Helgarpósturinn - 12.11.1987, Blaðsíða 27

LEIKLIST
Alþýöuleikhúsid
og Pinter
Hvað getur þú gert ef þú hefur
mjög lítið pláss, ekkert svið, bókstaf-
lega enga aðstöðu og langar til að
setja upp tvö algjörlega óskyld leik-
rit? Ekkert mál, þú hringir bara í
Ingu Bjarnason og Guðrúnu Svövu
Svavarsdóttur og biður þær að sjá
um það. Augljóslega (!) er eina leiðin
til að fást við næstum ekkert rými sú
að skipta því hnifjafnt niður í tvennt.
Þá sýnist það miklu stærra. Ekki
spyrja mig hvernig þetta má vera.
Trúið mér bara, það gengur upp.
Leikmyndin í Eins konar Alaska,
sem samanstendur af hvítu baðm-
ullarefni, býður upp á margs konar
túlkun samtimis. Grafhýsi, brúðar-
svíta, sjúkrahús, venjulegt svefn-
herbergi. Allt frá upphafi til enda
var maður bergnuminn af leik
Maríu Sigurðardóttur í hlutverki
Deboru, konu á fimmtugsaldri sem
hugsar eins og sextán ára stúlka.
Ekki einu sinni fékk ég á tilfinning-
una að þetta væru ekki hennar eigin
orð. Þessi meistaralega blekking
byggði á sterkum grunni sem er af-
bragðsþýðing Jóns Viðars Jónsson-
ar. Engin þýðing kemst hjá því að
missa niður töluvert af margfeldni
frumtextans, og reyndar eru slík
vandamál brennandi í verkum Pint-
ers. Jóni Viðari tókst mjög vel að
glíma við þennan vanda, en það
sem mér fannst jafnvel enn betur
gert var hvernig honum tókst að
þýða málsnilld Pinters yfir á ís-
lensku. Næstum allt sem María segir
er hrein unun á að hlýða, bæði hvað
varðar innihald og framsetningu.
Þröstur Guðmundsson er sæmi-
lega sannfærandi sem Hornby.
Hann er ýmist ástríkur, hræddur,
reiður og ruglaður, en hins vegar
fannst mér í þeim köflum þar sem
hann hefur engar línur að ég gæti
bókstaflega séð fyrirmæli leikstjór-
ans hangandi yfir hausnum á hon-
um. Sumar hreyfingar og stöður
voru of lærðar og ég hef ekki getað
gert upp við mig hvernig mér fannst
það þegar hann stillti sér upp bak-
við rúmið og lýsingin á andlitinu á
honum lét hann líta út fyrir að vera
Frankenstein, hvað sem gildi slíkrar
vísunar líður.
Margrét Ákadóttir studdi vel við
verkið með leik sínum sem Pauline,
systir Deboru. Mér virtist þó sem
leikstjórinn hefði lagt meira upp úr
samleik þeirra Hornbys heldur en
að sýna viðhorf Pauline til Deboru.
Margir munu án efa eiga erfitt
með að leggja trúnað á efni verksins
en þeim er beint á að líta í leik-
skrána þar sem segir að kveikjan að
verkinu sé í bók læknisins Olivers
Sacks, í svefnrofum (Awakenings).
En það er samt eitthvað í þessu með
undralyfið L-DOPA sem ég get ekki
lagt trúnað á, þrátt fyrir bókina, en
mér er alveg sama, vegna þess að
Pinter er alveg sama. Eins og í svo
mörgum verkum Pinters er það ekki
sennileikinn sem úrslitakostur sem
skiptir máli, heldur það hvernig
hann er fram settur af persónum
sem eiga í valdabaráttu. Með orðum
Pinters: „Eitthvað er ekki endilega
rétt eða rangt, það getur verið bæði
og“
Seinna verkið, Kveðjuskál, er
öfgafullt dæmi um þessa valdabar-
áttu en þar er hún alveg einhliða.
Leikmyndin er óhugnanleg, her-
bergi í einhverri stofnun, einhvers
staðar. Staðurinn er ekki tiltekinn, á
ekki að vera það. „Pyntingar," hefur
Pinter sagt í viðtali, „eru daglegt
bauð í að minnsta kosti níutíu lönd-
um um þessar mundir — teknar sem
gefið mál.“ Pinter predikar nánast
aldrei og líklegast er þetta pólitísk-
asta yfirlýsing sem hann hefur
nokkurn tíma sent frá sér. Á hinn
bóginn hefur andlegt ofbeldi alltaf
verið hluti af verkum hans og i þeim
skilningi er þetta verk dæmigert.
Arnar Jónsson leikur Nicolas,
hugsjónamanninn sem yfirheyrir
fórnarlömbin. Hann er sléttur og
felldur en undir niðri er hann sturl-
aður. Hann þarf að fara milli stíl-
færðs kæruleysis, viðbjóðslegrar
hörku og ákafrar föðurlandsástar.
