Helgarpósturinn - 12.11.1987, Blaðsíða 19

EFTIR KRISTJÁN KRISTJÁNSSON MYND JIM SMART
*
A næstu dögum kemur út fyrsta skáldsaga
Vigdísar Grímsdóttur, Kaldaljós. Vigdís er í
HP-viðtali.
er engin hetja
Ég
Við höfum aldrei sést áður, bara talað saman í símann, og ég ueit ekki
við hverju ég á að búast. Er ekki einu sinni viss um að hverju ég œtla að
spyrja hana. Þetta er stefnumót við óvissuna. Þegar ég kem upp er hún í
símanum, en svo kemur hún fram og heilsar mér með handabandi, kveður
unglingspilt sem er á förum og hann segir við hana: Gangi þér vel. Það er
eitthvað öfugt við þetta allt, það er ég sem á að vera hræddur við hana, ekki
hún við mig. Hún er heillandi kona, svarthœrð og svartklœdd, grönn og
nett, brosið er stundum eins og feimnislegt en oftar sterkt og ákveðið. Þetta
svarta yfirbragð gerir hana dálítið dularfulla en um leið einkar forvitnilega.
Hún segist sjálf vera forvitin um fólk og kannski hafði hún meira upp úr
mér en ég upp úr henni, hún segist vera anti-hetja en ég er einhvern veginn
viss um að það er ekki rétt.
Við reynum að fóta okkur í sameiginlegri for-
tíð, áhugamálum eða bara einhverju sem gæti
tengt okkur saman. Ég segist ekki vera ljóð-
skáldið sem hún þekkir með sama nafni, segist
hins vegar hafa talað við hana í símann fyrir ein-
hverjum árum í þeim tilgangi að fá hana til að
lesa upp á samkundu. Hún vildi það ekki, les
ekki upp á samkundum, fékk annan til að lesa,
svo veiktist hún og kom bara alls ekki neitt...
,,Ég held ég hafi verið veik, ég man það ann-
ars ekki, ég hef sjálfsagt orðið hrædd, ég verð
það oft. Annars les ég ekki upp, ég legg það ekki
á sjálfa mig né aðra. Ég hef einu sinni reynt það
og það fór í vaskinn. Eg var búin að undirbúa
mig vel — kannski var það þess vegna — og þeg-
ar ég kom í stólinn byrjaði ég á að segja að ég
myndi nú sennilega vera óstyrk og reyndi að
vera frjálsleg fyrir sjálfa mig. Svo þegar ég ætl-
aði að byrja að lesa þá helltist eitthvað yfir mig,
hendurnar byrjuðu að titra og röddin hækkaði
og hækkaði. Svo ég sagði bara takk fyrir. Síðan
hef ég ekki reynt að lesa fyrir fólk, ég er samt
farin að koma þegar verið er að lesa upp úr bók-
unum mínum; en upplesturinn er ekki fyrir mig
og mér finnst að maður eigi ekki að leggja svona
lagað á sig þegar það veldur slíkum óþægind-
um. En ég hef samt gaman af þegar ég heyri
aðra rithöfunda lesa, þegar þeir kunna að fara
með þetta hljóðfæri sem röddin er. Það hljóð-
færi kann ég hins vegar ekki að spila á. En ég er
að reyna að venja mig af þessu...“
— Hræðslu við að koma fram?
„Nei, bara að vera hrædd yfirleitt — ert þú
aldrei hræddur? (Spurningin kemur flatt upp á
mig og lítið um svör.) Guðbergur segir að þetta
sé bara hræðslan við textann og hann sagði við
mig einhvern tíma þegar hann frétti að ég væri
hrædd við að lesa upp: Þú skalt ekki vera það
Vigdís, það slítur þér svo. En þetta gefur mér líka
kraft, það gerir það, að vera hrædd, en það er
náttúrulega verra þegar hræðslan verður ávani,
bara eins og dóp, og maður ræður ekkert við
hana.“
— Við hvað ertu hrædd, bara alla skapaða
hluti?
,,Já, já, en það er eitt sem ég er ekki hrædd við
og það eru vélar. Margir eru t.d. mjög hræddir að
koma fram í sjónvarpi og segja eitthvað, það
verður eitthvað svo skrýtið og varirnar fara að
skjálfa, en þar eru bara þessar vélar sem eru afar
ópersónulegar og geta ekkert gert manni. Ég er
ekkert hrædd við það og mér er alveg sama þó
ég sé asnaleg í einhverju sjónvarpi, það er svo
ópersónulegt. En að missa sjálfan sig fyrir fram-
an fullt af fólki — bara einhverjar langar leiðir —
það er meira en ég ræð við.“
HVER SKILUR NÚTÍMANN?
