Morgunblaðið - 02.10.1986, Blaðsíða 34

34
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 2. OKTÓBER 1986

Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Aðstoöarritstjóri
Fulltrúar ritstjóra
Fréttastjórar
Auglýsingastjóri
Árvakur, Reykjavík
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Björn Bjarnason.
Þorbjörn Guömundsson,
Björn Jóhannsson,
Árni Jörgensen.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson,
Ágúst Ingi Jónsson.
Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aðalstræti 6, sími 691100. Auglýsingar:
Aöalstræti 6, sími 22480. Afgreiösla: Kringlan 1, sími 83033-
Áskriftargjald 500 kr. á mánuöi innanlands. i lausasölu 50 kr. eintakiö.
Bandalagið gengur
í Alþýðuflokkinn
Georges Pompidou eftir Reykjavíkurfundinn:
„Fundurinn var í líkii
til bam — fremur ei
Svipmyndir frá viðræðum Nixons og Pompidou 1973
Pompidou þakkar lítillí stúlku fyrir blómvönd sem hún færði honum
A
Akvörðun Bandalags jafn-
aðarmanna (BJ) síðastlið-
inn mánudag um að hætta
stjórnmálastarfí undir þessu
nafni og ganga til liðs við þing-
flokk Alþýðuflokksins undir
heitinu Félag fíjálslyndra jafn-
aðarmanna markar viss þátta-
skil. Þar með er formlega að
minnsta kosti lokið klofningi í
Alþýðuflokknum, sem hófst
með úrsögn Vilmundar heitins
Gylfasonar úr flokknum og
leiddi til ákvörðunar hans í
janúar 1983 að stofna stjóm-
málasamtökin Bandalag
jafnaðarmanna. Enn einu sinni
hefur tekist að ná sáttum á
þessum væng stjómmálanna,
þar sem ágreiningur milli
manna hefur margoft haft í
för með sér, að nýir flokkar
komast á legg eða forystu-
menn fara úr einum flokki í
annan. Engir hafa meiri
reynslu af slíkum átökum en
Alþýðuflokksmenn.
Síðdegis á þriðjudag sam-
þykkti flokksstjóm Alþýðu-
flokksins að tillögu Jóns
Baldvins Hannibalssonar,
flokksformanns, inngöngu
hins nýja félags jafhaðar-
manna í flokkinn. Telur
formaðurinn, að þessi samruni
sé áfangi að því markmiði, að
Alþýðuflokkurinn verði for-
ystuflokkur vinstra megin við
miðju íslenskra stjómmála.
Við skilgreiningu á stjóm-
málastefnu Bandalags jafnað-
armanna hefur oftar en einu
sinni komið fram, að vafasamt
sé að kenna hana við vinstri
stefíiu. Á margan hátt hefur
flokkurinn staðið nærri Sjálf-
stæðisflokknum og jaftivel
fylgt hreinræktaðri ftjáls-
hyggjustefnu, svo að notað sé
hugtak, sem mjög hefur sett
svip á stjómmálaumræður
undanfarið. BJ hefur í ýmsu
tilliti barist fyrir rétti einstakl-
ingsins í þjóðfélaginu með
þeim hætti, að til fyrirmyndar
hefur verið. Hvemig sú barátta
samrýmist stjómmálastarfí
vinstra megin við miðju vefst
vafalítið fyrir mörgum, sem
lagt hafa flokknum lið. Og enn
má spyija, hvaða áhrif þessi
sammni hafí á þær heitstreng-
ingar, sem þeir Jón Baldvin
og Svavar Gestsson höfðu í
frammi á fundi á Siglufírði nú
í vor.
Á því er enginn vafí, að
ákvörðunin um að leggja BJ
niður er tengd litlu gengi
flokksins í skoðanakönnunum.
Raunar var það til marks um,
að BJ stæði ekki sterkt að vígi,
að flokkurinn ákvað að bjóða
ekki fram í sveitarstjómar-
kosningunum síðastliðið vor.
