Helgarpósturinn - 18.12.1986, Blaðsíða 18

eftir Gunnar Smára Egiisson myndir Jim Smart
EIGA SKULDUNAUTAR
RÚV ENDURKRÖFURÉTT?
Lögmenn greinir á um
lögmœti innheimtu-
launa af afnotagjöld-
unum — Borgarfógeti
telur aö stofnunin sjálf
eigi aö greiöa þau —
Gríöarlegar tekjur
lögmanna af þessum
og sambcerilegum
kröfum í veöi
Innheimtudeild Rikisútvarpsins. Þrátt fyr-
ir mikinn mannafla, heimild f lögum til
þess að leggja sérstakt 10% innheimtu-
gjald á afnotagjöld í vanskilum og yfir-
mann sem samkvaemt lögum verður að
hafa dómararéttindi, notar innheimtu-
deildin ekki innheimtuaðferðir sem eru
„teoretískt" réttar, eins og Theódór
Georgsson, innheimtustjóri RÚV orðaði
þaö. Þess í stað sendir stofnunin afnota-
gjöldin til innheimtu hjá völdum lögfræð-
ingum sem hafa af því umtalsverðar tekj-
ur. Þeim sem lenda I vanskilum hjá RÚV
er gert að greiða fyrir þessa „þjónustu".
Afnotagjöldin hafa lögtaksrétt, og þess
þekkjast engin dæmi á þessari öld að lög-
mönnum hafi veriö dæmd innheimtulaun
af slfkum kröfum. Þessi innheimtulaun
hafa m.ö.o. enga stoð í dómsniðurstöðum
og teljast þvf mjög vafasöm.
Þorsteinn Thorarensen, borgar-
fógeti í Reykjavík, telur að stofnanir
er láta lögmenn innheimta fyrir sig
opinber gjöld er hafa lögtaksrétt,
eigi sjálfar að standa straum af
þeim kostnaði er af því hlýst. Þetta
kom fram í samtali hans við HP í
kjölfar greinar í síðasta tölublaði
Helgarpóstsins, þar sem fjallað var
um innheimtulaun lögmanna afaf-
notagjöldum Ríkisútvarpsins. Þor-
steinn vildi ekki tjá sig um það mál
sérslaklega en sagði að hann hafn-
aði án undantekninga innheimtu-
launum afkröfum er fylgdi lögtaks-
réttur, er hann kvœði upp lögtaksúr-
skurði í fógetarétti.
„TEÓRETÍSKT" RÖNG
INNHEIMTULEIÐ
Samkvæmt ummælum Þorsteins
er Rikisútvarpinu í sjálfsvald sett
hvort það kaupir utanaðkomandi
vinnu til þess að sjá um innheimtur,
en hins vegar getur það ekki krafið
skuldunauta sína um greiðslur fyrir
þennan kostnað. Skuldurum ber ekki
að greiða annan kostnað en þann
sem hlýst af eðlilegri innheimtuleið
krafna er fylgir lögtaksréttur. Theó-
dór Georgsson, innheimtustjóri
Ríkisútvarpsins, útskýrði þessa eðli-
legu leið er hann sagði í síðasta tölu-
blaði HP: „Teóretískt“ á að senda
kröfurnar til borgarfógeta". Sam-
kvæmt lögfræðilegum skilningi get-
ur orðið „teóretískt" ekki þýtt ann-
að í þessu samhengi en samkvœmt
lögum, eða bara í raun og veru.
Eins og fram kom í grein HP er
hér um veigamikið atriði fyrir neyt-
endur að ræða. Afnotagjöldum
Rikisútvarpsins fylgir lögveðs- og
lögtaksréttur. Ef lögveðsréttinum er
beitt við innheimtu leggjast 110
krónur ofan á skuldina, hver svo
sem upphæðin er. Ef sú innheimtu-
aðgerð nær ekki fram að ganga get-
ur Ríkisútvarpið beitt fyrir sig lög-
taksréttinum og leggjast þá 472,10
krónur ofan á vangoldið ársafnota-
gjald, miðað við afnotagjald 1986.
