Ljósmæðrablaðið - 15.06.2009, Blaðsíða 29

borguðu henni fyrir starfann heiðarlega
og framyfir það sem lög tiltóku minnst
þá gátu margir ekki greitt vegna fátæktar.
Hún hafði því einungis fengið að meðal-
tali þrjár krónur fyrir hverja fæðingu
eða 90 krónur yfír árið og því hefði hún
aðeins haft 130 krónur í árslaun.
„Jeg veit að hverjum rjettsýnum
manni muni ekki sýnast þetta nægj-
anlegur lífsstofn þegar þess er gætt,
að það er töluvert dýrara að lifa hjer í
þessu byggðarlagi heldur en víða til
sveita,“segir í bréfinu. Þórdís bað sýslu-
nefndina um að sýna göfulyndi sitt og
mannúð með því að að kasta nú ekki
þessari beiðni undir fætur sér. Sýslu-
nefndin neitaði beiðni Þórdísar með
flestum atkvæðum.
Loks árið 1890 fékk Þórdís 20 króna
launaviðbót ásamt ljósmæðrunum
Margéti Jónsdóttur í Gnúpverjahreppi og
Guðrúnu Jónsdóttur í Hrunamannahreppi
en sýslunefnd segir jafnframt að til þess
að slíkum bænum yrði veitt áheym
eftirleiðis yrðu yfírsetukonur að fá
læknisvottorð um dugnað í ljósmóð-
urstörfúm.8
„Laun sem ég hef kúgast
undir"
A tímum fyrri heimstyrjaldarinnar fengu
ljósmæður launahækkanir vegna dýrtíð-
arinnar en árið 1918 sendi Þórdís, sem
var þá orðin 65 ára, sýslunefnd bréf þar
sem hún fór fram á laun sem hún gæti
lifað af. Hún sagðist ekki komast af með
minna en 700 krónur og væri orðin of
lasburða til að vinna fyrir sér á annan
hátt en að gegna stöðu sinni. Jafnvel þótt
engin dýrtíð væri gæti hún ekki komist
af með þau smánarlega litlu laun sem
hún hefði kúgasl undir árum saman og
gæti ekki skoðast öðmvísi en sem lítil-
ljörleg þóknun. „Nú þegar jeg er komin
á efri ár og orðin ófær til áreynslu, hlít
jeg að vænta þess að geta lifað af stöðu
minni, enda ekki til mikils mælst, þar
sem jeg hef gegnt erviðri og vandasamri
stöðu í 44 ár,“ skrifaði hún.9
Tillaga um áskorun felld í
sýslunefnd
Fjármálanefnd sýslunefndar Ames-
sýslu ijallaði um beiðni hennar og
annarra yfírsetukvenna sýslunnar sem
fóm ffam á venjulega dýrtíðamppbót.
Nefndin sá sér ekki fært að verða við
beiðni Þórdísar: „ætlast hún til að launin
verði svo rífleg að hún geti lifað á þeim
eingöngu. Nefndin sjer ekki fært að
verða við þeirri kröfú, því að þar mundu
fleiri á eptir koma.“ Fjármálanefndin
benti hins vegar á að vel færi á því að
Eyrarbakkahreppur veitti Þórdísi nokkra
launaviðbót úr sveitarsjóði þar sem hún
hefði þjónað mjög lengi. Samþykkt var á
sýslunefndarfúndi að veita ljósmæðmm
á Eyrarbakka og Stokkseyri 50% dýrtíð-
amppbót af fostum launum en öðrum
ljósmæðrum 30%. Séra Gísli Skúlason
bar upp tillögu um að sýslunefndin skor-
aði á Alþingi og landsstjóm að hlutast til
um að yfírsetukonustörf í kauptúnum
væm aðalatvinna þeirra sem þar ynnu
og því bæri að launa þeim sæmilega af
landssjóði. Tillagan var felld með fimm
atkvæðum gegn fjórum.10
Eftirlaun Alþingis
Á sjötugasta aldursári sínu, árið
1923, sótti Þórdís um eftirlaun ffá
Alþingi en tveir alþingismanna Sunn-
lendinga, Eiríkur Einarsson og
Þorleifúr Guðmundsson, sem var
sonur Guðmundar Isleifssonar, báru
ffam tillögu um 700 króna ellistyrk til
hennar. I umræðum á Alþingi um styrk-
inn kemur fram hræðsla við að styrkur
til yfírsetukonu myndi skapa fordæmi
og að þær allar fæm fram á eftirlaun
í kjölfarið. Eiríkur sagði hins vegar
að Þórdís hefði starfað af dugnaði og
trúmennsku í yfír 50 ár og hann áliti að
þingið gerði rétt í því að gleðja hana og
hjálpa á elliárunum.