Eins og Valgerður Bjamadótt-
ir, fyrrum forvígismaður BJ,
sagði í Morgunblaðinu í gær
em það kjósendur sem hafa
lokaorðið en ekki það, sem fer
á milli stjómmálamanna í bak-
herbergjuirí. Og hún minnir á,
að BJ hafí einmitt verið stofti-
að til að spoma við pólitísku
baktjaldamakki. Gengi flokks-
ins á sínum tíma átti tvímæla-
laust rætur að rekja til þess,
að kjósendur álitu, að hann
ætlaði inn á nýjar brautir; beij-
ast gegn fjórflokkunum, eins
og hinir hefðbundnu flokkar
vom kallaðir, en ekki samein-
ast þeim.
Guðmundur Einarsson,
formaður BJ, hefur látið þau
orð falla, að sammni við AI-
þýðuflokkinn hafí verið valinn
til að koma pólitík flokksins
áfram. í umræðunum um þessi
sögulegu þáttaskil hefur á
hinn bóginn lítið verið minnst
á helstu stefnumál BJ en þeim
mun meira rætt um það,
hvernig þingmenn flokksins
geti haldið áfram í pólitík.
Ætlar Alþýðuflokkurinn til
dæmis að taka upp baráttu
BJ fyrir afnámi þingræðis og
beinni kosningu forsætisráð-
herra, sem hefur verið úrslita-
atriði í stefnu BJ?
Vangaveltur Jóns Baldvins
Hannibalssonar um að menn
úr fleiri flokkum en BJ muni
ganga til liðs við Alþýðuflokk-
inn á næstunni gefa til kynna
að hann hefur lagt net sín víða
upp á síðkastið. Vegna þessa
hefur forráðamaður { Alþýðu-
bandalaginu á borð við
Ásmund Stefánsson, forseta
Alþýðusambands íslands, séð
sig knúinn til að lýsa yfír því
opinberlega, að hann eigi
heima í Alþýðubandalaginu.
Eftir sveitarstjómarkosning-
arnar sagði Svavar Gestsson,
að atkvæði greidd Alþýðu-
flokknum væru í raun stuðn-
ingur við Alþýðubandalagið.
Takist Jóni Baldvin Hannibals-
syni að stöðva afskiptasemi
Alþýðubandalagsins af Al-
þýðuflokknum og snúa vöm í
sókn með því að safna liði með
annarri fylkingunni innan Al-
þýðubandalagsins yrðu það
vissulega mun merkari tíma-
mót í stjómmálasögunni en
innganga þriggja þingmanna
Bandalags jafnaðarmanna í
þingflokk Alþýðuflokksins.
„OKKUR tókst það sem við ætl-
uðum okkur. Þetta gekk mjög
vel,“ sagði Henry Kissinger, þá-
verandi öryggismálaráðgjafi
Nixons, þáverandi Bandarikja-
forseta, eftir fund Nixons og
Pompidou Frakklandsforseta,
dagana 31. mai til 1. júní 1973 í
Reykjavík. Nixon gaf ekki frá
sér yfirlýsingu, en lét aðstoðar-
mönnum það eftir. Frakklands-
forseti talaði við blaðamenn
skömmu áður en hann hélt af
landi brott og sagði þá m.a.
„Fundurinn hér hefur fremur
verið í líkingu við það að búa til
bam en að fæða það. Og getnað-
urinn er nú venjulega miklu
skemmtilegri en bamsfæðing-
in...“
Frakklandsforseti sagði, að þessi
orð spegluðu í óeiginlegri merkingu
eðli fundarins. Afleiðingar hans
væru kannski ekki mjög sjáanlegar,
en þær yrðu það væntanlega í
framtíðinni. Hann sagði: „Það var
ekki ætlunin að taka neinar ákvarð-
anir, heldur ræða málin. Ég kom
ekki til þessa fundar til að tala fyr-
ir Evrópu. Ég er hér til að tala
fyrir hönd Frakklands. Við höfum
fundið að mörg vandamál eru fyrir
hendi. Við vorum sammála um
ýmis mál, ósammála um önnur. En
í heild voru þau miklu fleiri sem
við erum sammála um en hitt. Hvers
vegna? Vegna þess, að heildarskoð-
anir okkar á lífí og friði eru hlið-
stæðar."
