Tímarit hjúkrunarfræðinga - 01.10.2002, Blaðsíða 56

Anna Birna Jensdóttir
hjúkrunarforstjóri Sóltúns
kjúkv'A keiUbíluðuw. eín>stAkiÍRAuw
- með áherslu á tilfinningar þeirra og styrkleika
Á 10. alþjóðaráðstefnunni Inter-
national Psychogeriatric Association,
í Nice árið 2001 vakti sérstaka
athygli mína rannsókn sem Hollend-
ingarnir L. De lange, R.-M. Dröes,
E.J. Finnema og samstarfsmenn
kynntu. Árangur hjúkrunar, þar sem
markvisst var unnið með tilfinningar
og styrkleika heilabilaðra einstakl-
inga, var borinn saman við árangur venjubundinnar hjúkrunar
heilabilaðra. Ekki ætla ég í þessari umijöllun að dvelja við
aðferðafræði og framkvæmd rannsóknarinnar heldur lýsa í
hverju meðferðin er fólgin og þeim árangri sem vænta má.
Hjúkrun, þar sem unnið er markvisst með tilfinningar og
styrkleika, var skilgreind á þann hátt þegar heilabiluðum
einstaklingum er veittur stuðningur til að takast á við vitrænar,
tilfinningalegar og félagslegar afleiðingar sjúkdómsins út frá
reynslu sinni og sjálfsbjargargetu (en ekki takmörkunum sín-
um). Markmiðið er að bæta líðan, þ.e. tilfinningar og félagslega
hæfiii, og þar með bæta líðan einstaklinga með heilabilun.
Hjúkrunin byggir á samstilltu átaki hjúkrunarstarfsliðsins
að nýta með markvissum, reglubundnum hætti aðferðafræði
nokkurra meðferðarforma, t.d. raunveruleikaglöggvunar,
endurminningameðferð, örvun skynjunar og ekki síst þátttöku
í daglegu lífi. Það þýðir að einstaklingurinn tekur þátt í að
sinna sjálfúm sér allan sólarhringinn, eins og að klæðast,
snyrta sig, búa um rúm, böðun, félagslífi, afþreyingu, elda-
mennsku, garðyrkju og máltíðum. Öryggi og sjálfsvirðing eru
lykilhugtök hjúkrunar. Hjúkrunarstarfsliðinu er kennt að sýna
tilfinningar við hjúkrun einstaklinga sem þjást af heilabilun.
Hér er átt við tilfinningar eins og að sýna sjúklingunum
einlæga kurteisi, bjóða fallega til borðhalds, taka á móti brosi
og hlýju, hlæja saman, faðmast þegar stuðnings er þörf og
umhyggju, s.s. bjóða einhverjum sem er þreyttur sæti, og svo
mætti lengi telja. í stuttu máli að íhuga hvernig því sjálfú
verður við þegar því er sýnd ákveðin ffamkoma/tilfinningar og
setja sig síðan í spor sjúklinganna. Starfsliðið lærir að lesa í
hvernig hinn heilabilaði upplifir umhverfi sitt og glöggva sig á
líðan hans, örva getu hans og viðurkenna takmarkanir. Hjúkr-
unaráætlunin byggir á einstaklingsbundinni þörf sem byggð er
á væntingum, óskum og ævisögu þess einstaklings sem í hlut á.
Heilabilaður einstaklingur þarf að takast á við og aðlagast
breytingum við flutning á hjúkrunarheimili. Þar má nefna að
öðlast viðunandi tengsl við umönnunaraðila sína, vera i tilfinn-
ingalegu jafnvægi, finna sig í hinu nýja umhverfi, kynnast
öðrum heimilismönnum og ná góðum tengslum við þá.
Þegar metinn er árangur meðferðarinnar er horft á: a)
vandamál tengd hegðunar- eða hugarástandi, b) vísbendingar
um jákvæða hegðun og góða líðan. Horft er sérstaklega á þrjár
víddir:
1. Æskilegt / óæskilegt
2. Vanmat á getu / ofmat á getu
3. Tengslamiðaða hegðun / sjálfmiðaða hegðun
Út frá þessum þremur víddum má setja einstaklinginn í
einn af fjórum flokkum með tilliti til sjálfræðis og sjálfstæðis:
1. Æskilegt sjálfræði. Einstaklingar sem vilja vera sjálfráða,
þekkja getu sina, bera traust til hjúkrunarstarfsliðsins og
hafa trú á sjálfum sér.
2. Æskilegt sjálfstæði. