Morgunblaðið - 02.10.1986, Blaðsíða 16

16 ___________MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 2, OKTÓBER 1986
Sögnlegt flokksþing
eftir Jón Baldvin
Hannibalsson
Hvers vegna hefur Alþýðu-
flokkurinn styrkt svo mjög stöðu
sína, í samanburði við aðra flokka,
á sl. tveimur árum?
Er það vegna þess, að flokkurinn
hafi rekið óábyrga hentistefnupólitík
í syómaraðstöðu?
Hvers vegna famaðist flokknum
þá svo illa í stjómarandstöðu
1978—80? Og sérstaklega: Hvers
vegna tapaði flokkurinn stöðugt fylgi
og áhrifum í stjómarandstöðu
1980—83? Og fyrsta árið eftir valda-
töku núv. ríkisstjómar?
Eða er eitthvað hæft í því að Al-
þýðuflokkurinn hafi rekið yfirborðs-
pólitík í stjómarandstöðu sl. tvö ár?
Hveiju þakka stjómarliðar batn-
andi horfur í íslenskum þjóðarbú-
skap? Mokafla, hækkandi markaðs-
verði erlendis og snarlækkandi
olíuverði — að sjálfsögðu. Að öðru
ieyti leggja þeir áherslu á, að kjara-
samningamir 28. feb. sl. hafi skipt
sköpum um, að enn sem komið er
hefur tekist að halda verðbólgu í
skefjum. Hvaða stjómmáiaflokkur
var það, sem beitti sér afdráttarlaust
fyrir því, að þessi leið væri farin í
kjarasamningum, og studdi þá ein-
dregið á Alþingi?
Svar: Alþýðuflokkurinn. Henti-
steftia og yfirborð? Nei, þvert á móti
steftiufesta í stjómarandstöðu, sem
lýsir sér í því, að menn eru reiðubún-
ir að taka á sig stundaróvinsældir, í
krafti sannfæringar um að árangur-
inn skili sér — þótt seinna verði.
Fylgisþróun
Lítum á nokkrar staðreyndir um
fylgisþróun Alþýðuflokksins frá 1978
til dagsins í dag:
★ 1978: 22% og 14 þm.
★ 1979: 17,5% og 10 þm.
★ 1983: 11,7% og 6 þm.
í seinustu skoðanakönnun DV fyr-
ir flokksþing í nóv. 1984, var
Alþýðuflokknum spáð 6,2% fylgi og
3 þm.
Niðurstaðan: Á 6 árum hafði
flokkurinn tapað þremur af hverjum
fjórum kjósendum sínum frá ánnu
1978.
Líf flokksins virtist vera að fjara
út, um það leyti sem jafnaðarmenn
bjuggust til að halda uppá 70 ára
afmæli Alþýðuflokksins og Alþýðu-
sambandsins.
Nú 2 ámm seinna talar enginn
um það að Alþýðuflokkurinn sé á
útleið í íslenskum stjómmálum. Á
sama tíma og valdakerfi FVamsókn-
arflokksins er við að bresta og
Alþýðubandalagið er í upplausn, hef-
ur Alþýðuflokkurinn snúið vöm í
sókn.
Miðað við úrslit seinustu sveitar-
stjómakosninga og skoðanakannanir
(DV og HP) síðan, má áætla fylgi
flokksins á bilinu ftá 17—20%. Frá
því að vera talinn fylgisminnstur 6
flokka í nóv. ’84 telst Alþýðuflokkur-
inn nú vera næststærsti flokkur
þjóðarinnar. Og frá því að hafa verið
kallaður Faxaflóaflokkur, sem væri
rúinn trausti á landsbyggðinni (eng-
inn þm. frá Holtavörðuheiði til
Hellisheiðar) reyndist Alþýðuflokkur-
inn vera næststærsti flokkur þjóðar-
innar á landsbyggðinni (utan
Reykjavíkur og Reylqaness) f sein-
ustu sveitarstjómarkosningum, með
22,5% atkvæða.
Þetta er nær ótrúleg breyting á
högum eins stjómmálaflokks á svo
skömmum tíma. Ef til vill er þó
stærsta breytingin sú, sem ekki verð-
ur í tölum talin. Vanmetakenndin
gagnvart andstæðingum, sem setti
mark sitt á margan kratann hér áður
fyrr, er strokinn burt af ásýnd þeirra
og finnst hvergi lengur. Nú eru menn
stoltir af því að vera jafnaðarmenn.