★
Beiðni um að halda fund þeirra
Nixons og Pompidou í Reykjavík
barst ríkisstjóminni formlega þann
30. apríl. Frakklandsforseti mun
hafa átt hugmjmdina að fundar-
staðnum. Stungið var upp á
dögunum 31. maí og 1. júní og
komu báðir til landsins síðla 30.
maí.
Frá upphafí lá fyrir, að undirbún-
ingur yrði viðamikill og var þegar
hafízt handa. Láð sérfræðinga og
aðstoðarmanna forsetanna komu til
Reykjavíkur nokkm síðar og könn-
uðu aðstæður og bám saman bækur
sínar við þá sem höfðu með höndum
skipulagningu af okkar hálfu.
Fréttin um fundinn vakti mikla at-
hygli og hátt í fímmhundmð erlend-
ir blaðamenn úr öllum heimshom-
um, boðuðu snarlega komu sína
hingað. Fljótlega var ákveðið að
fundurinn skyldi haldinn á Kjarvals-
stöðum. Öryggisveggir vom settir
í húsið og aðstaða gerð fyrir blaða-
menn í vesturálmunni, en hinn hluti
hússins var stúkaður niður fyrir
fundi þjóðarleitoganna og einnig
fyrir minni fundi ýmissa aðstoðar-
manna þeirra. Þá þurfti að leysa
fíarskiptamálin og vann Póstur og
sími að því af kappi. Fjarskiptamið-
stöð Nixons var ákveðin í Austur-
stræti 12, þá vom settir upp
símaklefar á Kjamalsstöðum, fíar-
ritarar og fleira. Ámóta tækjum var
einnig komið fyrir á Hótel Esju og
þar var einnig sett upp nýtt talsam-
band við útlönd.
Þá var að huga að bústað fyrir
þjóðhöfðingjana. Frakklandsforseti
óskaði eftir að fá til afnota hús
Alberts Guðmundssonar og konu
hans við Laufásveg. Þau hjón urðu
fúslega við þeirri beiðni. Ákveðið
var að Nixon Bandaríkjaforseti
hefði aðsetur f bandaríska sendiráð-
inu.
★
Hugmyndin var sem sagt mnnin
frá Pompidou og kom óneitanlega
á óvart að Reykjavík skyldi valin
fundarstaður. Að öðm Ieyti hafði
það legið í loftinu lengi að forsetar
Bandarikjanna og Frakklands
þyrftu að hittast og ræða málin.
Margskonar ágreiningur hafði vax-
ið milli þjóðanna. Frakkar vom
óánægðir með það sem þeir kölluðu
óeðlilega afskiptasemi Banda-
ríkjanna af máleftium V-Evrópu og
töldu Bandaríkjamenn heldur ekki
sýna samstarfsþjóðunum í Atlants-
hafsbandalaginu nægilega virð-
ingu. Ljóst var því að þessi mál
yrðu ofarlega á baugi þegar að
fundinum kæmi.
Með forsetunum komu að sjálf-
sögðu ýmsir ráðgjafar þeirra,
George Shultz, utanríkisráðherra,
sem verður í föraneyti Reagans nú,
var fjármálaráðherra í stjóm Nix-
ons og var í fömneyti hans.
Utanríkisráðherra var þá William
Rogers og einnig kom Henry Kiss-
inger, öryggismálaráðgjafí hans,
sem var orðinn æ meira áberandi
í mótun bandarískrar utanríkis-
steftiu þá. Jobert, utanríkisráðherra
Frakklands, var í fylgdarliði
Pompidous. Alls komu 370 manns
frá Bandaríkjunum vegna fundarins
og um 140 frá Frakklandi. Þar em
blaðamenn meðtaldir.
