Helgarpósturinn - 15.10.1987, Blaðsíða 34

VÍN SÝKIST OG DEYR
Hefur það komiö fyrir þig, að
opna léttvínsflösku á góöri stundu,
hella í glös gestanna og sjá þá síöan
umturnast í framan eftir fyrsta sop-
ann? Þetta er óskemmtileg upplif-
un, en það er því miður staðreynd,
að vín á það til að eyðileggjast. Eng-
in tegund er þar undanskilin. Það
hafa meira að segja fundist flugur
og kóngulœr I mjög dýru og eftir-
sóttu vtni hér á landi.
Því miður eru engar J;ölur til yfir
fjölda vínflaskna, sem ÁTVR fær til
baka frá viðskiptavinum á ári
hverju. Starfsmenn „ríkisins" full-
yrða, að atvikin séu fá. Af og til
kemur þó fyrir að óánægðir létt-
vínskaupendur mæti með skemmt
vín í áfengisútsölurnar og fái skað-
ann bættan. Þ.e.a.s. fjárhagslega.
Það getur verið erfitt að bæta óþæg-
indin, sem fólk verður fyrir með því
að bjóða gestum sínum ónýtt vín.
Blaðamaður hafði samband við
persónugerving vínmenningarinn-
ar hér á landi, Einar Thoroddsen, og
spurði hann hvað gerði það að verk-
um að vín skemmdist. Samkvæmt
upplýsingum Einars getur ýmislegt
gerst í lífi vínflösku. Innihaldið get-
ur t.d. frosið og þá er ekki að sökum
að spyrja. Vínið getur lika orðið
bakteríusýkingu að bráð, bæði á
meðan það er enn í ámu og við
átöppun.
Algengasta orsök þess að vín
skemmist er þó sú, að tappinn er
ekki eins og hann á að vera. Kork-
tappar geta verið gallaðir, t.d. með
gati sem hleypir lofti í gegn. Rakur
tappi getur líka myglað og ekki er
það mjög heppilegt. Sagði Einar, að
þeim mun lengri sem tapparnir
væru því betri væru þeir. Þess vegna
væru líka gjarnan langir tappar í
bestu víntegundunum. Það er kald-
hæðnislegt, en skrúfuðu málmtapp-
arnir, sem notaðir eru á alódýrasta
borðvínið og þykja ekki merkilegir,
eru í raun tryggari en korkurinn.
Einar fullyrti að lokum, að vín
gæti hreinlega Iognast út af og dáið!
Þegar það kemur t.d. fyrir rauðvín
verður það fyrst brúnleitt, en lýsist
svo og verður gult á lit. Og slíkan
vökva leggur fólk sér auðvitað ekki
til munns.
Eins og fyrr segir hafa þeir hjá
ÁTVR engar tölur yfir það hve oft
vínflöskum er skilað aítur. Jón O.
Edwald lyfjafræðingur sagði þetta
ekki vera mikið vandamál, þó við-
skiptavinir kæmu auðvitað einstaka
sinnum með gallaða vöru til baka.
Jón taldi enga eina tegund öðrum
verri í þessu sambandi. Þetta gæti
komið fyrir besta vín. Sagðist hann
t.d. hafa séð Chablis-hvítvín með
nokkrum flugum í og heila kónguló
í dýru bandarísku viskíi. Fyrir utan
sýkingar og korkvandamál geta
skordýr sem sagt einnig smeygt sér
inn í vínflöskur og orðið þess vald-
andi að innihaldið verður ekki
drekkandi.
Sem betur fer eru ofangreind
dæmi þó undantekningin fremur en
reglan. Langoftast er allt í besta lagi
með léttvínið, sem hér er selt, og því
ástæðulaust annað en segja einfald-
lega: Skál!
