Morgunblaðið - 18.05.1999, Blaðsíða 34

34 ÞRIÐJUDAGUR 18. MAÍ 1999
LISTIR
MORGUNBLAÐIÐ
Hégiljur eða
æðri speki
BÆKUR
l>jóðfræði
STÓRA HJÁTRÚARBÓKIN
eftir Símon Jón Jóhannsson. 443 bls.
Vaka-Helgafell. Prentun: Oddi hf.
Reykjavík, 1999.
BÓK þessi byggist á prentuðum
heimildum, innlendum og erlendum,
en lítt eða ekki á grunnrannsóknum
og getur því tæpast talist undir-
stöðurit en má vel kallast alþýðlegt
fræðirit og er reyndar greinagott
og skilmerkilegt sem slíkt. Höfund-
urinn upplýsir að hann hafí meðal
annars stuðst við tiltekið danskt rit
svipaðs efnis. En mörg dæmi, sem
hann tilfærir um íslenska hjátrú,
kveðst hann hafa sótt í íslenzka
þjóðhætti eftir Jónas Jónasson á
Hrafnagili, einkum er varðar alþýð-
leg læknisráð frá fyrri tíð.
íslenskri þjóðtrú - sem ég kýs nú
heldur að kalla svo þegar verið er
að ræða um gömul alþýðuvísindi -
er því blandað þarna saman við er-
lenda hjátrú úr ýmsum áttum. En
þjóðtrú og hjátrú merkir hjá okkur
nokkurn veginn hið sama þótt blæ-
brigði orðanna vísi sannarlega hvort
í sína áttina. Orðið hjátrú er sem sé
mun neikvæðara. Svipaðrar merk-
ingar eru hindurvitni, hégiljur, bá-
biljur og kerlingabækur. Þjóðtrúna
skoðum við eins og hver önnur
merkileg fræði. Sé hins vegar sagt
um mann að hann sé hjátrúarfullur
liggur í orðunum að hann sé hálf-
gerður einfeldningur. En þjóðtrú
eða hjátú er síður en svo bundin við
einfeldninga. Greindir menn og
menntaðir - hálærðir jafnvel - geta
verið hjátrúarfullir. Og hver er
kominn til að segja að öll hjátrú sé
hugarburður einber?
En þjóðtrú eða hjátrú - hvað sem
því h'ður eru nú þjóðimar að færast
nær hver annarri. Heimsmyndin
dregst saman. Þar af leiðir að hver
tekur eftir öðrum, hjátrúna sem ann-
að. Svo er t.d. um föstudaginn þrett-
ánda ef nefna skal dæmi. Undirritað-
ur minnist ekki að hafa heyrt neina
hjátrú honum tengda á árum áður og
raunar ekki fyrr en á seinni árum, og
þá meðal unglinga, enda telur Símon
Jón að hún sé aðflutt, sennilega frá
enskumælandi löndum.
Hvítlaukur var sjaldséður á borð-
um Islendinga íyrir daga sólar-
landaferða. Að hann lækni lystar-
leysi sé hann mulinn saman við
hrossatað hlýtur því að vera húsráð
frá fjarlægum löndum og líkast til
einnig frá löngu liðnum tíma.
Sum hjátrú er sannarlega út-
breiddari en önnur. Þannig hafa
margir hina megnustu ótrú á að
hefja verk á mánudegi. Margur
skipstjórinn veigrar sér við að hefja
sjóróðra þann dag. Ekki telst held-
ur ráðlegt að byrja skólastarf á
mánudegi og enn síður að hefjast
handa við húsbyggingu. Svipuðu
máli gegnir um töluna þrettán.
Hana ber að forðast. Einkum þykir
óheillavænlegt að þrettán sitji sam-
an til borðs. Þá á að minnsta kosti
einn að vera feigur. Mun það rakið
til heilagrar kvöldmáltíðar og at-
burða þeirra sem gerðust að henni
lokinni.
Bannhelgi er snar þáttur í þjóð-
trúnni eða hjátrúnni. Álagabletti í
túnum má ekki slá. Og vegagerðar-
menn skulu fara í sveig framhjá
steinum þar sem huldufólk er talið
búa. Sögur af óhöppum, sem menn
verða fyrir ef þess háttar bann er
brotið, eru enn að verða til.
