Morgunblaðið - 18.05.1999, Blaðsíða 72

y 72 ÞRIÐJUDAGUR 18. MAÍ 1999
MORGUNBLAÐIÐ
FÓLK í FRÉTTUM
SAKLEYSINGI lentur í klóm klækjakvendis. Úr Blue Velvet.
EINN stórviðburðurinn í kvik-
myndaheiminum, hin árlega há-
tíð í Cannes, stendur sem hæst
þessa dagana. Margar myndir
eru tilkallaðar 1 nokkrum
keppnisflokkum, þær sem
mesta athygli vekja hveiju sinni
eru að sjálfsögðu þær sem
glíma við aðalverðlaunin,
Gullpálmann. Meðal þeirra í ár
er The Straight Story, nýjasta
verk hins umdeilda en hæflleik-
aríka David Lynch. Hann hefur
skapað sér sérstöðu meðal kvik-
myndagerðarmanna samtímans
þar sem hann hefur fetað hina
hárfínu línu sem gjarnan er
dregin til að skilja að listrænar
myndir og venjulegar bíómynd-
ir. Það hefur hann gert af ótrú-
legri fagmennsku þannig að
nafn hans er kunnugt þeim sem
« eitthvað fylgjast með metnaðar-
fullri kvikmyndagerð. Þó um-
fjöllunarefnið sé yfirleitt á
skjön við raunveruleikann, yfir-
bragðið þungbúið, efnið
martraðarkennt, þar sem hann
blandar gjarnan saman erótík,
ofbeldi, fáránleika og fegurð.
Stfllinn er engum öðrum líkur,
óvenju persónulegur og lítil
hætta á að verkum hans sé
ruglað saman við myndir ann-
arra, þó maður sjái oft bram-
bolt í þá átt. Margir hafa reynt
að apa eftir „Lynch-einkennun-
um“ og fjöldi þekktra Ieikstjóra
segja hann áhrifavaid í Iistsköp-
. . un þeirra. Þá er Lynch víðfræg-
ur fyrir sjónvarpsmyndir og -
þætti, á því sviði hefur hann
jafnan verið afkastamikill sam-
hliða kvikmyndagerðinni.
Lynch er fæddur 1946, sonur
vísindamanns hjá landbúnaðar-
ráðuneytinu. Stundaði nám við
Corcoran-Iistaháskólann í Was-
hington, síðar í París og Ffla-
delfíu, við Pennsylvania
Academy of Fine Arts, þar sem
hann hóf gerð tilraunamynda.
Ofbeldið og hnignunin, sem
hvarvetna mætti honum í Ffla-
delfíu, átti eftir að hafa
langvarandi áhrif á listamann-
inn, sem hefur velt fyrir sér síð-
an, í sífellt ríkari mæli, hinum
dekkri hugskotum mannssálar-
innar. Allt frá því hann lauk við
fyrstu stuttmyndina, Six Men
Getting Sick, (‘67), hefur undir-
málsfólk á jaðri mannflórunnar
verið eftirlætis yrkisefnið. 1972
byijaði Lynch að vinna við Era-
serhead, þá fyrstu í fullri lengd.
Súrrealísk martröð, afsprengi
spennu og ótta höfundar við
föðurhlutverkið, þrungin ógn-
vekjandi augnablikum. Geggjuð
-1 grípandi mynd sem vakti
geysilega eftirtekt þegar hann
var loks búinn að koma henni í
sýningarhæft form, 1975.
Myndin vakti ekki síður athygli
á leikstjóranum, meðal þeirra
sem hrifust af drungalegu and-
rúmsloftinu, áræðinu og
óvenjulegum efnistökunum var
*Mel Brooks, sem þá var nýbyij-
aður að framleiða
annarra manna
myndir, meðfram
leik og leikstjórn.
Hann átti kvik-
myndarétt leikrits-
ins Fílamaðurinn -
The Elephant Man,
sem gengið hafði um
árabil við góðar
undirtektir í West
End og á Broadway.
