Helgarpósturinn - 12.11.1987, Blaðsíða 34

maður verður stundum að taka
áhættu í lífinu. Þá kemur svolítil
stígandi í lífshlaupið.
Persónulega fékk ég heilmikið út
úr því að taka þátt í þessu. Ég sat t.d.
tvisvar þing Sameinudu þjódanna,
sem var mikill skóli. En það sýnir
kannski það sem ég sagði um að
fylgja ekki alltaf hreinum flokkslín-
um, að á þessu tímabili var ég tvisv-
ar kosningastjóri fyrir Karvel
Pálmason vestur á ísafirði. í fyrra
skiptið bauð hann sig fram fyrir
Samtök frjálslyndra og vinstri-
manna, en í það síðara (1978) var
hann óháður. Þetta sýnir, að ég hef
aldrei getað bundið mig. En þarna
réð það, að Karvel er einn minna
bestu vina. Það spilaði auðvitað inn
í þetta. Þrátt fyrir þetta er ég alltaf
að verða harðari í því, að ég er fram-
sóknarmaður í eðli mínu.
Ég tók líka sjálfur virkan þátt í
pólitík, var á sameiginlegum lista
framsóknarmanna og samtakanna í
Kópavogi og sat í bæjarstjórn og
bæjarráði í þrjú, fjögur ár. Það rann
fljótt upp fyrir mér, að það er ekkert
nema þjónusta að vera í pólitík. Mér
finnst mikið vanta á, að stjórnmála-
menn geri sér grein fyrir að þeir
eiga ekki að RAÐA. Það eiga að
ÞJÓNA. Um það snúast stjórnmál.
En margir ungir pólitíkusar fyllast
ofmetnaði og hroka og halda sig
geta stjórnað öllum heiminum. Lífið
er bara ekki þannig. Gríski heim-
spekingurinn Plató hafði lög að
mæla, þegar hann sagði menn þurfa
að ná ákveðnu þroskastigi til þess
að geta tekið þátt í pólitík. Hann
setti markið við fimmtugt og sagði
að þjálfa ætti fólk skipuiega í því að
geta tekið að sér pólitísk störf.
VERÐUGT VIÐFANGS-
EFNI AÐ AFLA SÉR
ÞEKKINGAR
Mönnum liggur hins vegar of
mikið á nú til dags. Þetta unga fólk
er svo óþolinmótt að það vill kom-
ast í æðstu embætti strax á fyrstu
stigum í stað þess að þjálfa sig. Mig
langar til að nefna Steingrím
Hermannsson i þessu sambandi.
Hann er lifandi dæmi um mann,
sem tekur út þroska og nær því að
geta stjórnað án alls hroka og með
þá þjónustulund, sem Plató vitnaði
til.
Ég get iíka tekið Ólaf Ragnar
Grímsson sem dæmi, en ég vann
með honum i Samtökum frjáls-
lyndra og vinstrimanna og kynntist
honum þá töluvert náið. Það þarf
auðvitað enginn að fara í grafgötur
með það, að Ólafur Ragnar er af-
skaplega fær og hæfur maður, ljón-
greindur og allt það... En það er
spurning, hvort hann hefur til að
bera það umburðarlyndi og þá
þjónslund, sem nauðsynleg er til
þess að gera stóra hluti í íslenskri
pólitík. Menn mega ekki ganga að
því gruflandi, að maðurinn einn
sem slíkur getur ekki borið allar
heimsins byrðar. Til þess að ná ár-
angri í lífinu þarftu nefnilega að fá
hjálp og þar kemur kristin trú inn í
spilið.
Menn, sem takast á við svona stór
verkefni og ætla sér að vinna fyrir
fjöidann, koma ekki bara fram á
sjónarsviðið og segja „Hér kem ég
og ég get allt, einn og óstuddur!" En
þetta finnst mér þó há alltof mörg-
um af þeim, sem eru að vasast í póli-
tík í dag. Þeir þurfa hjálp til þess að
gera stóra hluti og þar höfum við
fengið vegvísinn gegnum margar
aldir: Menn, sem hafa risið upp úr
og tekið að sér verkefni í þágu fjöld-
ans, hafa stuðst við kristna trú. Trú-
in er grundvöllurinn að öllum fram-
förum.
