Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1961, Side 14

18
ÁRBÓK FORNLEIFAFÉLAGSINS
árið 1104 (1106). Þeir virtust hafa mikið til síns máls, en væri svo,
vantaði þá ekki í jarðlögin eitt greinilegt lag, sem hlyti að eiga að
vera þar? Væri hvíta lagið frá 1104, hvar var þá lagið frá gosinu
1300, sem miklar heimildir eru til um í annálum og vitað er að var
stórkostlegt með miklu öskufalli? Sigurði Þórarinssyni hafði ekki
fram að þessu tekizt að benda á, milli hvíta lagsins og lagsins frá
1693, sem örugglega er þekkt, neitt lag, sem gæti þá svarað til
1300-lagsins. Rannsóknin í Gjáskógum leysti þennan vanda. Þar
voru í fyrsta sinni örugg kennsl borin á hið leirgráa (eða stálgráa)
vikurlag, sem liggur nokkuð hærra en hvíta lagið og bersýnilega
stafar frá tilteknu gosi. Sigurður Þórarinsson taldi þá þegar líklegt,
að þarna gæti verið lagið frá 1300, og hvíta lagið væri þá frá fyrsta
sögulega gosinu, árið 1104. Á þeim árum, sem síðan eru liðin, hefur
hann gefið hinu nýja lagi nánar gætur, fundið það víða og kannað
útbreiðslu þess, bæði sunnanlands og norðan. Mun það nú orðið
vera örugg skoðun hans, að það sé vissulega goslagið frá Heklu árið
1300, en hvíta lagið sé frá 110U (1106). Enn hefur Sigurður ekki
gert sérstaka ítarlega grein fyrir þessu endurmati á aldri vikurlag-
anna frá Heklu, en hann hefur skýrt lauslega frá aðalniðurstöðunni
í ritgerð sinni um vikurfallið í Heklugosinu 1947.4)
Lýsing húsanna.
Nú verður lýst bæjarhúsum öllum, eins og þau komu fyrir sjónir
við uppgröftinn, og greint frá öllum athugunum, sem gerðar hafa
verið varðandi hvert einstakt hús. Sambyggðu mannahúsin eru
fjögur, skáli, stofa, búr og kamar (9. mynd). Aðalhúsin,, skáli og
stofa, standa hvort af annars enda og snúa samhliða brekkurótun-
um upp frá bænum, eða því sem næst austur og vestur, þó lítið eitt
skekkt til SV-NA. Lengdarás þessara húsa er hér jafnan kallaður
austur-vestur og stefnan þvert á þau norður-suður, enda skeikar
ekki miklu. Búr og kamar standa þvert á hin húsin að húsabaki,
snúa norður og suður. Þannig snýr einnig fjósið.
I. Skáli. Framhlið bæjarins veit sem sagt mót suðri, og þar eru
4) S. Thorarinsson, The Tephra-fall from Hekla on March 29th 1947. The
Eruption of Hekla 1947—48, II, 3, bls. 39—40 (Gjáskógabærinn er þar
nefndur „Hólar“, af því að við töldum upphaflega ekki ósennilegt, að hann
kynni að hafa heitið svo í fyrndinni, sbr. Árbók 1954, bls. 16). Sjá enn fr.
grein Sigurðar: Sitt af hverju um sumarrannsóknir. Þjóðviljinn 7. sept. 1949.
Sbr. enn fr. frásögn í Morgunblaðinu 10. sept. 1949.