
stöðvunarskyldu, en sektaður fyrir
of hraðan akstur. I framhaldi af upp-
kvaðningu dóms í Hæstarétti var
ákveðið að fara með málið fyrir
Hjá Mannréttindadómstólnum er nú fjallað um það einfalda atriði hvort fógeta- og sýslumannsembætti á íslandi starfi í blóra
við það frumatriði stjórnarskrárinnar að dómsvald (dómari) og framkvæmdavald (rannsakandi) megi heyra undir sama hatt,
hvort slíkt fyrirkomulag tryggi réttláta dómgæslu.
Mannréttindanefnd Evrópuráðsins.
Þar liggur málið nú og bíður nefnd-
in eftir skýrslu frá íslenskum stjórn-
völdum í málinu og í framhaldi af
því verður dómur felldur í Mann-
réttindanefnd.
íslendingar eru aðilar að Mann-
réttindanefnd Evrópuráðsins og
Mannréttindasáttmála Evrópuráðs-
ins. Aðildin skuldbindur stjórnvöld
til að hlíta ákvæðum sáttmálans og
að hlíta niðurstöðu hans, ef leitað er
til hans eins og nú hefur gerst.
í Mannréttindasáttmálanum segir
m.a.: „Nú leikur vafi á um réttindi
þegns og skyldur, eða hann er bor-
inn sökum um glæpsamlegt athæfi
og skal hann þá njóta réttlátrar og
opinberrar rannsóknar innan hæfi-
legs tíma fyrir óháðum, óhlutdræg-
um lögmætum dómstóli."
Eiríkur Tómasson heldur því
fram, að dómstóllinn hafi ekki verið
óhlutdrægur.
Utan Reykjavíkur fara sýslumenn
og bæjarfógetar með lögreglustjórn
og dómsvald, og enda þótt skipaðir
hafi verið rannsóknarlögreglumenn
í mörgum héruðum, þá lúta þeir all-
ir stjórn sýslumanna og bæjar-
DOMSVALDS OG FRAMKVÆMDAVALD
PRÓFMÁL UM
OK OF HRATT A AKURiYRI
ÍMÁLID FYRIR MANNRÍTT-
INDANEFND EVRðPURÁÐS
eftir Helga Má Arthúrsson mynd: Jim Smartl
HELGARPÓSTURINN 15