— Vigdís vill velta fyrir sér viðtalinu, hún
heldur að höfundar hafi ekkert að segja og alls
ekkert um það sem þeir skrifa. „Kannski er
þetta bara klisja að segja svona," segir hún og
bætir við: „Eða kannski er það bara klisja að
segja að þetta sé klisja því það segir þetta enginn
lengur." Við veltum fyrir okkur aðgengileika nú-
tímalistar og í framhaldi af því aðgengileika
bóka hennar, sem hafa það orð á sér að vera erf-
iðar:
„Já, þessi bók er það ekki, hún er allt öðruvísi,
enda er þetta skáldsaga. Mér finnst það sem ég
hef skrifað ekki erfitt en ég skil það svo sem al-
veg núna, eftir dálítinn tíma, að fólki skuli hafa
fundist það. Og mér þótti það afar leiðinlegt
fyrst, en ég held samt að ég skilji það núna. Þetta
þótti kannski of nútímalegt, en hver skilur þenn-
an nútíma. Ef menn trúa því að bækur skipti
máli og eigi jafnvel að geta lýst nútímanum þá
er það gagnrýnisvert ef enginn skilur það sem
verið er að segja. En kannski er þetta líka spurn-
ing um það hver maður vill að sé máttur bók-
anna. Hvað maður vill að bókmenntirnar segi
og það þýðir ekkert annað en að viðurkenna að
menn ætla sér alltaf að hafa einhver áhrif. Ef
menn ætla að lýsa nútímanum af því þeim finnst
hann ljótur og andstyggilegur og bókin verður
svo sama kaosin og nútíminn, kannski ennþá
meiri kaos, þá þjónar hún ekki tilgangi, ef undir
er óskin að hafa einhver áhrif. Maður væri ekki
að þessu ef undir byggi ekki þessi þörf að reyna
að segja eitthvað, maður væri ekki að skrifa og
gefa út annars, því að það fylgir því þjáning."
— Hluti af þessari hræðslu?
„Já, og ég held að hún sé mörgum sameigin-
leg, þessi hræðsla eða ótti. En ég væri ekki að
þessu ef ég teldi mig ekki hafa eitthvað að segja,
væri alls ekkert að koma því út. Ég gæti bara
bundið þetta inn sjálf og lesið það fyrir sjálfa
mig.
— Legið uppi í rúmi og lesið í eigin bók?
„Já — hin fullkomna sæla, hin fullkomna
existentíalíska sæla, liggja upp í rúmi og lesa í
eigin bók og gráta yfir henni og eymd heimsins."
HEFÐIN
— Þú segir að þessi bók sé öðruvísi, ertu búin
að gefast upp við að fá fólk til að lesa fyrri bæk-
urnar?
„Nei, nei, ég er ekkert búin að gefast upp, það
eru margir sem hafa getað lesið þær. Seinni bók-
ina las ég fyrir krakka og þeim fannst það mjög
gaman, þau skildu alveg hvert ég var að fara. Ég
var t.d. alls ekkert í þeirri bók að eiga við nein
tákn, ég var ekki að því. Það var miklu persónu-
legra en svo að það ætti nokkuð skylt við tákn.
En einhvern veginn fór það svo að allir lásu bók-
ina þannig. Að þarna væru mörg og mikil tákn.
En þetta voru bara ævintýri, ævintýri. Auðvitað
má fólk alveg segja það sem það vill, maður á
ekkert í þessu þegar það er farið, maður má ekki
einu sinni eyða tíma í að láta sér sárna, móðgast
eða hafa nokkra hugsun um verkið. Og ég undr-
ast það svo sem ekki að fólk finni tákn í texta þar
sem höfundurinn hefur alls ekki hugsað sér nein
tákn, ég tala nú ekki um í þessu frelsi nútímans,
þar sem allt má.“
— Finnst þér erfitt að láta verkin frá þér, vit-
andi að fólk mun afbaka þau, segja um þau hvað
sem því sýnist?
„Mér fannst það erfitt, ég get samt ekki leyft
mér að finnast það núna. Ég get það ekki, ég hef
rökrætt um þetta við sjálfa mig og ég veit að ég
get það ekki. Það er svo sem ágætt ef einhver
nennir að tala um bækurnar mínar, það má líta
á það þannig, og því ekki. En ef maður er að
segja eitthvað, eins og ég er að gera í þessari
bók, segja eitthvað sem skiptir máli fyrir persón-
una í bókinni og aðra og ég vil endilega að kom-
ist til skila, þá verð ég að segja það, og ég vil gera
það, á skýran hátt — af því ég er að reka erindi
fyrir þessa persónu. Ég vil endilega að erindi
Gríms Hermundssonar sé skýrt en ekki óskýrt.
Þessi saga er bara hefðbundin saga.“
— Punktur og basta?
„Já já, eða eins og ég skil hefðina. En hún er
líka flókin, hún er ekki hrein og bein. Hver og
einn getur nýtt sér hana og það gera allir rithöf-
undar, þeir hljóta að ganga til hennar. Verða að
lúta henni.
— Sama þó þeir segist ekki gera það?