Mörg hjátrúin er sannarlega
sprottin af kaldri rökhyggju og
reynslu kynslóðanna. Þannig var
brýnt íyrir bömum að forðast djúpa
pytti. Ef þau hölluðu sér fram yfir
vatnsbakka með opinn munninn
áttu þau á hættu að vatnskötturinn
stykki upp í þau og skriði rakleitt
ofan í maga. Færi svo dugði einung-
is eitt ráð ef bjarga skyldi lífinu: Að
gleypa jötunuxa! Með þessu var að
sjálfsögðu verið að forða bömum
frá bráðum háska.
Það auðveldar notkun bókar
þessarar að atriðum er skipað í
stafrófsröð. Aðrar tilvísanir em
sömuleiðis vel glöggar. Hvort nokk-
ur muni notast við ritið sér til heilla
eða vamaðar á lífsleiðinni? Það skal
ósagt látið. Hitt er víst að margur
hefur áhuga á þessari grein menn-
ingarinnar. Hjátrúin hefur verið, er
og verður um alla framtíð tengd
vitund okkar og athöfnum því ræt-
ur hennar liggja djúpt í mannlegu
eðli.
Erlendur Jónsson
Tónlistarskóli A-Húnavatnssýslu
Hlaut viðurkenningu
fyrir tónlist
Blönduósi. Morgunblaðið.
V ORTÓN LEIKAR
Blönduósdeildar tón-
listarskóla A-Húna-
vatnssýslu voru
haldnir fyrir skömmu
í Blönduóskirkju. Á
tónleikunum var efni-
legum tónlistar-
manni, Kristni Ólafs-
syni, afhent viður-
kenning fyrir góðan
árangur í tónlistar-
námi og hljóðfæra-
leik en verðlaunin
voru einkatímar hjá
trommuleikaranum
Gunnlaugi Briem.
Það var Trygginga-
miðstöðin, útibúið á
Blönduósi, sem stóð á bak við
þessa viðurkenningu.
Á tónleikunum var uppskera
vetrarins könnuð og fór ekki á
milli mála að margur ávöxturinn
hafði þroskast vel á nýliðnum
Morgunblaðið/Jón Sigurðsson
HINN efnilegi tónlistarmaður, Kristinn Ólafs-
son, tekur við viðurkenningunni úr hendi
skólastjóra Tónlistarskóla A-Húna-
vatnssýslu, Skarphéðins H. Einarssonar.
vetri. Þó svo ekki hafí alltaf verið
slegin rétt nóta á réttum stað, ef-
aðist enginn um að hinn hreini
tónn bamssálarinnar hljómaði
tær og ósvikinn og hitti beint í
þjartastað.
Sumir velja gæði. En þú?
Hringdu
Stanislas Bohic • Landslagsarkitekt • ( 898 4332
UNGIR nemar í Tónlistarskóla Hafnarfjarðar
munda bogana á fíðlustrengina.
Skólatónleikar í Hásölum
VORTÓNLEIKAR gmnndeildar
Tónlistarskóla Hafnarfjarðar
verða í Hásölum í dag, þriðjudag,
kl. 18. Tónleikar miðdeildar
verða kl. 20. Á morgun, miðviku-
dag, kl. 20 em tónleikar fram-
KVIKMYNIIIR
Kringlubfó
BELLY^
Leikstjóri: Hype Williams. Handrit:
Anthony Boden Nas. Aðalhlutverk:
Nas, DMX, Toral Hicks,
Method Man. 1998.
SVERTINGJAMYNDIN „Belly“
segir eins og svo margar svertingja-
myndir áratugarins frá afvegaleidd-
um ungmennum sem eiga eftir að
finna leiðina til frelsunar frá glötun,
morðum, ránum og dópi. Rapptón-
listin er notuð til þess að ýta undir
hugarvíl og skerpa á aðstæðum og
sitthvað er sótt í „Scarface" Brians
De Palmas í sögu af ungum krimma
sem langar í stærri hlut af dópkök-
haldsdeildar. Á þeim tónleikum
koma fram nemendur sem lengra
em komnir í tónlistaraáminu.
