Morgunblaðið - 02.10.1986, Blaðsíða 58

58
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 2. OKTÓBER 1986
Og land skelfur
m eftir Tryggva Pál
Friðriksson
Inngangnr
Undanfama daga og vikur hafa
borist fregnir um hryðjuverk og nátt-
úruhamfarir víða að úr heiminum.
Sprengjur springa í nágrannalöndum
og jarðskjálftar skekja mörg lönd og
valda miklu tjóni. Þegar okkur ber-
ast slíkar fregnir, freistumst við til
að hugsa sem svo, að þetta sé nú
all langt frá okkur og að við séum
,y sem betur fer laus við hörmungam-
ar. Því miður er þetta ekki alls kostar
rétt. Við búum við svipaða áhættu
og nágrannaþjóðimar varðandi styij-
aldir, hiyðjuverk, sprengingar ýmiss
konar og stórslys. Og við erum held-
ur ekki óhult vegna geislunar- og
mengunarslysa. Þetta em allt at-
burðir sem mannskepnan á hlutdeild
að og hún er óútreiknanleg. En nátt-
úmhamfarir em þó þeir atburðir, sem
löngum hafa valdið íslendingum
mestum búsiflum. Má þar nefna stór-
viðri, flóð, snjóflóð, skriðuföll, eldgos
og svo það sem ég ætla sérstaklega
að vekja athygii á — jarðskjálfta,
nánar tdltekið Suðurlandsskjálfta.
Fáeinar staðreyndir
ísland er mikið jarðskjálftaland.
Viss landsvæði em sískjálfandi en
skjálftar á þeim verða yfirleitt ekki
mjög sterkir. Á öðmm svæðum hleðst
upp spenna, sem losnar úr læðingi á
margra áratuga fresti. Getur hún þá
orðið að gjöreyðingarafli. Það em
þeir skjálftar sem mest ástæða er til
að óttast. Tveir landshlutar hafa orð-
ið verst úti: Suðurlandsundiriendið,
frá Ölfusi og austur að Heklu, og
svo viss svæði á Norðurlandi. Frá
því sögur hófust hafa orðið stórir
jarðskjálftar á Suðurlandi á ca. 22
ára fresti. Skjálftamir hafa verið
misstórir og mislangur tími liðið milli
þeirra en víst er að stórkostlegt tjón
varð í mörgum þeirra. Þeir hafa líka
valdið manntjóni, því a.m.k. 98
manns hafa farist í Suðurlandsjarð-
skjálftum. Síðustu stórskjálftar urðu
á Suðurlandi 1784 og 1896 sem ollu
miklu tjóni og 1912 varð svo minni
skjálfti austur undir Heklu og olli
hann líka miklum hörmungum. í öll-
um skjálftunum varð manntjón.
Suðuriandsjarðskjálftar geta orðið
með stærstu skjálftunum sem verða
í heiminum en talið er að stærð
þeirra geti orðið 7—7,5 á Richter-
skala.
Næsti skjálfti
Á þessu ári eru 90 ár frá stór-
skjálftanum 1896 og bendir það til,
að mikil spenna hafi hlaðist upp á
skjálftasvæðinu. Líklegt er, að þeim
mun lengra sem líður milli stór-
skjálfta, þeim mun sterkari verði
þeir þegar þeir koma Þá er álitið
að þótt svo langt sé um liðið frá
síðasta skjálfta, séu því miður engar
líkur á að ekki komi fleiri skjálftar.
Það liggur því ljóst fyrir, að við bíðum
eftir stórkostlegum náttúruhamför-
um. Við vitum að þær verða, það er
aðeins tímaspursmál hvenær og
hversu alvarlegar. Frekar verður þó
að álykta að tíminn sem við höfum
til undirbúnings sé skammur. Er þá
litið til sögunnar og þess hversu langt
er frá síðasta skjálfta.
Afleiðingar
Ég ætla ekki að relq'a hér hvaða
afleiðingar sterkur Suðurlandsslqálfti
getur haft, enda ómögulegt að segja
um slíkt með neinni vissu. Það fer
eftir mörgu, s.s. stærð skjálftans,
(skjálftanna), upptökum, árstíma o.fl.
Ég ætla þó að leyfa mér að segja
að við megum teljast stórkostlega
heppin ef Suðuriandsskjálfti veldur
ekki meira tjóni en því er varð í
Vestmannaeyjagosinu. Það er hægt
að orða það svo að í mildasta tilfelli
verði gífurlegt eignartjón og að rösk-
un verði á efnahagslífi þjóðarinnar
allrar um langa framtíð. En það sem
verra er, það getur einnig orðið veru-
legt manntjón.
Undirbúningur
Þetta eru hlutir sem menn hafa
vitað lengi. Ekki er hægt að segja
annað en við höfum haft langan tíma
til að búa okkur undir næsta skjálfta.
