Eimreiðin - 01.04.1937, Page 33

EIMREIÐIN
ÞÆTTIR AF EINARI H. IvVARAN
153
fremst frelsi til þess að leita sannleikans á öllum sviðum,
óbundinn af klöfum almenningsálits og trúarbragða. Sjálfur
hafði Brandes í æslcu verið heitur trúmaður og undir ábrif-
um frá Sören Kierkegaard. En Brandes kastaði kristnum
dómi og valdi »sannleikann«, sem bann fann meðal annars
^yrir lestur rita Spinozas, Feuerbachs, Stuarl Mills og
Taines.
En þessi frjálsa leit sannleikans í vísindum, listum og líli
var i raun og veru mjög róttæk byltingakenning í Danmörku
°g þá ekki síður á íslandi. Þröngsýni íslendinga í trúarefn-
um má marka á viðtökum þeim, er kaþólsku prestarnir
böfðu fengið á sjötta og sjöunda tug aldarinnar. Á þeirri
andúð fékk Gröndal að kenna, eins og lesa má í æfisögu
hans. Enn þá verri voru viðtökur þær, er skynsemistrúar-
maðurinn Magnús Eiríksson fékk af löndum sínum.1) í Dan-
mörku reyndu menn að hundsa hann með þögn, en heima
héldu jafnvel vitrir menn, eins og þeir nafnar Jón Guðmunds-
son og Jón Thoroddsen, að liann væri ekki með öllum mjalla.
^fenn trúðu i auðsveipni og efunarlaust því, sem þeim hafði
verið kent; menn ræktu kirkjusókn og húslestra af gömlum
vana og syndguðu upp á náðina. Yfirleitt forðaðist fólk
að hugsa á vissum sviðum, forðaðist að gera sér nokkra
grein fyrir ósamræminu, sem orðið var á kenningum Krists
°g lífi kristinna manna.
Að sjálfsögðu lýsti þessi hugsunarháttur sér í bókmentum,
jafnvel í þeim fáu skáldsögum, sem þá liöfðu verið prentaðar
a íslenzku. Menn hinnar nýju stefnu höfðu skarpt auga fyrir
takmörkunum þeirra, eins og sjá má af lýsingu Jóns Olafs-
sonar í ritdómi hans um Verðandi:2)
»Gamla receptið fyrir að semja skáldlega frásögn var hjá
°ss eitthvað á þessa leið: Tak ungan bóndason upp í sveit
°g unga bóndadóttur sömuleiðis; byrja bókina á að lýsa
higrum dal, stæl lýsinguna í Pilti og stúlku. Les vandlega
sJötta kapítulann í Balli gamla um skyldurnar og sjóð sain-
1) Það voru realistarnir, sem fvrstir mátu skoðanir lians að verðleikum
’ Heimdalli 1884, bls. 98—100 (Björn Bjarnarson), sbr. og kvæði (eftir-
oiæli) eftir Bertel E. Ó. Þorleifsson i sama blaði, bls. 180—181.
2) Skuld 29. júni og 22. júlí 1882.