Fimmtudaginn 20. maí kl. 18
verða vortónleikar í Víðistaða-
kirkju.
unni. Og mikið sótt í Martin Scor-
sese, einkum „GoodFellas".
Leikstjóranum, Hype Williams,
tekst ekki að bæta neinu við fjölda
annarra mynda kynbræðra sinna um
sama efni en er óhræddur við að
ganga í smiðju til þeirra sem gera
glæpamyndir. Klisjurnar vaða uppi
bæði í persónugerð og frásagnar-
hætti og lokaniðurstaðan þar sem hin
svarta vitund hefur loksins yfirhönd-
ina ætti ekki að koma neinum á óvart.
„Belly“ er skilaboðamynd gerð
með ákveðinn tilgang í huga sem er
að sýna fram á hversu ömurlegt það
er og stríðir gegn öllu því góða í
svarta kynstofninum að stunda
glæpalifnaðinn. Göfugur boðskapur
auðvitað en predikunin fer einhvem
veginn fyrir ofan garð og neðan í
þessu rappaða dæmi.
Arnaldur Indriðason
Með tím-
ann í
bónda-
beygju
LEIKLIST
Frístundahópurinn
IIAIV A - IV <J
SMELLURINN
Leikstjóri: Ásdís Skúladóttir. Höf-
undar og leikendur: Félagar í hópn-
um. Tónlistarhús Kópavogs, 12. maí.
AF ÞVÍ ég er farinn að gera mér
vonir um að verða gamall og af því
hið opinbera bíður eftir því að
stimpla því lýsingarorði á mig eftir
klukku hafði ég sérstakan og per-
sónulegan áhuga á því að sjá ell-
ismellina í Kópavogi sviðsetja sig
þar í Salnum nýja og góða; það væri
altént skárri nálgun við þennan hóp
í dilkadregnu samfélaginu en sjá
stöku meðlimi hans vafra íyrir utan
þessa óskiljanlega dýru stein-
steypuhrauka sem hljóðmúra helstu
umferðaræðar í þéttbýli.
Þótt Smellurinn - bland í poka sé
ekki leikrit í þröngum skilningi þess
orðs heldur atriðasýning hafði hann
áhrif á mig eins og gerist á leiksýn-
ingu þar sem hið framandlega er
gert kunnuglegt. Ég hafði gaman af
hópsöngnum og einsöngnum, heyrði
fagurlega kveðið og fagmannlega
jóðlað, dansað af þokka og grín gert
skemmtilega. Og svo voru þeir
teknir á beinið sem temja sér að
tala niður til þeirra stimpluðu sem
er náttúrlega ósiður og forheimska
gagnvart hverjum sem er og þá datt
mér í hug hún móðuramma mína
sem bjó á Grund þegar ég þekkti
hana allt of stutt og var keik og
kjaftfor kelling sem lét engan eiga
hjá sér þótt hún byggi innan um
undarlega lykt. Enda átti hún upp-
hlut.
Það er hverjum sem er hollt að
stíga á svið því þar kemst maður
næst sjálfum sér með því að vera
annar en maður er. Þar skiptir ald-
ur engu máli. Og ekki er verra þótt
það sé bölvað strit. Því þannig er
hægt að taka tímann í bóndabeygju
einu sinni enn.
Guðbrandur Gíslason
Líf í glæpum
Barber og Eck
Fauré,
TÓMJST
Salurinn
KAMMERTÓNLEIKAR
Flutt voru verk eftir Fauré, Barber
og Egk. Flytjendur voru Virginia
Eskin, Alina Dubik, Sigrún Eðvalds-
dóttir, Sif Tulinius, Helga Þórarins-
dóttir og Richard Talkowsky. Sunnu-
daginn 16. maí.
