Tímarit hjúkrunarfræðinga - 01.10.2002, Blaðsíða 37

Forvarnapistill:
't'oroAmÍY' f^Y'iv’ aUy’aSa
Á síðustu árum hefur hjúkrun aldraðra og staða þeirra í þjóð-
félaginu verið mikið til umræðu. Miklar breytingar hafa orðið frá
því sem áður var þegar aldraðir bjuggu heima, þá oftast hjá bömum
sínum. Nú hafa vistheimili, hjúkrunarheimili, þjónustuíbúðir,
heimahjúkrun og dagvistun tekið við þessu hlutverki.
Ef við berum saman lífsstíl þeirrar kynslóðar, sem nú er á
dvalar- og hjúkrunarheimilum, og næstu kynslóðar, sem þar
verður, er lífsstíll þeirra gjörólíkur. Ef við svo hugleiðum lífsstíl
næstu kynslóðar þar á eftir er hennar lífsstíll einnig ólíkur, þó
kannski minna. Við höfum talað um að aldraðir á okkar dögum
hafi átt erfitt líf, oft búið í lélegu húsnæði, sumir í torfbæ, fólk
kúldrast í einu herbergi og margir jafnvel í sama rúmi, þeir séu
útslitnir af vinnu og þrældómi. Þar hafa engar forvarnir komið til,
allt hafði sinn gang og sinn tíma.
Hugtakið breyttur lífsstíll á að skapa okkur betra líf og gera
okkur hæfari til að takast á við hina óhjákvæmilegu öldrun. En
verðum við hæfari til þess en kynslóðin á undan? Verðum við
ekki lika útslitin andlega og líkamlega? Útslitin af mikilli vinnu,
hraða þjóðfélagsins, streitu, óhóflegri líkamsrækt og tilbúnu
lífsgæðakapphlaupi, ef við stöldrum ekki við til að finna jafnvægi
í lífi okkar. Aldraðir, sem nú þurfa aðstoð á einhvern hátt, gera
ekki miklar kröfur. Trúlega miðast þær við þeirra lífsstíl sem var
og trúlega gera næstu kynslóðir meiri kröfur. Samt er talað um of
mikinn kostnað við hjúkrun aldraðra í hvaða mynd sem er.
Með aukinni læknisffæðilegri þekkingu og framförum hefur
meðalaldur hækkað og öldruðum fjölgað. Biðlistar á dvalar- og
hjúkrunarheimilum lengjast og víða er aldrað fólk heima ófært um
að búa eitt vegna andlegra og líkamlegra sjúkdóma og félagslegrar
einangrunar. Til að leysa öll þau vandamál, sem við sjáum í dag, þ.e.
biðlista og óffemdarástand í heimahúsum, þarf margt að koma til.
Eitt af því er að efla forvarnir sem mundu gera öldruðum
kleift að búa lengur heima, en lítið er um skipulagt forvarnastarf
nú. Að búa heima hlýtur að vera æskilegast fyrir okkur öll, hvort
sem við erum ung eða gömul.
Oft kemur fólk inn á dvalar- og hjúkrunarheimili hresst
líkamlega en aumt andlega, er kvíðið og þunglynt þannig að það
getur ekki búið eitt. í mörgum tilfellum er hægt að koma í veg
fyrir þetta með markvissum aðgerðum þar sem fólk fær stuðning,
fræðslu, ráðgjöf og eftirlit áður en vandamálin eru komin á
alvarlegt stig eða orðin óleysanleg.
Heislugæslan kjörinn vettvangur
í heilbrigðisáætlun til ársins 2010 frá heilbrigðis- og tryggingar-
málaráðuneyti er eitt markmiðið í öldrun þetta: Yfir 75% íbúa 80
ára og eldri verði við það góða heilsu að þeir geti með viðeigandi
stuðningi búið heima og tekið virkan þátt í daglegu lífi. Einnig að
bið eftir vistun á hjúkrunarheimili fyrir fólk, sem er í brýnni þörf,
sé ekki meiri en 90 dagar.
Til að þessi markmið náist þarf markvisst skipulagt for-
vamarkerfi sem fólki býðst að ganga inn í um 65 ára aldur.
Heilsugæslustöðvar em kjörinn vettvangur fyrir forvarnastarf
og til að halda utan um þessi mál. Þar væri teymi sem færi yfir
mál hvers og eins. Læknir athugaði líkamlegt og andlegt ástand
og lyfjaþörf, hjúkmnarfræðingur mæti þörf á stuðningi og
heimahjúkrun, iðjuþjálfi mæti þörf á hjálpartækjum og aðstöðu
heima m.t.t. úrbóta og félagsráðgjafi mæti þörf á dagvistun og
þeim félagslegu úrbótum sem þörf er á.
Gott aðgengi þarf að vera að ráðgjöf og fræðslu fyrir hinn
aldraða þannig að hægt sé að bregðast strax við þeim vanda-
málum sem upp koma og leysa þau áður en þau verða stór eða
óleysanleg. Það væri einnig hlutverk starfsfólks á heilsugæslustöð
að halda utan um þau mál.
Þarf að byrja strax
Öllu lífi lýkur við dauða en dauðinn á sér misjafnan aðdraganda,
stundum stuttan en oft langan og erfiðan. Þörf fyrir
öldmnarstofnanir verður því áfram til staðar og þar er þörf á
markvissri uppbyggingu þar sem litið er á málin í heild og
samhengi, hugað að húsnæði, vinnuaðstöðu og síðast en ekki síst
starfsfólki sem þarf að vera tiltækt.
Það væri gaman að sjá að þegar hallar undan fæti ættu allir
aldraðir að eiga kost á úrlausnum við hæfi til að vera sjálfbjarga
eins lengi og kostur er, síðan með stuðningi heima og dagvistun ef
þurfa þykir. Ef síðan er þörf á vistun á öldrunarstofnunum kæmist
fólk þar að áður en allt er komið í óefni og ástandið búið að ganga
svo nærri hinum aldraða og fjölskyldu hans að mikið þurfi til að ná
jafnvægi á ný. Það er dýrt þegar fólk býr við óviðunnandi aðstæður
og dettur kannski og brýtur sig, þá er mikill kostnaður við aðgerð,
sjúkrahúsinnlögn, lyf, sjúkraþjálfun og margt fleira. Það er líka
dýrt þegar fólk er orðið andlega niðurbrotið, einangrað og
öryggislaust þannig að líkamlegri færni hrakar dag frá degi.
Til að ná þeim markmiðum, sem stefht er að, þarf að byija
strax, og þegar markmið em til langs tíma (10 - 20 ára) þarf að
ákveða hvað á að gera á hveiju ári þar til markmiðinu er náð.
Hvað er verið að gera til að þetta markmið náist? Eru allir að
vinna að sama markmiðinu? Vinna þeir saman, eða hver í sínu
lagi? Hefur einhver heildaryfirsýn? Þetta em spumingar sem
velta má fýrir sér þegar málefhi aldraðra era annars vegar. Eins
og öllu fleygir fram í dag er erfitt að sjá hvemig umhorfs verður í
þjóðfélaginu að nokkrum árum liðnum. Kannski bjóðast þá nýjar
lausnir sem við komum ekki auga á nú. Því er mikilvægt að
fylgjast vel með allri þróun og nýta það sem hagkvæmt er og
horfir til bóta.
Helga Aöalsteinsdóttir, Guðrún Aðalsteinsdóttir og
Soffía Snorradóttir, hjúkrunarfrœðingar í Seljahlíð
229
Tímarit hjúkrunarfræðinga • 4. tbl. 78. árg. 2002