Ríkisútvarpið nýtir hins vegar hvor-
ugan þennan kost, heldur sendir
vangoldin afnotagjöld til innheimtu
hjá lögmönnum. Kostnaður skuld-
arans af því er 2.651,50 krónur (mið-
að við afnotagjald 1986).
Þeir 5—6 lögmenn er innheimta
fyrir Ríkisútvarpið hafa af þessu um
14—18 milljónir króna í tekjur ár-
lega. Þessi upphæð er varlega áætl-
uð og getur hæglega verið umtals-
vert hærri ef afnotagjöldin velkjast í
innheimtu um lengri tíma.
Hver svo sem kostnaðurinn við
þessa innheimtuleið er eru það
skuldunautar Ríkisútvarpsins sem
standa straum af honum, jafnvel þó
það sé „teóretískt" rangt að senda
afnotagjöldin til innheimtu hjá lög-
mönnum. Og jafnvel þó að reynslan
sýni að fógetaréttur hafni þessum
innheimtulaunum.
INNHEIMTUÚTÚRDÚR
LÖGMANNA
Það fylgir lögveðs- og/eða lög-
taksréttur fleiri opinberum gjöldum
en afnotagjöldum Ríkisútvarpsins.
Til dæmis fylgir lögveðsréttur fast-
eignagjöldum og lögtaksréttur út-
svari. Gjaldheimtan í Reykjavík sér
um innheimtu þessara gjalda í höf-
uðborginni. Um þessar mundir má
heyra auglýsingar frá Gjaldheimt-
unni í útvarpi þar sem hún skorar á
fólk að standa í skilum svo komist
verði hjá „kostnaði við lögtak og
uppboð". Eins og þessi auglýsing
ber með sér bregst Gjaldheimtan
við samkvæmt lögum og sendir sín-
ar kröfur til borgarfógeta.
Þeir sem lenda í vanskilum við
Gjaldheimtuna þola því mun ódýr-
ari innheimtuaðgerðir en þeir van-
skilamenn er skulda afnotagjöld
Ríkisútvarpsins, þrátt fyrir að skuld-
ir beggja hafi sömu lagalegu stöðu.
Skuldunaut Ríkisútvarpsins er gert
að greiða 560% dýrari innheimtu-
leið en hann þyrfti ef leið Gjald-
heimtunnar væri farin.
Þar sem minnst var á lagalega
stöðu er ekki úr vegi að líta á þetta
dæmi út frá hagsmunum útvarpsins.
Það var forvitnilegt að sjá yfirlýsing-
ar Sigurmars K. Albertssonar, hér-
aðsdómslögmanns sem sér um inn-
heimtu fyrir Rikisútvarpið á Stór-
Reykjavíkursvæðinu, í síðasta tölu-
blaði HP. Hann sagði þar m.a. að oft
væri skuldunautum Ríkisútvarpsins
gefinn kostur á því að samþykkja
vtxil fyrir afnotagjöldum í vanskil-
um. Við það tapar Ríkisútvarpið
bæði lögveðs- og lögtaksrétti sínum
af kröfunni og lagaleg staða þess
verður við það verri. Lögveðs- og
lögtaksréttur er látinn fylgja inn-
heimtu á þessum gjöldum. Inn-
heimta á víxli er hins vegar mun
seinvirkari og þarf að höfða mál fyr-
ir bæjarþingi til þess að koma hon-
um á sama stað í ferlinu og kröfur
með lögtaksrétt hafa þegar í upp-
hafi. Þessi víxilviðskipti eru því ill-
skiljanleg út frá hagsmunum Ríkis-
útvarpsins.