„Það, sem sýslujjelögin með lög-
mætri íhlutim ríkisins láta af hendi
rakna til slíkra kvenna, er svo lítið
einatt, að þœr hafa ekki nóg af að lifa á
uppgjafaaldri. ““
Eiríkur benti á að staða yfirsetukvenna
í kaupstöðum og sveitum væri ólík. 1
sveitunum væm það oft bændakonur sem
gegndu starfi þessu og þegar þær létu af
því sökum aldurs yrði engin breyting á
lífskjömm þeirra. Öðrum máli gegndi í
kaupstöðunum en þar væm það off og
einatt tómthúskonur sem ættu að engu
að hverfa þegar þær hættu störfum.12
Þórdís fékk ekki styrkinn að þessu
sinni og síðar sama ár birtist bréf frá
henni í nýstofnuðu Ljósmæðrablaði.
Kvæði sem hún hafði fengið sent frá
þakklátum vinum hennar fylgdu með en
Þórdís segir sjálf:
Af þessum kvæðum, þótt stutt sjeu,
sjáum við að til eru menn og konur,
sem hafa opin augu jyrir starfi okkar.
- En við þurfum einnig sjálfar að hafa
opin augun og reyna að láta ekki bjóða
okkur sömu kjör og verið hefir, þar
sem í laganna nafni eru lagðar á okkur
miklar skyldur, en mjög takmörkuð rjett-
indi. Við megum ekki búast við að aðrir
hjálpi okkur ef við gerum ekkert sjálfar.
Þessi kjör, sem okkur eru boðin, bjóða
þeir engum karlmanni; þeir tœkju ekki
við slíku starfi upp á þessi kjör. ... Jeg
ímynda mjer að ykkur sje ekki öllum
kunnugt, að jeg sótti í vetur sem leið
um ellistyrk til þingsins, eftir fimtíu ára
starf. Náttúrulega þrotin að kröftum.
- Það er svo tilfinnanlegt að lifa undir
þessu þjóðfelagsfyrirkomulagi, sem
mjer finst lítinn tilverurjett eiga. í
Alþingistíðindunum er hægt að sjá, hvað
þeir líta sanngjarnlega á málin.'3
í janúar 1926 samþykkti sýslunefnd
Ámessýslu umsókn Þórdísar um eftir-
laun, með níu atkvæðum gegn sex. Eftir
það fékk hún 250 kr. á ári frá sýslunni
sem nam u.þ.b. einum mánaðarlaunum
karls í hafnarvinnu í Reykjavík.14 Fáum
ámm síðar ákvað Alþingi að veita henni
500 króna eftirlaun á ári og er það
fyrsti ellistyrkur sem ljósmóðir fékk á
Islandi.15
Þórdís keypti húsið Brennu árið 1925
og bjó þar til æviloka ásamt Ágústu kjör-
dóttur sinni. Hún lést árið 1934, tæplega
áttræð að aldri.16
Heimildir
1. íslenskar ljósmæður I, 246.
2. Islenskar ljósmæður I, 248.
3. í vörslu Þórdísar Karelsdóttur.
4. Islenskar ljósmæður I, 250-251.
5. íslenskar ljósmæður I, 251.
6. Islenskar ljósmæður I, 252.
7. Héraðsskjalasafn Amessýslu. Sýslunefnd-
arskjöl 1880-1889. Bréf dagsett 10. aprít 1886
og Fundargerðarbók 1886 og 1887.
8. Héraðsskjalasafn Ámessýslu. Sýsluneínd-
arskjöl 1880-1889. Bréf dagsett 20. apríl 1889
og Fundargerðarbók 1889 og 1890.
9. Héraðsskjalasafn Ámessýslu. Sýslunefnd-
arskjöl 1880-1889. Bréf dagsett 6. apríl 1918.
10. Héraðsskjalasafn Ámessýslu. Sýslunelhd-
arskjöl 1880-1889. Fundargerðarbók 1918.
11. Alþingistíðindi 1923. 35. löggjafarþing. B
umræður um samþykkt lagafrumvörp með
aðalefnisyfirliti. Bls. 818.
12. Alþingistíðindi 1923. Bls. 876.
13. Ljósmæðrablaðið 1. árg. 4. tbl. okt. 1923. Brjef
51-53.
14. Héraðsskjalasafn Ámesinga: Sýslufundir
Ámessýslu 1917-1930. Fundur 27.janúar 1926
og Tölfræðihandbók 1984.
15. Islenskar ljósmæður . Æviþættir og minningar
I. bls. 246.
16. í vörslu Þórdísar Karelsdóttur: Leiguafsal
eigendajarðarinnar Skúmstaða 20. júní 1925.
Eyrún Ingadóttir
Ljósmæðrablaðíð - Sumar 2009 29