Arnar fór fulllétt með' þetta allt.
Eina skiptið sem ég losnaði við
gæsahúðina var þegar hann öskraði
svoleiðis að ég var næstum stokk-
inn upp úr sætinu.
Þór Tulinius og Margrét Ákadóttir
(eini leikarinn sem kom fram í báð-
um verkum) hafa ekki mikið að
segja en þau þurfa að leika þeim
mun meira. Sem fórnarlömb
Nicolasar þurfa þau að sýna skelf-
ingu allan tímann og þegar verkinu
lýkur eru þau greinilega orðin úr-
vinda. Að verkinu loknu, þegar
Arnar seildist eftir hendi Þórs til að
hneigja sig, kippti Þór að sér hend-
inni. Ég veit ekki hvort þetta var
fyrirfram ákveðið en það var ná-
kvæmlega í takt við hvernig áhorf-
endum leið.
Hvað hefur Pinter að segja um
þau viðbrögð sem verkið kallar
fram? „Áhorfendur finna til ótta —
en hvaö óttast þeir? Ekki einungis
að verða sjálfir fórnarlömb heldur
sprettur óttinn einnig af því að þeir
þekkja sjálfan sig í Nicolasi." Þetta
er mjög myrk sýn á manniegt eðli,
myrkari en nokkur önnur sem hann
hefur sett fram. Klappið í lokin var
líka mjög feginslegt. Inga Bjarnason
sagði mér að lokinni sýningu að
leikararnir hefðu haft mikla ánægju
af því að fást við Pinter, því hann
bæri svo mikla virðingu fyrir þeim,
og að þá langaði að gera meira af
því. Ég verð síðasti maðurinn til að
leggjast gegn Pinter, sérstaklega ef
hann fær jafngóða meðferð og
þessa. Martin Regal
MYNDLIST
Samband vid
úthverfin
Það svífur ævintýraandi yfir
vötnum Guðjóns Ketilssonar sem
vegfarendum um Garðastrætið
gefst kostur á að spegla sig í fram á
nk. sunnudag. FÍM-salur Grjóta-
þorpsins hentar vel innhverfum
myndheimi Guðjóns; úthverfin birt-
ast honum svo ósjálfrátt þegar hann
hringir eitthvað í blindni og krotar
niður sjálfvirkar sambandsmyndir
sjálfum sér að óvörum. Þannig hef-
ur myndheimur Guðjóns Ketilsson-
ar undið upp á sig i gegnum símalín-
ur og tekið á sig form eilífðarsnáka
og krosslagðra kvenleggja. Gríma
hins ósýnilega viðmælanda hinu-
megin línunnar tekur á sig ýmsar
myndir og umbreytist í sífellu eins
og ári af kyni Dantes. Áberandi eru
niðurlút kvenandlit, stílfærð í anda
íkonmynda miðaldakirkjunnar en
þó oftar en ekki með víxlgengi í
vöðvabyggingunni svosem tuttug-
ustu aldar Pícassóum er tamt. Út-
hverfur kúbismi virðist reyndar
hafa tekið yfirhöndina í könnunar-
ferðum Guðjóns um hin ýmsu
hverfi. Drættirnir í nýrri myndunum
eru ákveðnari og grófari og formi er
velt um og á. Stemmningarnar eru
gjarna baðaðar leikrænni og plast-
kenndri birtu og madonnurnar eru
ekki ósvipaðar ítölskum erkitýpum
úr commedia dell’arte. Guðjóni eru
Ítalía og leiklistin ekki ókunn, því
hann ferðaðist einmitt um stígvélið
þvert og endilangt ásamt leikhópn-
um Svörtu og sykurlausu fyrir ekki
svo ýkja löngu. Guðjón hefur e.t.v.
öðrum fremur átt þátt í að skapa
erkitýpur hinnar séríslensku mið-
sumarnæturkjötkveðju, en það var
íekki fyrr en eftir heimsókn katal-
ónsku þúsundþjalasmiðanna Els
Comediants hingað til lands árið
1980 sem götuspé komst í móð hér
á mörnum. Guðjón vill reyndar sem
minnst gera úr eigin leikhússtússi
og segir að málverkið sé sín „á og
kú" hvað sem öðru líður. Á sýning-
unni í FÍM-sal eru blýantsteikningar
og olíukrítarmyndir í kjallara. Krít-
armyndirnar eru að nokkru í helgi-
myndaanda nýrri málverkanna, en
blær þeirra minnir þó fremur á ís-
lenskar þjóðsögur en dýrling Vati-
kansins. Litskrúðug olían er í ætt við
glys og pluss en litlaus hráslagi
hverfisgatnanna er hins vegar svart-
hvítur þegar best lætur. Krítin er í
höndum Guðjóns bæði hrjúf og
hraðfleyg og skilur eftir sig öræfi og
akra ekki svo óáþekka þeim sem
nítjándu aldar tjástefnumenn eins
og Munch plægðu. I neðri sal þykja
mér þó snöfurmannlegastar litlu
blýantsteikningarnar af lúðrunum.