Þáttur lögmanna í innheimtu af-
notagjalda Ríkisútvarpsins er því út-
úrdúr frá eðlilegum innheimtuað-
gerðum. Kostnaðarsamur útúidúr
fyrir þá sem gert er greiða kostnað
vegna hans og útúrdúr sem veikir
oft lagalega stöðu Ríkisútvarpsins
gagnvart skuldunautum þess.
ÁLIT STJÓRNAR
LÖGMANNAFÉLAGSINS
En hver er ástæðan fyrir því að sá
sem er í vanskilum við Ríkisútvarp-
ið þarf að greiða kostnað af inn-
heimtuleið sem er 560% dýrari fyrir
hann en sú leið sem vanskilamaður
við Gjaldheimtuna í Reykjavík er
rukkaður eftir? Getur sá sem gert
hefur verið að greiða innheimtu-
laun af skuld sem hefur lögveðs-
og/eða lögtaksrétt krafist endur-
greiðslu á þeim?
Eins og áður sagði er það skoðun
Þorsteins Thorarensen, borgarfóg-
eta, að þær stofnanir sem kaupa
sér vinnu lögmanna út í bæ, eigi
sjálfar að greiða kostnað sem er því
samfara. Skuldnautum þessara
stofnana ber ekki að greiða inn-
heimtulaun lögmannanna.
Margir þeirra lögmanna er HP
ræddi við um þessi mál voru sama
sinnis og Þorsteinn, en því fór fjarri
að svo væri um alla. Stjórn Lög-
mannafélags íslands ályktaði um
þetta mál sumarið 1985 eftir að
hæstaréttarlögmaður hafði óskað
umsagnar hennar. Stjórn L.M.F.Í.
aðgreindi þetta mál í tvo þætti, ann-
ars vegar hvort lögmönnum væri
heimilt að miða við 7. gr. gjaldskrár
L.M.F.Í. við innheimtu á kröfum sem
Lylgdi lögveðs- eða lögtaksréttur og
hins vegar hverjum bæri að greiða
lögmanninum sín laun. Stjórnin
taldi eðlilegt að miða við 7. gr. gjald-
skrárinnar þar sem hún er eina
greinin sem tekur yfir innheimtu-
laun og í henni er ekki gerður grein-
armunur á hvaða kröfutegundir
eiga í hlut. Stjórnin taldi einnig að
skuldurum Rikisútvarpsins bæri að
greiða því þann kostnað er af inn-
heimtunni skapaðist, þ.m.t. inn-
heimtukostnað lögmanna utan
stofnunarinnar samkvæmt gjald-
skrá L.M.F.Í. Þetta rökstuddi stjórnin
á þann hátt að það væri almenn
regla í dómsúrlausnum að sá sem
ekki greiði skuld á réttum tíma sé
ábyrgur fyrir öllum kostnaði er af
innheimtuaðgerðum hlýst. Ekkert
sé að finna í lögum um Ríkisútvarp-
ið, eða öðrum réttarheimildum, er
gangi í berhögg við þessa megin-
reglu. Hins vegar bendir stjórnin á
atriði i lögunum þar sem finna má
henni stoð.
RÉTTUR GERÐARÞOLA
Það atriði sem stjórn L.M.F.I. vísar
til hljóðar svo:
„Utvarpsgjaldi ásamt dráttarvöxt-
um, öðru vangreiðsluálagi og öllum
innheimtukostnaði fylgir lögveðs-
réttur..."
Samhljóða klausa fylgir þar sem
rætt er um lögtaksréttinn.
Þó svo margir telji eðlilegast að
Ríkisútvarpið beiti fyrst fyrir sig lög-
veðsréttinum í innheimtuaðgerðum
sínum, hefur það ekki verið gert und-
anfarinn áratug. Því skulum við líta
einungis á lögtaksréttinn.
