Eimreiðin - 01.04.1937, Síða 84

204
NYIR HEIMAR
EISIREIÐIN'
rænar vitsmunaverur, ölvaðar af sínu eigin valdi yfir liinni
ytri náttúru, eða þá vansælar og sýtandi yfir spillingu sjálfra
sín og með öllu ófærar til að herða sig upp og hrista af
sér okið, sem á sál þeirra hvílir, af því þær treysta ekki
á liæíileika sálarinnar, þora ekki að gera ráð fyrir að þær
séu guðs ættar. Til þess að draga úr eymdarblænum yfir öllu
þessu hryggilega sjónarsviði evrópskrar vélamenningar nú-
tímans, sýna skáld eins og Bernard Shaw það oft og einatl
í ljósi sárbeittrar hæðni og skopast að öllu saman. En ein
nýjasta og bezta skáldsagan í þeim anda er »Stríðið við sala-
möndrurnar« eftir Karel Capek, nístandi skop um Evrópu-
menninguna, blöðin, stjórnmálin, vísindin, kvikmyndirnar,
ástalífið, eins og alt þetta og lleira kemur skáldinu fyrir
sjónir. Mvndin af ástandinu verður grátbrosleg, jafnframt því
sem flett er ofan af andleysinu og hugsjónafalsinu í menn-
ingarlífi nútímans.
Aldrei hefur hugvitið sennilega komist á liærra stig í sögu
mannkynsins en nú. En það hefur orðið því fremur til tjóns
en gagns. Heimsspekingurinn Bergson hefur lýst því mjög
röksamlega, hvílíkt höl hugvitið og skilningurinn liefur haft
í för með sér fyrir menninguna. Bergson telur skilninginn
ekki líklegan til andlegs þroska. Skilningurinn starfar aðal-
lega í þágu hins jarðneska. Með hugvitinu er unnið að ákveðnu
efnahagslegu marki, sem ekki eykur andlegt verðmæti manns-
ins. Hugvitið er meira að segja notað í þágu tortímingar-
innar, eins og hin kaldræna vélamenning oft sýnir og sann-
ar. Þess vegna verður að hætta að þroska skilning manna og
hugvit á kostnað annara æðri eiginda, en af þeim er innsæið
dýrmælust eigind og sú, sem aftur getur frelsað heiminn.
Að svipaðri niðurstöðu komst Þjóðverjinn Walter Bathenau,
þó að liann færi aðra leið í röksemdafærslu sinni en
Bergson. Rathenau var einhver mesti framkvæmdamaður um
skeið innan þýzka iðnaðarins. En þó hafa fáir betur en hann
lýst hættum nútímatækninnar fyrir menninguna. Hann hefur
lýst hinuni seigdrepandi áhrifum stórborgarlífsins og véla-
valdsins á sálina. Vélamenningin æsir taugarnar og gerir
mennina sjálfa að vélum. Alt andlegt líf legst í rústir, þar
sem hún drolnar. Gildi náttúrunnar, listanna, bókmentanna