JL
MÁL OG MENNING
Nafnarugl á varnarliðssvæði
Venjulega er talað um, að varn-
arliðið og Keflavíkurflugvöllur séu
á Miðnessheiði. Þetta er vitaskuld
hárrétt, en það mætti eins taka svo
til orða, að þessar mikilvægu
stofnanir ættu aðsetur á Rosm-
hvalanesi. Örnefnið Rosmhvala-
nes er nafn á nesinu, sem gengur
norður úr Reykjanesi vestan-
verðu, svona um það bil milli Ytri-
Njarðvíkur og Kirkjuvogs. Mér
virðist, að þetta gamla og
skemmtilega nafn sé í þann veg-
inn að týnast. Að minnsta kosti
heyri ég það örsjaldan í mæltu
máli — né heldur sé ég það í blöð-
um. í Landnámu er víða minnzt á
Rosmhvalanes, en hér þykir
nægja að vitna í einn stað:
Steinuör en gamla, frœndkona
Ingólfs, fór til Islands ok var með
Ingólfi enn fyrsta vetr. Hann bauð
at gefa henni Rosmhvalanes allt
fyrir útan Hvassahraun, en hon
gaf fyrir heklu flekkótta ok vildi
kaup kalla; henni þótti þat óhœtt-
ara viö riptingum. ísl. fornr. I, 392.
Líklega þætti „doppótt hettu-
kápa“ (flekkótt hekla) lítið verð nú
á dögum fyrir jafnfjölnýtt land-
svæði, en Steinunn gamla hefir
talið, að slík flík tryggði eignarrétt
sinn að landsvæðinu.
Ég tel engan vafa leika á því, að
orðið rosmhvalur merki sama og
rostungur. Því til stuðnings má
benda á, að í sumum handritum
Jónsbókar stendur rostungur, þar
sem á samsvarandi stað í öðrum
stendur rosmhvalur. Þá má og
benda á, að orðin eru skyld, eins
og rakið verður. Orðið rostungur
er skylt orðinu rauður (orðið til úr
'ruöst-), sbr. ensku rust og þýzku
Rost, en bæði þessi orð merkja
„ryð“, sem einnig er samróta.
Flestir orðsifjafræðingar telja, að
orðið rosmhvalur sé komið af orð-
inu *rosmi (sbr. bogmaður af
bogi), en samsvarandi orð er til í
fornháþýzku í myndinni rosfajmo,
og merkir það „rauðbrúnn litur".
En með því að rosmhvalur er í
norskum mállýzkum rossmaal,
rossmal og rossmaar hefir komið
fram sú skýring, að af *rosmi hafi
verið myndað orðið *rosmall
(með viðskeytinu -al-), en því síð-
an breytt í rosmhvalur með al-
þýðuskýringu. Ýmsar myndir ör-
nefnisins Rosmhvalanes, sem að
vísu er að finna í miklu yngri
heimildum en Landnámu, benda
til þess, að þessi skýring geti verið
rétt. Læt ég það liggja milli hluta.
Á hinu er enginn vafi, að *rosmi er
skylt rauður (orðið til úr *ruösm-).
Ég hefi gluggað nokkuð í ís-
lenzkt fornbréfasafn til þess að
tína til nöfn á fyrr greindum út-
skaga, og hefi ég þannig fundið
allmörg afbrigði örnefnisins
Rosmhvalanes. Eg vil engan veg-
inn fullyrða, að ekkert afbrigði
hafi farið fram hjá mér — né held-
ur að ég hafi í hverju tilviki hitt á
elztu dæmin. Þessa athugun gerði
ég aðeins að gamni mínu, og ég
vona, að fleiri hafi skemmtan af.
Dæmin eru færð til nútímastaf-
setningar. Fornbréfasafnið
skammstafa ég DI (þ.e. Diplomat-
arium islandicum).
Rosthvalsnes: Þetta er reka-
skipti á Rosthvalsnesi. DI II, 76.
Skjalið er talið frá 1270, en hand-
ritið frá því um 1570. Hér er greini-
legt, að orðið rostungur hefir haft
áhrif á örnefnið.
Rosthvalanes: bréf er skrifað var
á Útskálum á Roshvalanesi. DIIV,
561—562. Skjalið er frá 2. ágúst
1436 og prentað eftir frumriti á
skinni. Hér eru áhrifin frá orðinu
rostungur einnig ótvíræð.
