Helgarpósturinn - 12.11.1987, Blaðsíða 23

Þórhildur Þorleifsdóttir
Stjórnmálamönnum kemur ekki við
í hverju menningin birtist
Pórhildur Porleifsdóttir, þingmaöur og leikstjóri,
Þórhildur Þorleifsdóttir hefur árum saman gagnrýnt
stjórnvöld fyrir stefnuleysi í menningarmálum. Hún hef-
ur sagt að almennt afskiptaleysi einkenni afstöðu þing-
manna til menningarmála og fjárveitingar til lista og
menningar hafi frekar verið í formi ölmusu en myndar-
legra úthlutana. Er það sama upp á teningnum nú þegar
Þórhildur er orðin þingmaður kvennalista?
EFTIR FREY ÞORMÓÐSSON MYND JIM SMART
í uiötali við HP um menningarstefnu og stefnuleysi.
„Ég ætlast til þess aö stjómmálamenn skilji aö þú stofnanagerir ekki kúnst."
I raun vil ég ekki kalla þetta
stefnuleysi, afskiptaleysi ráða-
manna gagnvart menningu er ein-
mitt stefna. Þegar stjórnmálamenn
ganga ár eftir ár að þessu máli með
nákvæmlega sama hugarfari þá er
ekki lengur hægt að kalla það
stefnuleysi. Þetta á við þá ríkisstjórn
sem nú situr jafnt og aðrar fyrri.
Hún veitir að vísu örlítið meira fjár-
magni til lista en verið hefur, en flyt-
ur ástandið einungis aftur t það horf
sem var fyrir nokkrum árum. En eft-
ir stendur að það eru engar stefnu-
breytingar. Hér er einungis um að
ræða framreiknuð fjárlög. Það er
nákvæmlega engin umhugsun um
þessi mál. Eitthvað kemst inn á fjár-
lög, listastofnanir til dæmis, sem
hanga svo bara þar.
Tökum sem dæmi Þjóðleikhúsið
og Sinfóníuna, gagnvart þeim ríkir
það viðhorf að þar sé verki lokið,
stofnanirnar eru staðreynd, pg þá
þurfi ekki að bæta um betur. í stað-
inn koma fram kröfur um árangur í
aðsókn og afkomu. En því stofnana-
gerðari sem Iistirnar verða því
minni líkur eru á því að þar eigi sér
stað nýsköpun og formleit, leit að
nýjum tjáningarmáta. Þar er líka lít-
ið svigrúm fyrir ungt fólk að feta sig
áfram, yfirbyggingin og tilkostnað-
urinn eru orðin svo mikil að mönn-
um hættir til að fara hina „öruggu
leið“. Nú hlýtur það að vera svo með
listina, að fyrirfram veit maður ekki
fyrir hvern hún er. Hún lýtur ekki
venjulegum markaðslögmálum.
Þar ríkir óvissan ein. Þá áhættu
verður hver listamaður að taka
hverju sinni og ábyrgðina verður
þjóðin að axla með honum, þ.e.a.s.
ef hún vill vera að burðast með listir
og menningarlíf á annað borð.
Á fjárlögum er ekkert svigrúm
fyrir slíka hluti. Allar fjárveitingar
til lista og menningar sem liggja ut-
an stofnana eru enn í formi ölmusu.
Launasjóður rithöfunda er þar eina
umtalsverða átakið, en það verður
ekki hrakið að rithöfundar afla þess
fjár sjálfir með sölu verka sinna, þ.e.
söluskattur af bókum rennur í ríkis-
sjóð og reyndar miklu hærri upp-
hæð en rithöfundar fá.
í HVERJU MENNINGIN
BIRTIST? YKKUR KEMUR
ÞAÐ EKKI VIÐ!
Hvererþá menningarstefnan sem
þú vildir sjá í stað afskiptaleysis,
hvað áttu við með menningar-
stefnu?
Menningarstefna stjórnvalda á að-
eins að birtast í tvennu; veitingu
fjármagns og skiptingu þess. Skipt-
ingin má síðan aldrei vera of mikið
í höndum hins opinbera. Eg ætlast
til þess að stjórnmálamenn skilji að
þú stofnanagerir ekki kúnst, þú
finnur henni aldrei endanlegan far-
veg og þeir verða að sýna skilning á
því að það vantar fjármagn í grasrót-
ina. í þessu birtist menningarstefna.
Útfærsla menningarinnar, í hverju
hún birtist, við því segi ég bara við
stjórnmálamenn því miður, ykkur
kemur það ekki við. Látum lista-
mennina um það.
En hver á aö ráða yfir fjármagn-
inu sem veitt yrði til lista og menn-
ingar?
Listamenn eiga sem mest að fjalla
um það sjálfir, þeir skulu útdeila því,
þeir hljóta að hafa mestan skilning á
því hvar þörfin er brýnust. Við hljót-
um að vera á móti íhlutun hins opin-
bera í sköpun. Við skyldum samt
hafa í huga að það er tvennt sem
stjórnvöld vilja alltaf koma lögum
yfir og það birtist mismunandi hast-
arlega eftir því hvernig staða þjóð-
félaga er. Við megum ekki halda að
hlutirnir geti ekki breyst hér. Þetta
eru listin og ástin. Á þessu vilja ráða-
menn hafa stjórn, sem er afar
hættulegt, því hvort tveggja felur í
sér sköpun. Sköpun er sá kraftur
sem felur í sér afl breytinganna.
Þetta afl vilja stjórnmálamenn hafa
í hendi sér. Við kvennalistakonur
höfum alltaf lagt á það áherslu að
valddreifing sé meðal annars í því
fólgin að fólk hafi sjálft sem mestan
umráðarétt yfir eigin lífi og stöðu.
Eg get ekki séð að listamenn geti
vikist undan þeirri skyldu að hafa
töluvert um útdeilingu fjármagns til
lista að segja, en við höfum viljað af-
nema öll pólitísk ráð og nefndir yfir
listastarfsemi og menningu.
Er ekki hœtta á að þetta úthlutunar-
ráð, eða nefnd...
Þú ert strax farinn að stofnana-
gera hana...
Jú, jú, en er ekki hœtta á að „það"
verði miðstýrandi afl í menningarlíf-
inu?
Auðvitað er alltaf hætta á því, en
í fyrsta lagi sé ég það fyrir mér að
fjárveitingin yrði sundurliðuð til
vissra málaflokka. Ég sé enga
ástæðu til að rithöfundar fari að
deila fé til málara eða málarar til
leikara. Við hljótum að fara fram á
það að innan hverrar stéttar sé
skilningur á þvi hvar þarf að taka á
málum. Það geta stjórnmálamenn
ekki vitað. Því nær sem útdeilingin
kemur notkun fjármagnsins því
betra. í öllum ráðum og nefndum
þarf auðvitað að vera sífelld hreyf-
ing, ef við tryggjum hreyfingu verð-
ur öll hyglun í lágmarki. Ef útdeiling
verður óréttlát geta listamenn ekki
öðrum um kennt en sjálfum sér.
RÖKSTYÐ EKKI LISTINA
ÚT FRÁ EFNAHAGS-
LEGUM FORSENDUM
/ stefnuskrá Kvennalista taliö þið
um ákveðna hlutfallstölu fjárlaga,
hafið þið skoðun á því hversu há
hún œtti að vera?
Þetta er fyrst og fremst sett þarna
inn til að vekja athygli á því að alltaf
þegar á að draga saman segl í fjár-
málum er höggvið fyrst þar sem
ekki er hægt að mæla arðsemina í
krónum. Þar liggja listirnar ákaflega
vel við höggi og öll menningarmál.
Þetta sjáum við líka í félags- og
menntamálum. Þessi klausa er fyrst
og fremst ítrekun á því að þarna
megi ekki alltaf fyrst hirða peninga.
Listamenn myndu væntanlega
gjarna vilja fá hlutfallstölu fjárlaga,
sem tryggingu. Prósenta er alltaf
varasöm, þar fer allt eftir því hvað
tekið er inn í töluna. Ég held hins
vegar að það sé miklu nær að binda
þetta við ákveðinn fjölda árslauna,
miðað við einhvern flokk, þannig
að það fylgi almennum launahækk-
unum fremur en að vera opið til
geðþóttaákvarðana við hver fjár-
lög.
Það er ekkert erfitt að rökstyðja
föst fjárframlög til lista og menning-
ar, en maður veigrar sér við því,
vegna þess að maður vill ekki fara
út í efnahagslegan rökstuðning fyrir
listinni.
ÉG SEGI EKKI AÐ ALLIR
SEM VILJA VERA
LISTAMENN FÁI FÉ TIL
AÐ FROÐSA MEÐ
Hvað með áhugalistamenn og þá
sem eru að hefja listferil sinn, hvern-
ig verður best hlúð að þeim?
Gagnvart listalífi á landsbyggðinni
er misbresturinn hvað alvarlegast-
ur, án þess að ég segi að listastofn-
anirnar séu stríðaldar. I áhuga-
mennskuna vantar fé.
Og er það lausnin að dœla fé út til
áhugaleikfélaga, kóra, og hver veit
hvað út um landsbyggðina?
Menningarlíf á landsbyggðinni er
fyrst og fremst áhugastarf. Við meg-
um ekki gleyma því hvaðan menn-
ing okkar sprettur. Hún sprettur úr
og hefur lifað í islensku bændasam-
félagi. Þar hlýtur að vera grunnur-
inn að þeim geysilega áhuga sem
hér er á listum. Ég er ekki að tala
um að þarna þurfi fjárfúlgur að
koma til, en fyrir hvert hérað, hvert
leikfélag eða kór getur smáupphæð
skipt sköpum, til dæmis gagnvart
því að fá sæmilegan leiðbeinanda.
Þetta er líka mjög mikilvægur hluti
byggðastefnu, því maður lifir ekki á
brauði einu saman. Við verðum að
gera fólki bærilegt að búa út um hin-
ar dreifðu byggðir landsins, félags-
lega og menningarlega, ekki síður
en efnahagslega. Annar þáttur er
afskaplega mikilvægur, það eru
heimsóknir listamanna sem starfa á
Reykjavíkursvæðinu út á lands-
byggðina.
Grasrótin er líka nýgræðingar í
svokölluðum atvinnugeira og þar er
ástandið alvarlegast. Þar ég vil sjá
miklu myndarlegri fjárupphæðir til
einstaklinga og hópa.
Síðan eru húsnæðismál listalífs í
Reykjavík slíkt fár að þar er hreint
og klárt neyðarástand. Sameiginleg
listamiðstöð fyrir smærri hópa og
einstaklinga gæti vel verið lausn á
þeim vanda, byggð af hinu opin-
bera. Maður þorir ekki orðið að gjóa
augum að gömlum húsum sem
hentað gætu fyrir slíkt, því þau eru
þá rifin um leið.
Sérðu þetta fyrir þér í svipuðu formi
og Kvikmyndasjóöur starfar nú,
umsóknir um styrki og jafnhliða því
starfslaun og viðurkenningar?
Starfslaun geta haft á sér margvís-
legan blæ. Listamenn starfa bæði
einir og í hópum, allir verða að hafa
sama aðgang að fé. Eins verða að
koma til laun sem hreinlega eru
ekki bundin verkefnum. Við verð-
um að sjá til þess að fólk sem þegar
er búið að sanna sig á sviði ein-
hverrar listgreinar eigi þess kost að
njóta tímabundinna launa, án þess
að gerð sé sú krafa til þess að það
útskýri hvað það ætlar að gera við
féð. Síðan er sjálfsagt að þeir sem
eru að byrja fái tækifæri. Það er
ekkert sem vinsar úr góða lista-
menn nema tíminn og við verðum
að gefa tímanum það svigrúm. Ég er
ekki að segja að allir þeir sem vilja
vera listamenn fái peninga upp í
hendurnar svo þeir geti froðsað eitt-
hvað að vild. Auðvitað verður að
vera sía. En einmitt í neðstu lögun-
um verðum við að taka mestu
áhættuna, þar er fjöldinn, þeir
óreyndustu og óskrifuðu blöðin.
Síðan siast úr, þangað til við fáum
upp einhvern „píramída" góðra
listamanna. Það er gömul rómantík
að listabrautin eigi að vera þyrnum
stráð. Listamenn eiga ekki að þurfa
að vinna ókeypis árum saman. Kröf-
urnar eru meiri, listamenn eru eins
og annað fólk, þeir geta ekki lifað
utan samfélagsins.
MENNING, LISTIR OG
KVENNAPOLITÍK EIGA
SAMLEIÐ
Ég hef ekkert á móti því að í ráð-
um og nefndum sitji einn eftirlits-
maður fjárveitingavaldsins...
Svona eins og lottódómari?
Já. En menn á vegum fram-
kvæmdavalds mega aldrei hafa úr-
slitavald í listum, aldrei. Það geta
svo sannarlega komið upp þær að-
stæður að hægt sé að misbeita því
valdi.
Sérðu fyrir þér að listnemar fái
sérstaka styrki til að halda utan til
náms.
Þeir hafa nú þegar aðgang að
námslánum eins og aðrir nemendur
í æðri menntastofnunum. Ferða-
styrki og dvalarstyrki listamanna
þarf að efla mikið, því fáum er nauð-
synlegra en listamönnum að viðra
sig, sækja sér þekkingu og safna í
sarpinn. Við viðurkennum þetta í
öðrum geirum þjóðlífsins. Hins veg-
ar hef ég áhyggjur að því hvað list-
menntun barna kostar. Einhvers
konar samtvinnun grunnskóla og
þessa fornáms í listgreinum hlýtur
að vera mál sem þarf að skoða ræki-
lega, hvort hægt sé að samtvinna
listnám grunnmenntun barna. Með
því gætum við viðhaldið sköpunar-
krafti þeirra og ímyndunarafli. Ég
held að í þjóðfélagi sem breytist örar
og örar, eins og það sem við lifum í,
sé fátt eins bráðnauðsynlegt og frjó
sköpun og ímyndunarafl til að sjá
fyrir breytingar, flýta þeim og að-
lagast þeim. Þannig myndi listnám
nýtast (ef við viljum tala um nyt-
semi,) atvinnulífinu og þar höfum
við svo sannarlega þörf fyrir mikla
hugmyndaauðgi.
Þið í Kvennalista talið um að veita
meira fjármagni til ríkisútvarps, til
innlendrar dagskrárgerðar, en er
nóg að veita einungis meira fjár-
magni.
Það er undarlegt að sjá í lögum
hvað eftir annað að ríkisútvarpið er
svipt tekjustoínun, það gerist líka
núna. Á sama tíma er þörfin fyrir
öfluga innlenda dagskrárgerð mikil.
Við getum ekki snúið þróuninni við.
Við getum ekki ráðið við erlent af-
þreyingarefni sem flæðir yfir. Mót-
vægi gegn því er okkar eini skyn-
sami leikur í stöðunni og þar hlýtur
innlend dagsrárgerð að vera mikið
höfuðmál. Það er mjög leiðinlegt að
sjá hvað eftir annað ódýra spjall-
þætti í beinni útsendingu sem í raun
geta varla flokkast undir dagskrár-
gerð. Þar er auðvitað á ferðinni
hámarksframleiðsla við lágmarks-
kostnað. íslenskt tal á allt erlent
barnaefni er líka sjálfsögð krafa.
Þú hefur barist fyrir markvissari
menningarstefnu sem listamaður.
Hvaö gerist við það að þú ert oröin
þingmaður, hverju breytir sú stað-
reynd?
Ég er nú svo heppin með það að
kvennapólitík samræmist afskap-
lega vel mínum hugmyndum sem
listamanns. Mér gengur mjög vel að
sameina þessi tvö hjartans mál mín.
Ég mun að sjálfsögðu berjast fyrir
málefnum kollega minna á þingi, án
þess að ég viiji líta þannig á að þar
sé einhver hagsmunabarátta á ferð í
þröngum skilningi þess orðs. Ég get
eklci séð annað en að listin innihaldi
það sem konum er afskaplega hug-
leikið. Listin er oftast boðberi nýrra
hugmynda sem ganga i mannúðar-
átt. Menningarstig hverrar þjóðar er
undirstaða alls annars lífs. Oðruvísi
geturðu ekki tileinkað þér það sem
til framfara horfir. Mér gengur af-
skaplega vel að 'sameina það að
vera listamaður og kvennapólistísk.
Við leggjum áherslu á aukið vægi
hinna mjúku gilda og þar erum við
nú aldeilis samstiga listinni.
LISTAMENN Á
VÖRUSÝNINGUM
Sœirðu fyrir þér, líkt og I Hollandi,
markvissa fjárfestingu hins opin-
bera á listaverkum, til notkunar á
almannafœri og í byggingum, þ.e.
utan listastofnana?
Ég vildi síður sjá ríkið vasast í að
leggja dóm á listaverk, heldur sjái
um fjármagnshliðina. En listaverka-
kaup hins opinbera, til notkunar á
almannafæri, gætu vel komið til
greina. Hvað varðar allar vörusýn-
ingarnar og markaðskynningar
erlendis, því í ósköpunum eru aldrei
sendir listamenn? Þarna gæti hið
opinbera komið inn í. Ríkið gæti
sent listamenn sem brautryðjendur
til þess að sýna væntanlegum vöru-
kaupendum að þetta er land sem
býr yfir einhverjum verðmætum.
Hver sýnist þér vera framtíð ís-
lenskrar menningar og listsköpunar
með sama áframhaldi?
Það getur tvennt gerst. Annað-
hvort rennur íslensk menning sam-
an við alþjóðastrauma, þynnist út
og hverfur sem eitthvað sérstakt. Þá
hættir íslensk þjóð aö vera til, það er
kannski ekki svo voðalegt slys. Ann-
að eins hefur gerst í mannkynssög-
unni. Hitt getur líka gerst að þörf
fólks aukist fyrir sköpun, menningu
og listir sem spretta úr umhverfinu.
Ég er bjartsýnismanneskja og vona
auðvitað að það gerist. Én af þess-
um tveimur leiðum er það aðeins
önnur sem stjórnvöld hafa skyldur
við.
HELGARPÓSTURINN 23