Sögulegur sættir
Þegar litið er fram í tímann ber
flestum skynsömum mönnum saman
um að sóknarfæri Alþýðuflokksins í
næstu kosningum beri ekki að van-
meta. Ástæðumar eru margar. Ég
nefni nokkrar
★Fylgi okkar jafnaðarmanna í boig-
arstjómarkosningunum í
Reykjavík gefur ranga mynd.
Astæðan er sú, að u.þ.b. helming-
ur þeirra, sem kváðust ætla að
kjósa Alþýðuflokkinn í þingkosn-
ingum, gerðu það ekki í borgar-
sijómarkosningum. Þeir vildu ekki
setja Aiþýðuflokkinn í þá aðstöðu,
að þurfa að vera í meirihlutasam-
starfi um borgarstjóm Reykjavíkur
með fjórum smáflokkum þrátt fyr-
ir glæsilegt framboð. Þetta fylgi
verður endurheimt með raunvöxt-
um að vori.
★Fýlgi Alþýðuflokksins á lands-
byggðinni var vanmetið, vegna
þess að Aiþýðuflokksmenn stóðu
víðar að óflokksbundnum og óháð-
um listum, en annarra flokka
menn.
★í næstu þingkosningum munu birt-
ast undir okkar merkjum og í
fremstu vígiínu nýir frambjóðend-
ur, sem vekja munu þjóðarathygli,
og efla trú manna á hæfni þing-
flokks Alþýðuflokksins til að
hrinda fram umbótamálum sínum
í verki.
Þá er ótalin seinasta ástæðan og
ekki sú veigaminnsta: Okkur hefur
um síðir tekist að ná sáttum og sam-
einingu við Bandalagjafnaðarmanna.
Þeir bandalagsmenn hafa nú þegar
gengið til liðs við Alþýðuflokkinn. í
upphafi þings munu þingflokkamir
sameinast. Þar með er það bitamun-
ur en ekki íjár á þingflokki Alþýðu-
flokksins og AB — fyrir kosningar.
Eftir kosningar verðum við næst-
stærsti þingflokkurinn.
Tímaspursmál
Þetta eru söguleg tíðindi í íslenskri
pólitík. Á liðinni tíð hefur Alþýðu-
flokkurinn orðið fyrir þungbærum
áföllum, vegna þess að hann hefur
klofnað oftar en aðrir flokkar. Það
gerðist 1922, 1930, 1938, 1954 og
1983. Nú hefur þessari óheillaþróun
verið snúið við. Þar með hefur náðst
stór áfangi að því marki, að sameina
á ný alla lýðræðissinnaða jaftiaðar-
menn undir merkjum Alþýðuflokks-
ins. Samstarfið við þau öfl innan
Alþýðubandalagsins, sem kenna má
við sósíaldemókrata og verkalýðs-
sinna, hefur ekki í annan tíma verið
betra. Ifyrr en síðar getur dregið til
tíðinda í Alþýðubandalaginu. í reynd
er það aðeins tímaspursmál, hversu
lengi verkalýðsarminum verður vært
þar innan dyra.
Allt þýðir þetta að Alþýðuflokkur-
inn byijar nú kosningabaráttuna með
blásandi byr undir þöndum segium.
Hvers vegna?
Ég spurði áðan: Hvers vegna hef-
ur Alþýðuflokknum tekist að snúa
svo tæpri vöm upp í svo skriðþunga
sókn, á jafnskömmum tíma?
Skýringamar eru einkum þijár.
★Á seinasta flokksþingi 1984 náðist
öflugur meirihluti fyrir því, að
marka Alþýðuflokknum afdráttar-
lausa stefnu, um leið og staða
flokksins gagnvart öðmm stjóm-
málaöflum var skilmerkilega
skilgreind. Með stefnuyfirlýsingu
flokksþingsins: „Hveijir eiga Is-
land?“ skar Alþýðuflokkurinn upp
herör gegn vaxandi misskiptingu
auðs og tekna í hinu spillta verð-
bólguþjóðfélagi.