Maigir munu tnía því að slík menn-
ingarþjóð og íslendingar eru, sem
þar að auki hefur nánast alla nýjustu
tækni á sínu valdi, sé allvel búin
undir áfall, sem hún hefur vitað í
áraraðir að sé yfirvofandi. Þetta er
því miður ekki ails kostar rétt. Ýmis-
legt hefur verið gert sem að gagni
getur komið. Fámennt en ágætt
starfslið Almannavama ríkisins hefur
gert áætlanir, sem unnið verður eftir
og komið upp vei búinni stjómstöð,
sem vel á að standast álag vegna
Stykkishólmi.
TÓNLISTARSKÓLINN í Stykkis-
hólmi er tekinn til starfa á þessu
hausti. Skólastjórinn, Daði Einars-
son, verður áfram og eins mun um
aðra kennara. Nú hefír skólinn flutt
í ný húsakynni sem em rúmbetri,
en það er að kennslustofur þær sem
gmnnskólinn notaði áður í sérstöku
húsi, tvær að tölu, hafa verið lag-
færðar og málaðar upp og gerðar
þannig að tónlistarskólinn verður
nú betur í stakk búinn til framtíðar-
verkefna. Kennsla á blásturshljóð-
færi verður að mestum hluta og
nýtur Lúðrasveit Stykkishólms
þess, enda stendur hún í dag mest
Tryggvi Páll Friðriksson
„Það er hægt að orða
það svo að í mildasta til-
felli verði gífurlegt
eignartjón og að röskun
verði á efnahagslífi
þjóðarinnar allrar um
langa framtíð. En það
sem verra er, það getur
einnig orðið verulegt
mann1jón.“
alvarlegra atburða. Unnið hefur verið
að þjálfun bjöigunarfólks og margar
björgunar- og hjálparsveitir em allvel
útbúnar til björgunarstarfa. Fæmstu
vísindamenn þjóðarinnar reyna að
finna út aðferðir til að spá fyrirfram
um skjálftana og minnka líkur á tjóni
með fyrirbyggjandi aðgerðum. Sums
staðar hefur sérstakt tillit verið tekið
til j arðskj álftahættu þegar mannvirki
vom hönnuð og byggð. En allt of
margt er ógert að mínum dómi.
Þijú áríðandi verkefni
Þrennt finnst mér vera mest áríð-
andi:
1. Gera þarf ráðstafanir strax til að
koma upp því neti mælitækja, sem
vísindamenn álíta að orðið geti til
hjálpar við spádóma annars vegar
og ályktanir eftir skjálfta hins
vegar. Kostnaður við þessa fram-
kvæmd er áætlaður 40 milljónir
og er ekki nema brotabrot af því
tjóni sem sennilega verður í Suð-
urlandsskjálfta. Gagnsemi kerfís-
ins getur hins vegar orðið svo
mikið, bæði fyrir okkur og aðrar
þjóðir, að ómetanlegt sé til íjár.
Það er óveijandi að ætla að telja
málið með þrasi um hvort útlend-
ingar eigi að boiga kostnaðinn.
Ef beiðni um þessa íjárveitingu
hefur verið kynnt nægilega vel
og röggsamlega fyrir §árveitinga-
valdinu, er varla að efa að
framkvæmdum verður flýtt „í
dauðans ofboði".
2. Nokkuð skortir á að almanna-
vamir og bjöigunaraðilar í landinu
séu nægilega vel undir skjálftann
samanaf nemendum í Tónlistarskól-
anum. Hinir gömlu áhugamenn
hafa nú tekið sér hvíld frá sinni
sjálfboðamennsku enda um langan
starfsdag að ræða hjá sumum
þeirra. Og segja má að þeir gerðu
það ágætt við erfiðar aðstæður.
Lúðrasveitin naut lengstum lftilla
og engra styrkja til starfseminnar
annara en sjálfsfómar áhuga-
manna. Hún hefir nú starfað í rúm
42 ár og enginn tími fallið þar út.
Hólmarar óska skólanum alls
velfamaðar og meta störf hans til
menningarauka staðarins.
— Arni
búnir, bæði hvað varðar tæki og
þjálfun. Vinna þarf bráðan bug
að bæta úr því. Strax þarf að
taka saman lista yfir búnað sem
talinn er vanta og útvega hann.
Ennfremur þarf að vinna mark-
vissara að þjálfun bjöigunar-
manna. Þetta kostar ekki stórfé,
allavega ekki fyrir ríkissjóð. Mest
er um vert að almannavamir láti
af öllu lftillæti, þegar farið er fram
á framlög til tækjakaupa.