„Já sama hvað sagt er, en þeir ganga auðvitað
ekki beina leið, hver gengur sína leið. Þetta er
eins og túlkun á hvað er raunsæi, sem menn eru
alltaf að reyna að túlka á einhvern einn hátt,
sem er auðvitað fjarstæða. Það er raunsæi að
lýsa því að maður gangi niður götu og það er
raunsæi að segja hvernig skóm hann er í, hvern-
ig hár hans er og hvernig jakkinn hans er. En
órarnir og allt sem er manninum svo mikið
raunsæi, það flokkast ekki undir raunsæi, samt
er það það auðvitað."
EINSEMDIN
— Þú talaðir áðan um að rökræða við sjálfa
þig, gerirðu mikið af því?
„Já, ég geri það. Ég verð að gera það. Öðruvísi
kemst ég ekkert. Maður verður að efast um það
sem maður vill og maður veit allan tímann samt
að ef til vill er maður að gera vitleysu og að öll
einræðan er hjákátleg. En maður verður að taka
þátt í lífinu; þó einsemdin sé spennandi þá verð-
ur maður að taka þátt í lífinu, og það geri ég m.a.
með því að rökræða við sjálfa mig og aðra.“
— Finnst þér einsemdin vera spennandi?
„Kannski ekki spennandi í þeirri merkingu að
hún sé æsandi en ég held að hún sé mjög sterk
í fólki, einsemdin. Þessi tilfinning manneskjunn-
ar, að hún sé raunverulega ein, er bæði góð og
vond. Kannski þegar best lætur þá skiptir hún
akkúrat engu máli en hún er alltaf þarna. Við
erum venjulega ein en svo er mismunandi hvað
við upplifum það sterkt. Ef við upplifum ein-
semdina sterkt þá hverfum við inn, lokumst af,
endum inni á stofnun í versta falli en deyjum í
besta falli."
— Er einmanalegt að skrifa?
„Nei, alls ekki, maður hefur alltaf þennan
möguleika að fara út á meðal fólks. Standa upp
og ganga út úr húsinu. En því miður er ekki
næði til að skrifa annars staðar en lokaður af
einhvers staðar, þó ég sé þess fullviss að margir
rithöfundar myndu vilja sitja úti í garði, almenn-
ingsgarði meira að segja, og skrifa ef þeir fengju
næði til þess."
— Skemmtilegt?
„Já, mjög skemmtilegt, það skemmtilegasta
sem ég geri. Þetta er það besta sem hefur komið
fyrir mig, að geta sest niður og gert ekki annað
en að skrifa."
KALDAUÓS
— Segðu mér svolítið af Kaldaljósinu.
„Þessi saga er um Grím Hermundsson. Fylgir
honum frá því hann er strákur og langa leið.
Kaldaljós er byggt á sögu manns sem var til og
ég heillaöist af ævi þessa manhs í gegnum heim-
ildalestur. Ég varð sem sagt heilluð af mannin-
um og ákvað að skrifa um hann bók, þar sem ég
reyndi að lýsa ævi hans og tilfinningum. Þetta
var stórkostlegur maður, ég varð ástfangin af
honum á meðan ég var að skrifa bókina. Ég varð
verkfæri hans. Persóna hans gagntók mig, ég fór
inn í hann og varð hann (verð að játa að mér
stendur ekki alveg á sama um svona tal, hún sér
það og hlær að mér). Þetta var samt enginn geð-
klofi eða neitt því um líkt, ég vissi alveg hvað var
að gerast (anda léttar). Margir hafa spurt mig að
því hvort þetta sé pabbi af því söguhetjan heitir
Grímur, en það er auðvitað fjarstæða. Þetta er
bara persóna sem ég heillaðist af, ég er að segja
sögu þessa manns því mér finnst hún eiga er-
indi. Til þess að geta lýst tilfinningum hans og
upplifunum prófaði ég ýmislegt á mér sjálfri sem
hann hafði gengið í gegnum til þess að geta gert
mér í hugarlund hvernig ég átti að geta lýst til-
finningum hans og viðbrögðum. Eins og það var
skemmtilegt að skrifa um þennan mann, þá var
það óþægilegt að reyna margt af því sem ég
reyndi, en ég varð að gera það. Mig langaði að
segja eins satt og mér var unnt.“
— Gerist sagan í nútímanum?
„Það skiptir eiginlega ekki máli á hvaða tíma
hún gerist. Ég blanda líka ýmsum tímaskeiðum
saman í bókinni en hins vegar er hugmyndin um
tíma mjög mikilsverð, hann skiptir miklu máli
en ekki þannig að það skipti máli hvaða ár er
eða hvaða dagur.“
EFINN
— Efastu um bókina núna þegar hún er að
koma út?
„Þetta er í fyrsta skipti sem ég efast ekki um
að ég hafi gert eins vel og ég gat. Ég veit það. En
það er kannski bara ekki nóg, það veit ég ekki,
og þá þykir mér það auðvitað leiðinlegt. En bet-
ur gat ég ekki elt þennan mann, ég gat ekki
sinnt honum meir. Ég er sátt við þessa bók eins
og hún er.“
— Skrifarðu kvennabókmenntir?
„Ég er kona og ég skrifa bækur, ég er ekki