Eftir að ég hafði lokið þessu póli-
tíska tímabili, sem varði í um tíu ár,
fór ég að hugsa æ meira um þetta.
Mér fannst það verðugt viðfangs-
efni fullorðins manns að afla sér
þekkingar á þessum kenningum,
sem komu fram fyrir botni Miðjarð-
arhafs fyrir árþúsundum. Þegar ég.
varð fimmtugur ákvað ég að láta
verða af þessu og fara í skóla. Þess
vegna fór ég í öldungadeildina.
FÉKK ENGA KÖLLUN
Ég hafði alltaf haft mikinn áhuga
á sögu, heimspeki og trúmálum og
fór í Menntaskólann við Hamrahlíd
til þess að afla mér þekkingar á
þessu. Maður þurfti auðvitað að
ganga í gegnum önnur fög, svo sem
stærðfræði, eðlisfræði, efnafræði,
líffræði og slíkt, en þau höfðuðu
ekki til mín. Þetta var bara skylda,
sem ég varð að sinna. Hins vegar
hafði ég ánægju af félagsfræði, sál-
fræði, trúarbragðasögu og heim-
speki. Þangað leitaði hugurinn.
Þegar ég útskrifaðist sem stúdent
átti ég í töluverðri baráttu með það
hvort ég ætti að halda áfram eða
láta þetta gott heita. Ég var í ágætri
stöðu, sem aðalféhirðir Ferðaskrif-
stofu ríkisins, og líkaði mjög vel,
enda hef ég unnið hér með afskap-
lega góðu fólki. Átti ég að halda
áfram sem opinber starfsmaður
með fallega og bjarta skrifstofu, gott
skrifborð og stól og allt það? Sem
sagt, það sem maður hefði haldið
sem ungur maður að væri nokkuð
eftirsóknarvert: öryggi, sæmileg
laun, börnin búin að hasla sér völl
úti í lífinu og ósköp huggulegt líf
framundan. Þetta hefði verið nokk-
uð átakalaust. En ég lét slag
sta.nda...
Ég hugsaði með mér: „Nei, þú-
hættir ekki. Þú afiar þér meiri þekk-
ingar." En einn erfiðasti þátturinn í
því að taka svona ákvörðun er sá, að
yfirvinna vissa óæskilega eigin-
leika, sem maður býr yfir. Það er
hrokafull afstaða! Þegar maður er
kominn þetta langt og hefur komið
þó nokkuð víða við í lífinu heldur
maður að það sé nú ekki mikið sem
á vantar að maður sé alfullkominn.
Maður viti í raun allt og geti allt. Það
er erfitt að standa frammi fyrir því,
að maður veit afskaplega lítið og er
ósköp takmarkaður.
Þessi hroki vill fylgja fólki og ég
þurfti að gera mér grein fyrir því, að
þekking mín var afskaplega tak-
mörkuð á því, sem ég hafði áhuga á.
Þ.e. heimspeki og trúfræði. Eftir
stúdentspróf ákvað ég þó að lokum
að fara í háskólann og ég valdi guð-
fræði, sem ég hugsa að hafi verið
afleiðing af þessu, sem ég sagði um
barnæsku mína, og þeim áhrifum
sem ég hef orðið fyrir gegnum tíð-
ina. Ég hef ekki fengið neina sér-
staka köllun eða vitrun til þess að
fara í guðfræði, þó ég beri afskap-
lega mikla virðingu fyrir þeim sem
segjast hafa orðið fyrir því. En þessu
var ekki þannig háttað hjá mér.
HAGVAXTARHUNGRIÐ
AÐ DREPA OKKUR
Nú er þriðji veturinn minn í guð-
fræðinni hafinn, en ég hafði ákveð-
ið að nota fyrstu tvö árin til að
kynna mér námið. Eftir þessi ár hef
ég komist að því, að guðfræðideild-
in er þannig byggð upp — á hávís-
indalegan hátt — að hún fulinægði
alveg þeim kröfum og óskum, sem
bærðust með mér. Þarna eru af-
skaplega færiri kennarar og þeir
hafa gert þessa deiid þannig úr
garði, að hún spannar yfir allt það
svið, sem snertir manninn. Allt frá
árdögum fram til dagsins í dag.
Þegar maður hefur verið þarna í
tvö ár fer áhugi manns að beinast að
ákveðnum viðfangsefnum. Kristin
siðfræði og pólitík eru t.d. fag, sejn
höfðar ákaflega sterkt tii mín. Ég
var einmitt að koma úr tíma, þar
sem til umfjöllunar var ný pólitísk
stefna, sem er að ryðja sér til rúms
í heiminum í dag. Hún nefnist „hag-
fræði stöðugleikans" og byggist á
því að setja manninn númer eitt og
fjármagnið til þess að þjóna honum
— ekki öfugt. Það er nauðsynlegt að
láta af þessu hagvaxtarhungri og
þessu kapphlaupi til að framleiða
sem mest og græða sem mest á sem
stystum tíma. Afleiðingarnar eru
nefnilega þær, að við göngum á þær
birgðir, sem náttúran hefur látið
okkur í té, svo sem olíu og jarðgas,
og eyðileggjum andrúmsloftið. Við
verðum líka að hætta að hugsa í of
litlum einingum og huga að jörðinni
sem heild, því við erum eiginlega á
geimskipi! Við getum ekki enda-
laust sóað. Það leiðir bara til glöt-
unar.
DEN TID DEN SORG
Ég er mikið spurður að því núna á
hverju ég ætla að lifa. Þetta er ekki
í fyrsta sinn, sem ég hef orðið að
taka mikilvægar ákvarðanir í lífinu,
og ég lifi enn. Nú fer ég úr þessari
stöðu og dett út af iaunaskrá hjá rík-
inu, en hefði annars átt fimm ár í að
komast á eftirlaun. Ég fórna því. Og
á hverju ég ætla að lifa... ja, „den tid
den sorg". Ég á húsið mitt í Kópavog-
inum skuldlaust. Ef í harðbakka
slær myndi ég bara selja það og
minnka við mig. Þessi veraldlegu
verðmæti verða einfaldlega að
koma aftar í forgangsröðinni. Fjár-
málin eru í öðru sæti hjá mér og ég
hef lítið velt þeim fyrir mér. En ég
get vel borið út blöð á morgnana,
eða eitthvað slíkt, ef dæmið gengur
ekki upp.
Viðbrögð fólks skiptast annars
mikið í tvö horn. Sumum finnst
þetta áhugavert og margir hafa
sagt: „Mikið vildi ég gera þetta líka,
en ég er orðinn svo gamall." Þetta
segir bæði fólk á mínum aldri og
þaðan af yngra. Svo eru auðvitað
aðrir, sem segja að það sé óðs
manns æði að fara úr svona góðri
stöðu og örygginu og ætla að
demba sér út í nám á þessum aldri.
Öldungafræðslan svokallaða hef-
ur hins vegar gert það að verkum,
að unga fólkinu í dag finnst þetta
ekkert tiltökumál. Maður er tekinn
sem einn af hópnum, sem er óskap-
lega gott fyrir fólk á mínum aldri,
því ósjálfrátt samlagast maður hugs-
unarhætti þessa unga fólks. Þetta
eru krakkar, sem tjá sig og láta skoð-
anir sínar í ljós, og það er jákvætt af
fá að umgangast þau.
Ég hlakka afskaplega mikið til að
geta loksins stundað þetta alfarið og
þetta leggst vel í mig. Það er þó ekki
langur tími eftir; Iíklega tvö og hálft
til þrjú ár. En hvað tekur við að nám-
inu loknu... það veit enginn."
STJÖRNUSPÁ
HELGINA 13.-15.
NÓVEMBER
Þú átt eftir að verða heppni aðnjótandi,
sem ef til vill felst í aðstoð frá öðrum. Á laug-
ardag ættirðu að leggja hart að þér líkam-
lega, því það veitir vellíðan. Láttu ástvin
þinn ekki fá þig ofan af þessu, en gættu þín
þó á öllum öfgum, sem stofna heilsunni í
hættu.
NAUTIÐ (21 /4—21/51
Tilfinningasambönd eru undir álagi, en
um leið og ákvörðun hefur verið tekin verður
miklum áhyggjum af þér létt. Passaðu aur-
ana betur en þú hefur gert undanfarið, dust-
aðu rykið af gömlum áformum og komdu
þeim í framkvæmd. Best er þó að bíða þar
til í lok mánaðarins.
TVÍBURARNIR (22/5-21 /6]
Notaðu töfrana til að hressa upp á skap
ástvinar þíns. Það er ekki þrjóska og leiðindi,
sem að honum amar. Enn ríkir óvissa í einka-
lífinu og þú ættir að láta hlutina þróast áfram
í rólegheitunum. Það gengur mikið á í tilfinn-
ingalífinu, en fjármálin eru a.m.k. skárri.
imsaHEHi
Þú færð óheppilega ráðgjöf, því það er
auðvelt að gefa ráð þegar aðrir taka áhætt-
una. Laugardagurinn er heppilegur til hvers
kyns ferðalaga og til að sinna bréfaskriftum
og símtölum. Þú gætir þurft að fresta áætl-
unum þínum á sunnudag af heilsufars-
ástæðum.
LJÓNIÐ (21/7-23/8]
Einhver aðili hundsar skoðanir þínar og til-
finningar, en láttu það ekki koma þér úr jafn-
vægi. Þú treystir fólki og tekur tillit til þess,
en nýfengin reynsla ætti að hafa kennt þér
sýna meiri varúð í umgengni við aðra. Ekki
trúa öllu, sem þér er sagt.
MEYJAN (24/8-23/9]
Reyndu að slaka svolítið á fram yfir 21.
nóvember, því annars áttu á hættu að taka
ekki eftir ákveðnum tækifærum, sem upp
koma. Sýndu frumkvæði og gleymdu erfið-
leikum undanfarinna mánaða. Það er ekki
heppilegt að festast í sama farinu núna.
Snúðu þér fremur að nýjum verkefnum.
L'/.iHi!
Þú verður mikillar hjálpsemi aðnjótandi á
föstudag, en ef þú sækist eftir launahækkun
færðu neitun. Fjölskylduvandamál geturðu
leyst með því að vera öðrum snjallari þakvið
tjöldin. Ástvinum þínum finnst þú úti á
þekju, en umhugsun um fortíðina ýfir bara
upp gömul sár.
SPORÐDREKINN (23/10-22/n
Núna nýturðu uppskeru fyrri vinnu og ef
þú leggur eitthvað aukalega á þig þessa
dagana muntu líka njóta þess síðar. Vinur
þinn þarf á fijálp að halda, sem þú ættir að
veita honum. Hún gæti verið í ýmsu formi.
Eitthvað verður til þess að auka útgjöldin á
sunnudag.
nsgQT.iUiiigiJiwiiwfiw
Það er vonlaust að endurheimta liðna tíð
og þú verður að sætta þig við breytingar.
Vertu tilbúinn til málamiðlana í tengslum við
fyrirkomulag heima hjá þér. Nú er hafið lang-
besta tímabil ársins í lífi þinu, ef þú hefur
kjark til að taka fyrsta skrefið í nýja átt.