Jaftiframt var kveðið uppiír um
það, að Alþýðuflokkurinn væri
ekki gamaldags kerfisflokkur,
heldur róttækur umbótaflokkur,
sem vildi breyta þjóðfélaginu í átt
til valddreifingar og virkara lýð-
ræðis.
Flokkurinn kvað upp úr um það
að hann fylgdi ótrauður ábyrgri
stefnu íöryggis- og vamarmálum,
sem byggir á sameiginlegu öiygg-
iskerfi lýðræðisríkjanna sem
grundvallarforsendu. Þetta er
steftia, sem nýtur stuðnings yfir-
gnæfandi meirihluta þjóðarinnar.
Og skiptir sköpum.
★ Veikleiki Alþýðuflokksins varð-
Jón Baldvin Hannibalsson
„Ef til vill er þó stærsta
breytingin sú, sem ekki
verður í töium talin.
Vanmetakenndin gagn-
vart andstæðingum, sem
setti mark sitt á margan
kratann hér áður fyrr,
er strokinn burt af
ásýnd þeirra og finnst
hvergi lengur. Nú eru
menn stoltir af því að
verajafnaðarmenn.“
andi Ijölmiðlun og almannatengsl
var yfirunninn með einföldum en
áhrifaríkum hætti. Formaður
flokksins lagði upp í langferð: Á
8 mánuðum hélt hann, ásamt þing-
mönnum flokksins í hveiju kjör-
dæmi, 100 fundi, þar sem hinn
nýi boðskapur var fluttur við met-
aðsókn, milliliðalaust til fólksins í
landinu.
Þetta bar árangur. Þetta sýnir
um leið, að þótt yfirburðir fjár-
magns og fjölmiðlunar séu mildir
geta þeir ekki hindrað hugsjóna-
hreyfingu í að hasla sér völl, ef
vilji er fyrir hendi.
★í framhaldi af þessu var barið í
ýmsa bresti f innra starfí flokks-
ins. Fjármálum flokksins, sem
verið höfðu í kaldakoli, var kippt
í lag. Leitað var í stórauknum
mæli til sérfróðra flokksmanna og
stuðningsmanna um þátttöku í
málefnastarfí. Flokksstjóm og
þingflokkur héldu fundi víða úti
um land. Málflutningur flokksins
á þingi varð markvissari og í meira
samræmi við markaða stefnu.
Sérstaða
Staða Alþýðuflokksins í hinu
íslenska flokkakerfi og „prófill" hans
í vitund kjósenda, hafði verið býsna
óljós. Var Alþýðuflokkurinn „vinstri-
sinnaður félagshyggjuflokkur", sem
átti þá að vinna með AB og Fram-
sókn? Hver var þá munurinn á
þessum flokkum? Átti Alþýðuflokk-
urinn kannske að renna inn í
„regnhlífarsamtök" allaballanna?
Hvers vegna var reynslan af stjómar-
samstarfi Alþýðuflokks með AB og
Framsókn jafnhörmuleg og raun bar
vitni? Hvers vegna var Alþýðuflokk-
urinn búinn að vera í stjómarand-
stöðu, undantekningarlítið, á annan
áratug? Þorði hann kannske hvorki
að starfa til hægri né vinstri? Hvert
átti Alþýðuflokkurinn einkum að
sækja sér fylgi? Frá AB og Fram-
sókn? Hvemig gat svo átakalítill
flokkur gert sér vonir um að
skírskota til hugsjónaeldmóðs ungs
fólks?
Aðrir flokkar höfðu greinilega
„áróðurslínu" — en Alþýðuflokkurinn
virtist enga hafa. Nefnum dæmi: AB
boðaði sameiningu vinstri afla undir
sinni forystu og byggði valdakerfi
sitt á fámennisstjómun í verkaiýðs-
hreyfíngunni.
Kvennalistinn rejmdi að afla fylgis
hjá konum og ungu fólki. BJ reyndi
að sækja fylgi í þéttbýliskjördæmum
og meðal ungs fólks (andkerfísflokk-
ur) og meðal óánægðra sjálfstæðis-
manna (neytendapólitík). Ér eitthvað
rangt við það?
Framsókn byggði valdaaðstöðu
sína á hagsmunagæslu atvinnurek-
endavalds, tengdri SÍS og misráðinni
atvinnurekendapólitík.