Rossmalanes: að Hólmi á
Rossmalanesi. DI III, 221. Skjalið
er talið frá því um 1367, en hand-
ritið mun vera skrifað um 1650.
Þessi orðmynd er merkileg að því
leyti, að hún minnir sterklega á
norska mállýzkuorðið rossmal.
Það er engan veginn óhugsandi,
að í elztu íslenzku hafi verið til
orðið *rossmall. Kann þá skaginn
að hafa heitið *Rosmlanes eða
Rosmalsnes. Hvalurinn hefði þá
haft bæði nafnið rosmhvalur og
rosmall, því aö öruggar heimildir
eru bœði um orðið rosmhvalur og
Rosmhvalanes. Nafnmyndin
Rossmalanes kemur víða fyrir í
Fornbréfasafni, sbr. t.d. DI VIII, 97
(frá 1506), DIVIII, 777 (frá 1521) og
víðar. Þessi nafnmynd virðist því
hafa verið algeng.
Rostmalarnes: á Þórisstöðum á
Rostmalarnesi. DIVII, 272. Skjalið
er frá 30. júní 1425 og er skrifað
eftir frumriti á skinni undir hand-
arjaðri Árna Magnússonar, svo að
það verður að telja öruggt. Þessi
orðmynd virðist hafa orðið til
bæði undir áhrifum frá orðinu
rostungur og nafnmyndinni
Rossmalanes.
Eitt afbrigði, skylt tveimur hin-
um síðast nefndu, skal nú talið:
Rassmalanes: Vissa eg og fyrir
full sannindi, aö síra Grímur Þor-
steinsson reið suður til Kirkjuhóls
á Rassmalanesi. DI VIII, 776.
Skjalið er frá 18. febrúar 1521 og
er prentað eftir frumriti á skinni.
Ástæðulaust er að ætla, að útgef-
andi hafi lesið skakkt, því að hann
tekur sérstaklega fram neðan-
máls, að Rassmalanes standi í
handriti. Hér gæti þó verið um að
ræða ritvillu skrifara og standa
eigi Rossmalanes. Til gamans má
geta þess, að til er orðið rassmala-
gestur, sem Blöndal þýðir „Stymp-
er“, þ.e. skussi, armingi. Það orð er
komið úr skólapiltamáli, gert eftir
latínu res male gesta, þ.e. illa gerð-
ur hlutur. En ekkert verður fullyrt
um samband þessa orðs og ör-
nefnisins.
Enn eitt afbrigði örnefnisins hefi
ég fundið í Fornbréfasafni:
Hrosshvalanes: og Þórisstaði, er
liggja á Hrosshvalanesi. DI VIIiI,
608. Skjalið er talið frá 10. apríl
1517, en handrit er frá því um
1570. Hér er um hreina alþýðu-
skýringu að ræða.
En hvað sem líður öllu því
nafnarugli, sem ég hefi rakið, tel
ég rétt, að við nútímamenn höld-
um okkur við þá nafnmynd, sem
fyrir kemur í Landnámu, og köll-
um skagann Rosmhvalanes.
STJÖRNUSPÁ
HELGINA 16.-18.
OKTÓBER
Láttu rómantíkina ekki villa þér sýn í fjár-
málum þessa helgi né tilfinningarnar hlaupa
meö þig í gönur. Veltu fyrir þér næsta fríi,
veröu tíma meö börnum (þínum eigin eða
annarra) og taktu lífinu með ró. Fáðu sam-
þykki hjá viðeigandi aðilum áður en þú hefur
framkvæmdir.
IJMIHIJMI/PCTCTME—
Hafðu það hugfast, nú þegar ástvinur
þinn er svolítið erfiöur, að þú þarfnast ör-
yggis og stöðugleika í einkalífinu. Hættu að
sakna fortiðarinnar, svo þú lendir ekki í alvar-
legum sálarflækjum. Sýndu, að þú getur
breytt um stefnu, þegar þess gerist þörf, en
láttu þó tilfinningarnar ekki ráða ferðinni.