Föstudagurinn er vel til þess fallinn að
endurnýja gamlan kunningsskap, sem teng-
ist fjármálum, og félagslyndar Steingeitur
njóta sín á laugardag. Vinir þínir eru hressir
og skemmtilegir og öll ferðalög takast vel.
Tengdafjölskyldan er til einhverra vandræða
á sunnudag.
VATNSBERINN (22/1-19/21
Vertu ekki hræddur við að taka mark á
hugboðum þínum og láttu þá, sem fara yfir
strikið, finna fyrir því. Sama hver á í hlut.
Ákveðin sambönd eru mjög viðkvæm
þessa dagana og ef til vill verður þú að taka
af skarið og þræða óhræddur nýjar brautir.
FISKARNIR (20/2-20/3!
Það eru engar ýkjur, að peningavandamál
þín séu gífurleg. Sannleikurinn er þó sá, að
þau lagast ekkert nema þú teflir djarft. Og
brátt færðu tækifæri til að minnka skuldirnar
eitthvað. Næsta vika verður fróðleg fyrir þig.
MÁL OG MENNING
Um áfengi
Mér býður í grun, að meirihluti
íslendinga, sem komnir eru til vits
og ára, hafi einhvern tíma á æv-
inni bragðað áfenga drykki. Blöð-
in segja jafnvel, að börnum innan
við fermingu séu slíkir drykkir
ekki með öllu ókunnir. I því sam-
bandi mætti minna á, að frá því
segir í Egils sögu, að Egill Skalla-
grímsson brá sér í drykkjuveizlu,
þegar hann var þriggja vetra.
Raunar var föður hans ekki vel við
það. Svo segir í sögunni: „Ekki
skaltu fara,“ segir Skalla-Grímr,
,,því at þú kannt ekki fyrir þér at
vera í fjölmenni, þar er drykkjur
eru miklar, er þú þykkir ekki góðr
viðskiptis, at þú sér ódrukkinn." ÍF
11,81. Vitanlega trúir enginn þess-
ari sögu bókstaflega, en hún kann
að benda til, að unglingadrykkja
hafi ekki verið ókunn fyrr á öld-
um. Allt um það eru orð eins og
unglingavandamál og áfengis-
vandamál ung orð í málinu. Orðið
unglingr finn ég ekki í fornritum,
og þótt forfeður okkar hafi allt frá
landnámsöld neytt áfengra
drykkja er orðið áfengi ekki
kunnugt fyrr en á 19. öld.
Elzta dæmi, sem ég þekki um
orðið áfengi, er úr Skuld, blaði
sem Jón Ólafsson, ritstjóri og al-
þingismaður, gaf út á Eskifirði og
í Reykjavík á árunum 1877—1883.
í Skuld 1880 segir svo: í tilliti til
áfengis sem undirrótar til ótal-
margs íls (bls. 211), og síðar í sömu
grein stendur: Oss dettur að vísu
eigi í hug að gjöra áfengið útlœgt
með verzlunarbanni (bls. 211).
Orðið er þarna notað athuga-
semdalaust, svo að hæpið er að
gera ráð fyrir, að ritstjórinn, Jón
•lafsson, hafi smiðað orðið, að
minnsta kosti í tiiefni þessarar
greinar.
En þótt orðið áfengi sé svo ungt
í málinu á það sér þó gamlar
rætur eða öllu heldur gamla ætt-
feður. Skal nú reynt að rekja þetta
mál, enda þykir mér ekki líklegt,
að fólk geri sér rellu út af því,
hvernig orðið áfengi er hugsað
eða til komið.
I Heimskringlu Snorra Sturlu-
sonar og raunar víðar í fornum rit-
um kemur fyrir orðiö áfenginn,
notað um drykk. Þar segir svo: En
drykk skorti þar eigi um kveldit
svá áfenginn, at allir váru full-
drukknir ok höfuðverðir ok út-
verðir sofnuðu. ÍF XXVII, 288, þ.e.
veittur var svo sterkur drykkur, að
allir urðu dauðadrukknir, svo að
varðmenn úti við og inni við sofn-
uðu.