Máske að þar sé símlúður Guðjóns
HELGARPÓSTURINN 27
UTVARP SJONVARP
Poppfyllerí fyrir bí Adgangur ad börnum til sölu
í þessum pistlum hefur það oft
verið gagnrýnt að fjöldi útvarps-
stöðva skilaði hlustendum ekki
þeirri fjölbreytni sem menn ætluð-
ust sumir til þegar einkaréttur
Ríkisútvarpsins til útsendinga var
afnuminn. Stöðvarnar lentu enda
allar á poppfyllerii og féllu í þá
gryfju að ganga út frá því að allir
vildu hlusta á létta tónlist. Tíminn
hefur leitt í Ijós að svo er ekki. Tón-
listarstöðvar eru skv. könnun með
þetta 5—10% hlustun þegar best
lætur.
í Ijósi þessa hefur Bylgjan komið
á fót annarri rás, Ljósvakanum, og
Ríkisútvarpið skipt morgunsend-
ingum sínum í tvennt. Annars veg-
ar hefðbundið morgunútvarp og
hins vegar huggulegar sendingar
á rás 1, sem útvarpsþulir og aðrir
þekktir útvarpsmenn sjá um. Með
breytingum þessum eiga hlustend-
ur þess kost að stilla viðtækin á
sendingar sem eru öðru vísi. Þetta
er mikið fagnaðarefni fyrir þá sem
óskuðu eftir fjölbreytni og ekki
sams konar sendingum á FM-
bandinu öllu. Þetta er jákvæðasta
merki „útvarpsfrelsisins". Nú vant-
ar bara fleiri sjónvarpsstöðvar.
En þetta þýðir vitaskuld að
gamli tíminn, þ.e. að allir hlusti á
sömu stöð á sama tíma, er fyrir bí
og ekki væntanlegur aftur. Stöðv-
arnar verða hver fyrir sig að sætta
sig við að ná aðeins broti af þeirri
hlustun sem Ríkisútvarpið náði
þegar það sat eitt að útsending-
um. Þeir sem enn rembast eins og
rjúpan við staurinn og ætla sér að
ná til allrar þjóðarinnar misskilja
þessa einföldu staðreynd.
Helgi Már Arthursson
Við íslendingar erum afar dug-
legir að hreykja okkur af ýmsu,
sem við teljum annaðhvort mest
eða best hér á landi. íslenska vatn-
ið er það besta í heimi, Jón Páll er
sterkastur, Hófí fallegust, Vigdís
fyrsta konan í embætti forseta,
loftið er náttúrulega hvergi heil-
næmara, fiskurinn hvergi dreginn
ferskari úr sjó, skákmenn í sér-
flokki og svo mætti lengi telja. Við
höfum sem sagt ógurlega gaman
af að stæra okkur af öllu, sem
þessi litla þjóð hefur fram að færa,
og vitum fátt verra en vera sökuð
um að herma ósiði eftir útlendum
þjóðum. Það er því sárt að horfa
upp á sjónvarpsstöðvarnar tvær
innleiða hér á landi nokkuð, sem
mér finnst vera ljótur blettur á
mörgum erlendum stöðvum: sæl-
gætis-, gos-og leikfangaauglýsing-
ar, sem farið er að setja innan um
barnaefni. Án þess að ég hafi
fylgst af vísindalegri nákvæmni
með þessu sýnist mér auglýsingar
af þessu tagi nú birtast í síauknum
mæli hjá báðum stöðvum.
Börn eru mjög móttækileg fyrir
auglýsingum og það gefur eflaust
ríkulegan árangur að beina áróðri
til þeirra. Þau eru þarna minnt á
ákveðnar sælgætis-, djús- og gos-
tegundir og þeim eru sýnd leik-
föng, sem hægt er að nauða um
fyrir afmæli og jól. Og þetta
heppnast óskaplega vel — frá
áróðurs- og gróðasjónarmiði — og
því er skiljanlegt, að framleiðend-
ur og heildsalar noti sér þennan
sölumáta. Það er hins vegar sár-
grætilegra, að íslensku sjónvarps-
stöðvarnar skuli ekki geta iitið
framhjá peningasjónarmiðum sín-
um hvað þetta eina atriði varðar
og hreinlega sett sér þá reglu að
birta ekki slíkar auglýsingar innan
um barnaefni. Tekjurnar af þessu
eru tæpast svo miklar að þeir bíði
stórkostlegan fjárhagsskaða af.
Og þá gætum við íslendingar
státað af því, að við værum ein-
stakir á enn einn hátt: Þ.e. að við
seldum ekki áróðursmeisturum
aðgang að börnum!
Jónína Leósdóttir