í byijunarverki
Lynch sá hann þá
hæfileika sem hann
taldi nauðsynlega
þeim leikstjóra sem
treysti sér til að fást við þetta
ögrandi verkefni. Lynch var
greinilega á sama máli, tók boð-
inu, og úr varð besta og athygl-
isverðasta mynd ársins 1980.
Næst valdi Lynch sér gjörólíkt
verkefni; Dune, eina þekktustu
vísindaskáldsögu rithöfundar-
ins Franks Herbert. Myndin átti
þó lítið skylt við Star Wars, og
aðrar vs-myndir, sem nutu um-
talsverðra vinsælda á þessu
tímabili. Dune, (‘84) var fram-
sækin, dimm (jafnvel svo að
margar brellurnar voru tæpast
sýnilegar), drungaleg, afar hæg
með hóp misgóðra leikara. Ut-
koman var áferðarfalleg leið-
indi. 50 milljónir dala runnu út í
sandinn. Framleiðandi mistak-
anna, ítalski kvikmyndajöfurinn
Dino de Laurentiis, lét þó ekki
deigan síga heldur veitti Lynch
nauðsynlegt íjármagn í næstu
mynd, sem var sú seiðandi og
siðspillta Blue Velvet, (‘86), sem
leikstjóranum tókst að galdra
fram á tjaldið fyrir
Iitlar 7 milljónir
dala. Myndin hlaut
góða aðsókn og af-
bragðsdóma og
Lynch hlaut
Óskarsverðlaunatil-
nefningu fyrir leik-
stjórnina.
Lynch var orðinn
frægur og eftirsótt-
ur en kaus engu að
síður að snúa sér að
sjónvarpsþáttagerð
á þessum tíma-
punkti. Fyrstir urðu
fyrir valinu HiII
Street Blues, vandaðir og vel
Ieiknir lögregluþættir, sem m.a.
gengu hér um árabil. Næsta
verkefni fyrir skjáinn, þættirnir
Tvídrangar - Twin Peaks, urðu
jafnvel enn vinsælli, sköpuðu
hálfgert æði um allan hinn vest-
ræna heim. „Hver myrti Lauru
Palmer?“ var spurningin sem
brann á vörum sjónvarpsneyt-
enda frá Tálknafirði til Tim-
búktú. Lynch var orðinn heims-
frægur og sérstæður snillingur
að margra mati. Hann hafði því
úr nægum verkefnum að moða
þegar okkar eigin Siguijón Sig-
hvatsson bauðst til að fjár-
magna Wild At Heart, (‘90), en
hann hafði staðið að sjónvarps-
þáttunum ásamt félaga sínum
lyá Propaganda, Steve Golin.
Utkoman varð einstæð vega-
mynd sem uppskar
Gullpálmann á Cannes.
Lynch stóð á hátindi frægð-
arinnar, tilboðunum rigndi yfír
hann, framleiðendur, blaða-
menn, aðdáendur, sjónvarps-
þáttastjórar, eltu hann á rönd-
um og hann komst á forsíðuna á
Time árið 1990. En pressan er
fljót að skipta um skoðun. Mót-
tökur Wild At Heart voru
dræmar í Bandaríkjunum og
Tvídrangar voru að missa flug-
ið á skjánum. Tveir nýir sjón-
FÍLAMAÐURINN („THE
ELEPHANT MAN ‘80)
irkirk
Ahrifamikil og heillandi bíómynd
um stórmerka ævi John Merricks
sem kallaður var Fílamaðurinn
vegna hryllilegs vanskapnaðar. Það
sem fólk hélt að væri skrímsli var
viðkvæm, falleg mannvera og sann-
kallaður heiðursmaður sem Hurt
tekst að lýsa á ógleymanlegan hátt í
afar erfiðu hlutverki. Anthony Hop-
kins stendur honum lítið að baki
sem velgjörðarmaður hans. Sérlega
vel tekin af Freddie Francis sem
færir okkur listilega inn í London
aldamótaáranna og ásækin leik-
stjóm Lynch og handrit er hvort
tveggja afbragð.