Ekki er þó líklegt, að áfengi sé
myndað af orðinu áfenginn, þótt
skylt sé. Það er vafalaust myndað
af orðinu áfengur, sem einnig er
kunnugt úr fornritum, sbr. t.d.:
Drykkr var þar áfengr ok lítt
sparðr. ísl.sögur III, 337 (útgáfa
Guðna Jónssonar frá 1946).
Orðið áfengur er myndað af
orðasambandinu fá á. I Orðabók
Menningarsjóðs er það þýtt „hafa
áhrif á“. Ég vil þó taka fram, að ég
er því vanari, að orðasambandið
sé haft um „óþægileg áhrif", og
kemur það heim við dæmið slysið
fékk á hann, sem tilgreint er í
orðabókinni. Þessi merking kem-
ur einnig mjög greinilega fram í
orðasambandinu láta ekki eitt-
hvað á sig fá, „verða ekki miður sín
af einhverju".
En hvað sem þessu iíður er
orðasambandið fá á bæði notað
um góð áhrif og vond í fornu máli.
Um hið fyrra mætti minna á vísu-
part úr Hávamálum (93. vísu):
opt fá á horskan,
er á heimskan né fá,
lostfagrir litir. SæE 54 (útg.
Bugges).
í lauslegri endursögn mætti
segja, að þetta merkti „kynþokka-
sælt útlit hefir oft áhrif á hinn
næma, þótt það hafi ekki áhrif á
hinn sljóa".
Dæmi þess, að orðasambandið
tákni vond áhrif, er einnig að
finna í fornu máli í mjög svipuðu
sambandi og ég tók áður úr nú-
tímamáli. Þetta dæmi rakst ég á í
Njálu: Njáll mœlti: „Lát þú lítt á
þik fá, því at þetta mun þér verða
til innar mestu sœmðar.." Hér
merkir orðasambandið greinilega
„láttu þetta ekki raska ró þinni".
Þá eru einnig dæmi þess úr
fornu máli, að orðasambandið fá á
eftir Halldór Halldórsson
sé haft um þau áhrif, sem menn
verða fyrir af áfengum drykkjum.
Vafalaust eru menn ekki á eitt sátt-
ir um það, hvort slík áhrif séu góð
eða vond. Vafalaust þykir þeim,
sem áfengis neyta, áhrifin vera
góð. En eftirköstin þykja mönnum
ill. Það dæmi, sem ég hefi úr fornu
máli, segir ekkert til um það, hvort
um góð eða ill áhrif er að ræða,
heldur aðeins, að á þann, sem
drykkjarins neytti, hafi runnið
víma. Dæmið er úr Orkneyinga-
sögu: Þóra gekk sjálf um beina ok
bar jarli drykk ok hans mönnum...
Ok er drykkr fekk á jarl, þá gekk
Þóra fyrir hann. ÍF XXXIV, 112.
Ef ég skil undanfarandi dæmi
rétt merkir áfengur „sem fær á“ í
merkingunni „sem hefir ölvunar-
áhrif á“ eða með öðrum orðum
„sem veldur því, að maður verður
drukkinn". Hugtökin „góður" og
„vondur" skipta hér ekki máli.
Fornmönnum hefir ekki þótt
nauðsynlegt að hafa orð yfir það,
sem veldur vímu. En á 19. öld hef-
ir einhver orðhagur maður —
hvort sem það var Jón Ólafsson
eða einhver annar — búið til orðið
áfengi. Þetta orð hefir síðan getið
af sér mörg afkvæmi, svo sem
áfengismál, áfengisvandamál,
áfengisverzlun, áfengissýki o.s.frv.
Þetta orð, áfengi, er eitt af þeim
nýyrðum, sem menn taka ekki
eftir að séu nýyrði. Svo vel fellur
það inn í málið.
34 HELGARPÓSTURINN