Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1961, Side 57

GÍSLI GESTSSON
GAMLA BÆNHÚSIÐ Á NÚPSSTAÐ
Austan við bæjarhúsin á Núpsstað er kirkjugarður, og í miðjum
garðinum stendur lítið hús með torfveggjum og þaki, vöxnu grasi og
hvönn. Húsið var notað sem skemma, en var einlægt nefnt bænhúsiö.
Árin 1958—1960 var gert við þetta gamla hús, og verður hér skýrt
frá þeirri viðgerð, en auk þess verður leitazt við að gera grein fyrir
sögu hússins og ástandi þess.
Bæjarstæöi.
Núpsstaður heitir austasti bær í Vestur-Skaftafellssýslu. Hann
stendur í sléttu, hallandi túni og snýr framhlið á móti landsuðri. Að
baki bænum og vestan hans gnæfir snarbratt hamrafjall með turn-
um og tindum, og velta þaðan stór björg allt niður að húsum, en
annars eru brekkurnar neðan hamra víða grasigrónar, og hafa þar
verið settar trjáplöntur til prýði og einnig til að binda svörðinn og
stöðva snjó. Svo sem 3 km austan og norðaustan við bæinn rís Lóma-
gnúpur1) um 600 m þilbratt upp af Skeiðarársandi, og eru þar talin
mest hamraflug á íslandi, þeirra sem ekki rísa úr sjó. Núpsstaður
hét áður ,,at Lómagnúpi“, en er stundir liðu fram og þar var orðinn
kirkjustaður, breyttist nafnið í Núpsstað.
f 133. kap. Njálu segir Flosi svo frá draumi sínum: „Eg þóttist
veraað Lómagnúpi og ganga út og sjá upp til gnúpsins"-). Af þessu
hafa menn viljað ráða,. að bærinn hafi áður staðið undir hlíðum
Lómagnúps sjálfs, enda eigi þá nafn bæjarins betur við.s) Sitthvað
er þó við það að athuga. Varhugavert er að taka of bókstaflega orð,
sem eiga að lýsa kynjum í draumi. Prófessor Einar Ól. Sveinsson
hefur bent á, að ein aðalfyrirmynd draumsins er sótt í Dialoga Gre-
goríusar mikla, þar sem segir frá atburði í munklífi einu í staðnum
Suppentona, en þar kom rödd „á háu bjargi, því er nær var munklíf-