BLUE VELVET (‘90)
Hrk'k
A óvissum mörkum veruleika og
martraðar, líkt og fyrri myndir
Lynch. Kyle McLachlan verður að
snúa heim í friðsæla sveitaþorpið
sitt og kemst þá að raun um að þar
rfldr ekki sakleysið lengur heldur
er það orðið mengað af óþjóðalýð,
eiturlyfjaneytendum, dópsölum og
kynferðislega brengluðu hyski.
Jafnframt því fjarlægist hann litlu
varpsþættir urðu ekki langlífir.
Kvikmyndin Twin Peaks; Fire
Walk With Me, (‘92), e.k. for-
saga þáttanna, hlaut slæma út-
reið - þrátt fyrir magnaðan leik
Sheryl Lee í hlutverki hinnar
ógæfusömu Lauru Palmer.
Gagnrýnendur niddu myndina
að ósekju niður og Lynch dró
sig í hlé. I hálfan áratug kom
ekkert frá honum annað en ljós-
myndabókin Images. Loksins,
1997, kom svo sálfræðitryllirinn
Lost Highway, óaðfinnanlega
útlítandi, dularfullur, myrkur
og úrkyiyaður og gjörsamlega
óskiljanlegur. Lynch hefur haft
nóg að gera siðan, einkum við
að koma í gang sjónvarpsþátt-
unum Mulholland Drive og
fyrrgreindri Straight Story.
Kvisast hefúr út að þetta sé ný-
stárleg Lynch-mynd, og firna
góð. Hvað efnið nertir á hún
ekkert skylt við fyrri verk leik-
sljórans. Segir sanna sögu Da-
vids Straight, 73 ára ellih'feyris-
þega í Laurens, Iowa, sem tók
sig til árið 1994, og brá sér til
fárveiks bróður síns í Mt. Zion,
Wisconsin. Þeir höfðu verið að-
skildir lengi og ferðin þætti
sjálfsagt ekki svo ýkja merkileg
ef farartækið hefði ekki verið
garðtraktorinn - það eina sem
Straight gamli átti á fjórum
hjólum. Góðleikarinn Richard
Farnswort fer með aðalhlut-
verkið svo Straight er í örugg-
um höndum. Myndin boðar von-
andi glæsta endurkomu stór-
leikstjórans David Lynch. Hver
veit nema hann vinni til
Gullpálmans í ár, hann hefur
gert það áður.
sætu kærustuna (Laura Dern), til
að taka þátt í hnignuninni. Lynch
málar í dökku litunum sem fyrr.
„Blue Velvet“ er hrottaleg mynd
um veiklyndi mannskepnunnar,
bent er á að ekki sé allt sem sýnist
undir fagurmáluðu yfirborðinu.
Umdeild og götótt á köflum sem
grófriðið net, samt sem áður einkar
forvitnileg hnýsni í sorpgeymslur
mannlegs eðlis. Markaði glæsilega
endurkomu Dennis Hopper. Isa-
bella Rosselini, Dean Stockwell.
WILD AT HEART (‘90)
•kkrk'fa
Nicolas Cage leikur smákrimma,
nýsloppinn úr fangelsi, sem rænir
ástinni sinni (Lauru Dem), við Kt-
inn fógnuð ruglaðrar móður henn-
ar (Diane Ladd). Hún sendir leigu-
morðingja (Harry Dean Stanton), á
slóð þeirra, sem verður hin skraut-
legasta blanda furðufólks (Willem
Dafoe, Isabella Rosselini, Grace
Zabi-iskie), og afkáralegra, ofbeld-
isfullra atburða. Eftirminmlegt
ferðalag með samsafni geggjaðs
undirmálsfólks á jaðri tilverunnar.
Stórkostlegur leikur og leikstjórn,
ógleymanleg.
Sæbjörn Valdimarsson
NICOLAS Cage og Laura Dern á hraðferð til glötunar f Wild at Heart.
DAVID LYNCH
David Lynch, geggj-
aður snillingur.
Sígild myndbönd