★
Á þessum vikum var landhelgis-
deilan við Breta efst á baugi
hérlendis. Hvað eftir annað hafði
skorizt í odda með Bretum og
íslensku varðskipunum og Bretar
virtust staðráðnir í að halda áfram
yfírgangi á miðunum. Mikil reiði
var í garð Breta hér og augljóst,
að íslenzkir ráðamenn myndu nota
tækifærið og reifa landhelgismálið
við forsetana. Margir höfðu á orði,
að eðlilegt væri að vænta stuðnings
Atlantshafsbandalagsþjóða við mál-
stað okkar, þar sem Bretar hefðu
beinlfnis hafíð stríð á hendur okkur.
Það kom enda á daginn, að land-
helgismálið var rætt. I forsíðufyrir-
sögn Morgunblaðsins þann 31.
maí, morguninn eftir komu þjóð-
höfðingjanna segin „Landhelgin í
brennidepli, góð þekking Banda-
ríkjaforseta á málinu, segir forsæt-
isráðherra."
í þessari frétt er greint frá því
að Átlantshafsbandalagið, þýðing
íslands fyrir það og landhelgismálið
hafí verið til umræðu á fundum
forseta íslands, dr. Krístjáns Eld-
jáms, Ólafs Jóhannessonar, forsæt-
isráðherra og Einars Ágústssonar,
utanríkisráðherra með Nixon og
Pompidou. Nixon lagði þar áherzlu
á þýðingu bandalagsins fyrir friðinn
í heiminum og undirstrikaði nauð-
syn þess, að Atlantshafsbanda-
lagsríkin kæmu sterk til
Öryggismálaráðstefnu Evrópu. For-
sætisráðherra gerði Nixon grein
fyrir landhelgismálinu, sem Banda-
ríkjaforseti sýndi mikinn áhuga á.
Hafði Nixon góða undirstöðuþekk-
ingu á því máli að sögn forsætisráð-
herra. Fundur þeirra Nixons,
Rogers og Kissingers með ofan-
greindum íslenzkum ráðamönnum
stóð í 50 mínútur, eða hálfri klukku-
stund lengur en ráðgert hafði verið.
Fundur Pompidou og Jobert með
íslendingunum stóð svo nokkra
skemur eða í um það bil 20 mínút-
ur. Þar gerði Pompidou grein fyrir
viðhorfum Frakka til NATO og
þýðingu íslands fyrir það og Ólafur
Jóhannesson gerði honum grein
fyrir landhelgismálinu.
★
Fundir Pompidou og Nixons hóf-
ust svo á Kjarvalsstöðum, fímmtu-
daginn 31. maí og hófst sá fyrri
klukkan tíu og stóð til eitt. Ronald
Ziegler blaðafulltrúi Nixons sagði
að Pompidou hefði lagt áherslu já
nauðsyn þess að hafa áfram
bandarískt herlið í Evrópu og var-
aði Bandaríkjastjóm við einhliða
ákvörðun um að draga úr herstyrk
sfnum þar. Nixon ftillvissaði á hinn
bóginn Frakklandsforseta um, að
hann hefði ekkert slíkt í hyggju.
Ég minnist þess að okkur blaða-
mönnum þótti frásögn þessi heldur
rýr og var reynt að ganga á Zie-
gler og fá bitastæðari frásögn, en
allt kom fyrir ekki. Eftir seinni
fundinn hélt Henry Kissinger sér-
stakan fréttamannafund og var þá
rætt opinskáar um hin ýmsu máls-
atriði fundarins.
★
Landhelgismálið kom sögulega
við sögu þessa fundar. Föstudaginn
1. júní, laust fyrir kl. 7.30 að
morgni, gerðist sá atburður, að
brezki dráttarbáturinn Irishman
sigldi á bakborðshlið varðskipsins
Árvakurs, 24 sjómílur suðsuðaustur
af Hvalbak. Irishman rejmdi einnig