Sjálfstæðisflokkurinn taldi sig vera
brimbijót borgaralegra afla gegn
„ríkisforsjárflokkunum" til vinstri. í
rejmd var hann og er bandalag ger-
ólíkra hópa, sem skírskota til ólikra
kjósendahópa og hagsmuna, þar sem
hvað rekur sig á annars hom.
í þessum kór virtist Alþýðuflokk-
urinn utangátta. Hver var munurinn
á honum og AB? Hvort var hann
ríkisforsjárflokkur eða valddreifíng-
arflokkur? Hvort var hann kerfís-
flokkur (í verkalýðshrejrfingu og á
ríkisstofnunum) eða umbótafíokkur?
Með hvaða flokkum var líklegast að
Alþýðuflokkurinn næði fram stefnu-
máium í ríkisstjóm? Var hægt að
treysta Alþýðuflokknum í utanríkis-
málum? Hver var jrfirleitt sérstaða
Alþýðuflokksins? Það virtist vanta
allt í senn: Stefnufestu, stíl ogreisn.
Sóknarf ormúla
Ifyrir formannskjör á flokksþingi
Alþýðuflokksins 1984 birti undirrit-
aður stefnuyfírlýsingu, sem er for-
vitnilegt að rifja nú upp, í ljósi þess
sem gerst hefur sl. tvö ár. Þar segir
m.a.:
l. Alþýðuflokkurinn á að hasla sér
völl afdráttarlaust vinstra megin
við miðju í hinu íslenska flokka-
kerfi.
2. Undir minni forystu mun Al-
þýðuflokkurinn taka af tvímæli
um, að við erum ekki gamaldags
kerfisflokkur, heldur róttækur
umbótaflokkur, sem vill breyta
þóðfélaginu í átt til valddreifingar
og virkara lýðræðis, — gegn mið-
stjómarvaldi og ríkisforsjá.
Alþýðuflokkurinn mun lýsa sig
reiðubúinn til samstarfs um stjóm
landsins með þeim öflum, sem
vilja leggja þesari stefnu lið.
3. Við eigum að vera íhaldssamir á
farsæla og ábyiga stefnu í örygg-
is- og vamarmálum, steftiu, sem
forystumenn flokksins frá fyrri tíð
áttu dijúgan hlut í að móta og
nýtur stuðnings jrfiignæfandi
meirihluta þjóðarinnar.
4. Undir minni forystu mun Al-
þýðuflokkurinn vísa á bug öllum
kenningum um Alþýðubandalagið
sem sameiningar- eða forystuafl
vinstri manna, þó ekki væri nema
vegna hörmulegrar reynslu þjóð-
arinnar af ríkisstjómarþátttöku
þess flokks, ámm saman.
5. Undir minni forystu mun Al-
þýðuflokkurinn leita samstarfs
um að mynda forystuafí jafnaðar-
manna og frjálslyndra afía vinstra
megin við miðju í íslenskum
stjómmálum. Markmiðið er að
auka áhrif jafnaðarsteftiunnar og
jafnaðarmanna á stjóm landsins. “
Vinstra megin viö miðju
í framhaldi af þessu birti Alþýðu-
blaðið viðtal við undirritaðan, þar sem
m. a. var spurt, hvað þessi sóknar-
formúla, vinstra megin við miðju,
þýddi. Þar segir m.a. orðrétt:
„Vinstra megin" við okkur em
tveir flokkar Kvennalistinn, sem er
lengst til vinstri (hann er í rejmd
stjómleysingjasamtök vinstra megin
við Alþýðubandalagið). Alþýðu-
bandalagið er næstlengst til vinstri.
Það á hins vegar eftir að giiðna í
sundur á næstu árum: Róttæklinga-
hópar eiga eftir að hrökklast út um
vinstri dymar, en verkalýðssirmar og
raunsæismenn munu um síðir koma
til okkar.
Hægra megin við okkur er Sjálf-
stæðisflokkurinn. Hann er í svipinn
margir flokkar. Harkalið ftjáls-
hyggjusafnaðarins, hagsmunaverðir
stórfyrirtælqa, sem sækjast eftir end-
urtryggingu ríkisvaldsins, framsókn-
armenn, sem leiðist í Framsókn og
ftjálslyndir sósíaldemókratar úr röð-
um launþega.
Valdataka fijálshyggjudrengjanna
á eftir að splundra Sjálfstæðisflokkn-
um og smækka hann. Sósíaídemó-
kratamir koma til okkar, ef við
höldum rétt á málum.