TÓNLEIKARNIR hófust á pí-
anókvartett eftir Gabriel Urbain
Fauré (1845-1924) en hann samdi
tvo slíka og var það nr. 2, í g-moll
op. 45, sem fluttur var að þessu
sinni. Faure nam hjá Niedermeyer
og Saint-Saens og var kennari Ra-
vels. Fauré var frumlegur og kom
fram með ýmislegt er horfði til nýj-
unga í hljómskipan og tóntegunda-
skiptum og hafði á valdi sínu
lagauðugan stíl, er naut sín hvað
best í sönglögunum, sem sum hver
eru meðal frægustu verka hans.
Vinnuaðferð Faurés í kammer-
verkunum byggist á laglínu, sem
birtist í löngum tónbogum, en sam-
spilshljóðfærin fást að mestu við
undirleik hverju sinni. Lítið fer fyr-
ir raddfleygun og tematískri úr-
vinnslu og að þessu leyti er kamm-
ertónlist hans ólík annarri kammer-
tónlist og stendur í raun mjög
nærri stíl sönglaga hans. Píanó-
kvartettinn nr. 2 er sérlega fallega
tónlist og var afburða vel leikinn af
Eskin, Sif, Helgu og Talkowsky. Þó
var píanóleikurinn hjá Eskin stund-
um nokkuð harður og þá var fjarri
sú mýkt er annars einkennir
franska tónlist. Skemmtilegastur
og leikrænastur var annar þáttur-
inn, Allegro molto, og einnig hægi
þátturinn, sem er sérlega fagurt
„sönglag“. Strengjaleikararnir áttu
margar mjög fallega leiknar ein-
leiksstrófur, sem verkið í heild er
svo ríkt af.
Alina Dubik söng eftir hlé tvö
söngverk fyrir altrödd og strengja-
kvartett, það fyrra eftir Samuel
Barber og seinna eftir Wemer Egk.
Dover Beach eftir Barber (1910) er
op. 3 (1933) en þá hafði hann samið
mörg sönglög, því fyrsta lag sitt
(Sometime) samdi hann sjö ára, til
móður sinnar. Fyrstu verk hans
voru rómantísk en með fiðlu-
konsertinum 1939 verður tónstíll
hans ómstríðari og nýtískulegur.
Dover Beach er hægferðugt, fínlegt
og fallegt stemmningsverk, er var
einstaklega vel flutt, bæði af Dubik
og strengjaleikurunum, en í hóp
þeirra bættist Sigrún Eðvaldsdótt-
ir.
Freisting Antons helga, eftir
Wemer Egk (1901), er í ætt við
verk kennara hans Carls Orff, en
textinn er franskt gamankvæði um
freistingar munksins „heilags Ant-
ons“ og á köflum jafnvel klúrt og
gróft. Tónstíllinn hjá Egk er byggð-
ur á ómstreitum, sem eru í raun út-
víkkun á tóntegundabundinni tón-
skipan. í „Freistingunum" er vitnað
til margra þekktra laga, þjóðlaga,
sálmstefja og þar mátti m.a. heyra
La-Folia-stefið, sem talið er
spánskt að upprana, og lag, sem hér
á landi er sungið við Guttavísur
Stefáns Jónssonar. Verkið er leik-
rænt og var sérlega vel flutt af
strengjaleikuram, sem túlkuðu efn-
ið og léku einnig mjög vel smámilli-
spil, eins konar hugleiðingar. Söng-
konan Alina Dubik sýndi að hún er
jafnvíg á alla tónlist og var söngur
hennar í þessum ólíku verkum mjög
vel mótaður, sérstaklega þó þar
sem henni gafst tækifæri á leik-
rænni túlkun, í verkinu eftir Wener
Egk.
I heild vora þetta frábærir
kammertónleikar og tónlistin sér-
lega vel valin, en eins og fram kom í
fréttum er sagt að þessi verk hafi
ekki verið flutt áður hér á landi,
sem er að hluta til missagt, því
Dover Beach var flutt af Kammer-
sveit Reykjavíkur 1982, með John
Speight sem einsöngvara. Samt sem
áður var nokkurt nýnæmi í að hlýða
á þessi verk, sérstaklega Freisting-
arnar eftir Egk, og einnig á kvin-
tettinn eftir Fauré, þótt hann sé
mönnum kunnur af erlendum upp-
tökum.
Jón Ásgeirsson