Sjómannablaðið Víkingur - 01.06.2005, Blaðsíða 25

kastað fljótlega af öllum. Skipin þoldu
hann ekki. Brúin var þó járnslegin á
mörgum skipum til varnar vélbyssukúl-
um, en á sumum var byggt Iítið skýli í
brúnni. Ekki höfðu sjómenn mikla trú á
þessari brynvörn, og einhverjir tóku sig
til og prófuðu hana, með því að fara fram
á hvalbak og skjóta þaðan á brúna úr
riffli, og töldu sig á eftir allt eins geta
vafið sig í teppi í brúnni. Hlífin á þakinu
feyndist þó vörn, þegar þýzk flugvél réð-
ist með vélbyssum á togarann Vörð 24.
ágúst 1942, 20 sjómílur út af Barða.
Skotinn var maður við spilið, en þá sem
voru í brúnni sakaði ekki. Flugvélin
kastaði loks sprengju, en hitti ekki skip-
ið.
Arið 1942 fengu togaramenn hríð-
skotabyssur og var kennt að fara með
þær. Ekki var þó nema ein byssa á skipi.
kað kann að hafa verið nokkur vörn í
þessurn vopnabúnaði, þótt ófullkominn
væri. Flugvélar réðust helzt að með vél-
byssum á þessi litlu skip. Það var erfitt
að hitta þau með sprengjum og flugu
lágt yfir þeim, þegar þær skutu á þau. Þá
var möguleiki fyrir skipsmenn að hitta
flugmanninn eða vinna tjón á vélinni.
Færeyingum, sem eru skotmenn góðir,
nrun hafa lukkast slíkt, að sagt er.
Sú var venjan að fara út á brúarvæng-
inn nreð hríðskotabyssuna, þegar flugvél
nálgaðist og beina henni að vélinni. Þess
munu vera dæmi, að Þýzkararnir hafi
ekki talið það borga sig, að leggja flugvél
sína í hættu við að sökkva þessum litlu
fleytum eða myrða áhöfnina, ef þeir sáu
þennan viðbúnað.
Kafbátar gátu og síður legið rólegir of-
ansjávar við að salla niður skipshöfnina
nieð vélbyssum, eigandi á hættu að turn-
'nn yrði fyrir skoti, sem þá gerði þeim ó-
kleift að kafa. Tundurskeyti tímdu þeir
ekki að eyða á nema stærstu skipin. Það
var áreiðanlega villa að vopna ekki fiski-
skipin fyrr en stórslys voru orðin.
Reyndar datt engum í hug það morðæði,
sem greip Þjóðverjana. Þess vegna, til
dæmis, kveiktu þeir á Fróða strax öll
Ijós, þegar árásin var gerð. Þeir töldu,
eins og allir hefðu gert, rétt að sýna að
hér væri um varnarlaust fiskiskip að
ræða, og þeim yrði alténd gefinn kostur
á að fara í björgunarbát. Það reyndist nú
ekki aldeilis svo. Það var sem ákafast
skotið á þá og tveir drepnir við tilraun til
að koma út björgunarbátnum.
Árið 1941 varð mesta sjóslysaár í sögu
íslensks sjávarútvegs á seinni öldum og
þá urðu mannskaðar og eignatjón, sem
rekja mátti beint til hernaðarátakanna,
meiri en öll hin styrjaldarárin, sem þó
voru mikil sjóslysaár. Það stafaði ekki
síst af því, að sjór var þá fastar sóttur en
bæði fyrir og eftir stríð og mörg skip-
anna, vélbátar jafnt sem togarar og línu-
veiðarar, voru orðin gömul og lítt fallin
til harðrar sóknar. Mikil eftirspurn og
hátt verð á fiski gerði það hins vegar að
verkum, að nánast hver fleyta var á sjó
dregin og oftar var róið í tvísýnu á þess-
um árum en endranær. Þar sem erfitt var
að afla nýrra skipa á stríðsárunum, urðu
íslendingar að treysta á flotann, sem til
var í stríðsbyrjun, og ekki var dæmalaust
að skip, sem búið var að leggja, væru
tekin aftur í notkun, sum eftir langt hlé.
Frægasta dæmið um skip, sem dregið
var á flot að nýju, var togarinn íslending-
ur. Eins og frá var sagt í 2. bindi þessa
verks, var skipið smíðað í Bretlandi árið
1893 og keypt hingað til lands 1908. Það
var gert út frá Reykjavík og Hafnarfirði
um átján ára skeið, til 1926, er það sökk
í vetrarlægi á Eiðisvík. Þar lá íslendingur
í sextán ár, uns honum var lyft af hafs-
botni árið 1942, og síðan gerður út allt
til 1957. „Björgun" skipsins árið 1942
má hafa til marks um mikla skipaþörf á
þessum tíma og jafnframt um þær tækni-
framfarir, sem hér urðu á stríðsárunum.
Nokkrum árum fyrr hefði líkast til verið
nánast útilokað að bjarga skipinu, og lá
það þó ekki á miklu dýpi.
Árið 1942 urðu íslensk fiskiskip fyrir
mun minni áföllum af völdum styrjaldar-
innar en árið áður. Þetta ár fórust alls sjö
skip og bátar og með þeim 37 manns. Að
auki fórust nokkrir sjómenn sem féllu
útbyrðis af skipurn sínum, eða urðu fyrir
öðrum slysum um borð eða við skips-
hlið. Aðeins eitt þeirra fleyja, sem fórust
með allri áhöfn þetta ár, var talið hafa
farist beinlínis af völdurn ófriðarins. Það
var vélbáturinn Vignir frá Vattarnesi við
Reyðarfjörð, sem fórst 31. október, og
talið var að hefði lent á tundurdufli.
Óvíst var hins vegar um togarann Jón
Ólafsson. Hann fórst með allri áhöfn á
leið heim úr söluferð til Englands, en
ekki var vitað hvort hann var skotinn
niður, sigldi á tundurdufl eða sökk af
öðrum orsökum.
Árið 1943 fórst ekkert islenskt fiski-
skip beinlínis af völdum hernaðarátak-
anna, nema ef telja skyldi togarann Garð-
ar frá Hafnarfirði, sem sökk við
Skotlandsstrendur eftir árekstur 21. maí.
Með Garðari fórust þrír menn. Sama máli
gegndi um árið 1944. Það var rnikið sjó-
slysaár, en engin íslensk fiskiskip fórust
beinlínis vegna styrjaldarinnar, svo vitað
væri. Óvíst var þó um togarann Max
Pemberton, sem fórst með allri áhöfn, 29
mönnum, í foráttuveðri við Malarrif á
Snæfellsnesi 11. janúar 1944. Hann gæti
hafa lent á tundurdufli, þau voru víða á
reki á þesssum tíma. Árið 1945 fórst
línuveiðarinn Fjölnir frá Þingeyri eftir
ásiglingu úti fyrir írlandsströndum og
með honum fimm menn. Var það síðasta
slysið á íslenska fiskiskipaflotanum, sem
rekja mátti til hernaðarátakanna, beint
eða óbeint. Fjölnir fórst 9. apríl, aðeins
mánuði áður en friður komst á í Evrópu.
Þú færð allt til
rafsuðu hjá okkur
Tæki, vír og fylgihluti
Sjómannablaðið Víkingur - 25