3. Auka þarf alla fræðslu um al-
mannavamir, viðbrögð við jarð-
skjálftum og fyrirbyggjandi
aðgerðir, sem í möigum tilfellum
kosta sama sem ekki neitt. Al-
mannavamir þurfa að hafa þama
foigöngu. Ef vel á að vera þarf
að heimsækja hvert einasta hús
á öllu hugsanlegu áhrifasvæði
Suðurlandsskjálfta og leiðbeina
fólki með ýmis atriði sem geta
minnkað líkur á slysum. Með því
er Ld. átt við einföld atriði eins
og að há og þung húsgögn séu
fest við veggi, ekki sé sofið eða
setið undir hlutum sem hrunið
geta úr hillum o.s.frv. Þessa
fræðslu gætu alls konar klúbbar
og félög annast fyrir almanna-
vamanefndir, ef þær á annað
borð „kæmu úr felum". Þessi liður
þarf ekki að kosta mikið ef rétt
er á haldið.
Fjármála- og dóms-
málaráðherra taki
saman höndum
Ég hef nú talið upp það sem ég
held að eigi að gera númer 1, 2 og
3. Ótalin eru sjálfsagt einhver atriði
og reyndar eitt sem ég af ásettu
ráði nefiidi ekki hér að framan. Það
er markviss fræðsla og upplýsinga-
streymi frá Almannavömum ríkisins
og vísindamönnum til æðstu stjómar
þjóðarinnar, þ.e. ríkisstjómar og Al-
þingis. Ég hef rökstuddan gmn um,
að mikið skorti á að þingmenn geri
sér grein fyrir hversu alvarlegar af-
leiðingar Suðuriandsskjálftar geta
haft. En góð vitneskja og stöðugar
öruggar upplýsingar eru að sjálf-
sögðu forsenda fyrir jákvæðri
umfjöllun. Það er e.t.v. ekki smekk-
legt að minnast á að þeir tveir menn,
sem hvað mestu geta valdið um fram-
gang þeirra atriða, sem ég hef nefiit
hér að framan eru einmitt þingmenn
Suðuriandskjördæmis. Þetta eru ráð-
herramir Þorsteinn Pálsson sem fer
með Ijármál ríkisins og Jón Helgason
sem fer með dómsmálin og er því
jafnframt öðrum fremur ábyrgur fyr-
ir almannavömum í landinu. Það er
ekki annars að vænta en þessir menn
séu báðir af vilja gerðir til að vinna
vel að þessum málum sem öðrum ef
þeir hafa fengið nægjanlegar upplýs-
ingar frá sínum undirmönnum.
Aðlokum
Mér hefur orðið tíðrætt um Suður-
landsskjálfta. Astæður þess að ég
hef haldið mig að mestu við þetta
eina atriði eru tvæn Suðurlands-
skjálftinn er jrfirvofandi og ef við
búum okkur sómasamlega undir
hann, erum við betur búin undir að
mæta öðrum áföllum annars staðar.
Að lokum smá viðmiðun. Ef þú viss-
ir að innan tiltölulega skamms tíma
kviknaði í húsinu þínu, hvað myndir
þú þá gera til vamar? Fá þér annan
reykskynjara og fleiri slökkvitæki?
Læra símanúmer slökkviliðsins utan-
bókar? Myndirðu jafnvei framlengja
garðslönguna inn í stofu? Þú myndir
allavega reyna að minnka líkur á tjóni
eins og hægt er. Þannig þurfa al-
mannavamir og ríkisvaldið einnig að
bregðast við. Eg er ekki í neinum
vafa um að allt verður gert, sem í
mannlegu valdi stendur, eftir áfallið,
en það er ekki nóg, þama veiður að
vinna mikið forvamarstarf.
Höfundur er formaður Hjálpar-
svcitnr skátjL
VJterkurog
kJ hagkvæmur
auglýsingamiðill!
Hefst kl. 19.30
Hœsti vinningur að verðmœti
kr. 30 þús.
Heildarverðmœti vinninga yfir
kr. 120 þús.
Aukaumferð
TEMPLARAHOLLIN
EIRÍKSGÖTU 5 — SÍMI 20010
Sprengisandur
4 daga
hamborgarakynning
fimmtudag, föstudag,~
laugardag, sunnudag.
Handsteiktir, gæða hamborgarar með
grænmeti og okkar yndislegu hamborgara-
sósu á milli.
Kynningarverð kr. 89.-
hver hamborgari.
Tómbólu-verð
Vertu velkominn á Sprengisand.
sprengisandur Qm
0
VEITINGAHUS
Bústaðavegi 153. Simi 688088.
Tískusýninq
í kvöld kl. 21.30 jflk
Módelsamtökin
sýna fallegan aI
sparifatnað frá qj JJ
tízkuverzluninni
Rítu, Eddufelli 2.
Hljómsveitin
Kaskó skemmtir til
kl. 1.

Ihótel esju
Tónlistarskóli Stykkis-
hólms tekinn til starfa