Lögmenn sem HP ráðfærði sig við
töldu fráleitt að 7. gr. gjaldskrár
L.M.F.Í. gæti fallið undir „allan inn-
heimtukostnað" í þessari grein laga
um Ríkisútvarpið. Innheimtuþókn-
un samkvæmt gjaldskrá L.M.F.I. eigi
alls ekki við kröfur sem hafi lögtaks-
rétt. lnnheimtuþóknunin sé miðuð
við kröfur sem ekki eru aðfararhæf-
ar, þ.e. skuldir sem sanna þarf fyrir
dómstólum. Samkvæmt 7. gr. laga
um lögtak og fjárnám án undanfar-
ins dóms eða sáttar, og tilvitnuð
klausa i lögum um Ríkisútvarpið vís-
ar til, er lögtaksbeiðanda óþarft að
mæta við lögtaksgerðina. Auk þess
segir í sömu grein, og er ekki
síður mikilvægt, að óheimilt sé að
heimta gjöld fyrir gerðina fyrirfram.
Lagaleg staða afnotagjaldanna er
með öðrum orðum það klár að
nægjanlegt er að innheimtustjóri
Ríkisútvarpsins fylli lögtaksbeiðni
til fógeta rétt út og sendi honum í
pósti. Til þess að til lögtaks komi
þarf ekkert að framkvæma er rétt-
læti kostnað samkvæmt gjaldskrá
L.M.F.Í.
í sjálfu sér er það umhugsunarefni
að stjórn Lögmannafélagsins skuli
ætla félagsmönnum sínum sömu
laun fyrir innheimtu á kröfum með
lögtaksrétti og kröfum vegna flók-
inna mála, t.d. skaðabótamála.
Lögmennirnir bentu einnig á að
þó svo að það væri regla að skuldar-
ar væru ábyrgir fyrir þeim kostnaði
er hlytist af innheimtuaðgerðum
gegn þeim, þá færi því fjarri að hægt
væri að krefja þá um greiðslur
vegna kostnaðar af hverjum þeim
aðgerðum er lánardrottnum þeirro
dytti í hug. Gerðarþolum væri
tryggður réttur í dómskerfinu og
dómurum væri skylt að taka tillit til
hans með Ieiðbeiningarskyldu sinni.
Andi lögtakslaganna, sem hér hefur
verið vitnað til og eru frá 1885, væri
m.a. sá að tryggja þegnana gegn
óþarfa kostnaði vegna skattheimtu.
HUNDRUÐ MILLJÓNA
TEKJUR LÖGMANNA
Svo aftur sé vikið að niðurstöðu
stjórnar L.M.F.Í. þá má benda á að
meðferð og úrlausn Þorsteins Thor-
arensen á kröfum er fylgir lögtaks-
réttur í fógetarétti og í raun allir lög-
taksúrskurðir sem kveðnir hafa ver-
ið upp frá því fyrir aldamót, gætu
talist „réttarheimild". Og ef stjórnin
hefði tekið mið af þessu hefði niður-
staða hennar sjálfsagt orðið á annan
veg.
En álit stjórnar L.M.F.f. var ekki
úrskurður. Mismunandi skoðanir
lögfræðinga á máli þessu greiða
heldur ekki úr fyrir leikmenn. Inn í
þetta mál blandast líka hagsmunir.
Eins og áður sagði skipta tekjur lög-
manna af þessum innheimtum millj-
ónum króna. Hér er ekki einungis
um afnotagjöld Ríkisútvarpsins að
ræða, heldur verður það æ algeng-
ara að opinberar stofnanir láti lög-
mönnum í té kröfur með lögtaks-
rétti til innheimtu. Tekjur lög-
mannastéttarinnar af þessu geta
því hæglega skipt hundruð millj-
ónum króna.
Þokan í kringum þetta mál skap-
ast einnig af því að oft eru það litlar
fjárhæðir sem eru innheimtar með
þessari aðferð hverju sinni og því
sér fólk ekki ástæðu til þess að gera
úr því stórt mál. En fyrir neytendur
í heild er hér um umtalsverðar upp-
hæðir að ræða.
18 HELGARPÓSTURINN