Nú er rétti tíminn fyrir þig að tjá öðrum
hug þinn af heiðarleika. Lífið er krefjandi
þessa dagana, en þér leiðist örugglega ekki.
Aðrir eru sífellt að skipta um skoðun, svo þú
verður að vera þeim mun jarðbundnari og
hagsýnni. Talaðu um vandann og takstu á
við hann.
KRABBINN (22/6-20/71
Forðastu ákvörðun um þátttöku í
skemmtanahaldi, sem þú hefur ekki efni á,
og
farðu yfirhöfuð varlega í fjármálum á föstu-
dag. Einhver misskilningur getur orðið
kveikja að rifrildi. Taktu rómantíkina alvar-
lega, því annars lendir þú í ógöngum.
ii'M ? 11 immmmmmm
Það er mikið um að vera og nákvæmni er
mikilvæg í öllu. Þú þarft ekki að setja fólki
úrslitakosti, því enginn ímyndar sér það
lengur. Persónutöfrar og tillitssemi eru
bestu vopnin. Á næstu mánuðum verður þú
að velja á milli þess að taka ákveðnu boði
eða láta einkalífið hafa forgang.
Stundum er betra að þegja en ræða mikil-
væg mál, þegar mótaðilinn er greinilega
ósamvinnuþýður. Hafðu engar áhyggjur, því
þú ert á réttri leið. Þér finnst kannski fólk
gera þér erfitt fyrir, en kannski vill það bara
vernda þig. Ákveöinn aðili veldur þó von-
brigöum.
Haltu þig við jörðina á föstudag, sérstak-
lega í fjármálum. Samskipti við ástvini og
fjölskyldu verða ánægjuleg um helgina, þó
þú eigir ef til vill fullt í fangi með ákveðinn
aðila á sunnudag. Það gæti einnig reynst
nauðsynlegt að tala í fullri alvöru við ákveð-
inn ungling.
SPORÐDREKINN (23/10 22/11
Þér hættir til að segja og gera ýmislegt vit-
laust á föstudag. Vertu ekkert að flagga
skoðunum þínum eða troða þeim upp á
aðra. Laugardagur og sunnudagur verða
mun betri, þó svo rómantíkin geti verið svo-
lítið hættuleg, sérstaklega ef þú kærir þig
ekki um alvarlegt samband.
BOGMAÐURINN (23/n -21/12;
Það er mikilvægt fyrir þig þessa dagana
að lifa ekki um efni fram. Annaðhvort ertu
afskaplega upptendraður eða átt á hættu að
fara villur vegar. Bíddu enn með ákvarðana-
töku í fjármálum. Það kemur upp erfið staða,
sem ekki veröur umflúin, en það er þitt að
ákveða hver á ítök í hjarta þínu.
STEINGEITIN (22/12—21/r
Peningar verða efstir á baugi á föstudag,
en fjármálin ganga bæði upp og ofan. Ófyrir-
sjáanlegir atburðir gera þér lífið auðveldara,
en mundu að ekki er allt sem sýnist. Þér væri
líka hollt að hafa þá staðreynd í huga, að ekk-
ert fæst ókeypis í henni veröld.
VATNSBERINN (22/1 19/2;
Þú sérð að mikið er ógert, en þú kannt að
takast á við erfiðleika og fá fram sannleik-
ann. Eitthvað, sem þú áleist mistök eða
galla, reynist hins vegar kostur og þér tekst
að sigra andstæðinga þína. Þú ættir að vera
orðinn hressari núna og finna til meira
öryggis.
FISKARNIR (20/2-20/3!
Þetta verður helgi átaka og erfiðleika, en
huggaöu þig við að þú eflist við að takast á
við tilfinningarmál og verður sterkari per-
sónuleiki. Fylgstu með öllu í kringum þig,
því ekki er allt sem sýnist. Þú verður því mið-
ur að neita ákveðnum aðila um fjárhagsað-
stoð, nema sjóðir þínir séu þeim mun digr-
ari.
34 HELGARPÓSTURINN