Vinstra megin við miðju: Það er
sóknarformúla jafnaðarmanna og
þýðir að lokum, að Aiþýðufíokkurinn,
Bandalag jafnaðarmanna og sósíal-
demókratísk öfí úr Sjálfstæðisflokkn-
um og Alþýðubandalaginu munu
mynda eina fylkingu, sem verður
ráðandi afl í ríkisstjóm íslands á
næstu áratugum.
Æ, ég gleymdi Framsókn. Hún
er hvort eð er tímaskekkja og passar
ekki inn í mjmstrið. í rejmd er hún
bara atvinnurekendahagsmunir eins
auðhrings, sem gerir Framsóknar-
flokkinn út á ríkissjóð.
Til þess að þessi formúla gangi
upp verður að gera þá kröfu til Al-
þýðuflokksins að hann rejmist stað-
fastur í þeirri utanríkispólitík, sem
meirihluti þjóðarinnar hefur náð sam-
stöðu um. Undir minni forystu verður
hann það.“
Miðtaflið
Allt hefur þetta gengið eftir, sýn-
ist mér. Við höfum náð sáttum og
sameiningu við Bandalag jafnaðar-
manna Alþýðubandalagið er í upp-
lausn. Samstarf okkar við sósíal-
demókrataarminn er gott. Valdakerfi
Framsóknar er að bresta. Alþýðu-
flokkurinn er í skriðþungri sókn.
Ég þekki engan mann, sem velkist
lengur í vafa um stefnu Alþýðu-
flokksins og stöðu hans í núverandi
flokkakerfi. Áður var Alþýðuflokkur-
inn því sem næst týndur í stjóm-
málaumræðunni. Nú snýst umraeðan
um næstu ríkisstjóm, að loknum
kosningum, fyrst og fremst um Al-
þýðufíokkinn.
Framsóknarmenn lýsa því jrfir
hver um annan þveran, að samstarf
við Alþýðuflokkinn, undir minni for-
ystu, komi ekki til greina. Hitt er
merkilegra, að ungir framsóknar-
menn eftia til sérstaks þings til að
lýsa því jrfir, að samstarf þeirra við
núverandi. þingflokk Framsóknar
komi tæpast ti greina. Og að í fram-
tíðinni hljóti Framsóknarflokkurinn,
með hliðq'ón af sögu hans og upp-
runa, að stefna að samstarfí með
jafnaðarmörmum. Til þess þurfi bara
nýja menn í forystu.
Þeir fáu menn í forystuliði Fram-
sóknar, sem eitthvað hugsa í pólitík
lengra en nef þeirra nær, eins og
t.d. Ingvar Gíslason, hafa tekið undir
með mér um nauðsyn þess að senda
beri Framsókn í andlega endurhæf-
ingu. Aðalatriðið er þó, hvaða afstöðu
kjósendur taka í næstu kosningum.
Seinasta hálmstrá Framsóknarfor-
ystunnar er að hrun Framsóknar í
næstu kosningum verði ekki meira
en svo, að hún geti enn léð Sjálfstæð-
isflokknum „duluna sína til að dansa
í“. Þyki Sjálfstæðisflokknum öflugur
Alþýðuflokkur verða of kröfuharður
um framgang umbótamála sinna,
verði enn hægt að grípa til Fram-
sóknarhækjunnar. Það verður eitt
meginmál umbótasinnaðra lqósenda
í næstu kosningum að koma í veg
fyrir þennan möguleika. Það gerist
aðeins með því að tryggja Alþýðu-
flokknum stórsigur í kosningunum.
íuppnámi
Foiystumenn Sjálfstæðisflokksins
velta vöngum jrfir stjómarmjmdunar-
kostum Sjálfstæðisflokksins eftir
kosningar. Það sem upp úr þeim
stendur er þettæ Meirihluti kjósenda
Sjálfetæðisflokksins vill „Viðreisn".
En kjósi þeir áfram Sjálfstaeðisflokk-
inn er allt eins líklegt að þeir hreppi
óbreytt framsóknarstjómarfar.
Framsóknarliðið í þingflokki- Sjálf-
stæðisflokksins er nefnilega dauð-
hrætt við að þurfa að ganga að
kröfum okkar jafnaðarmanna um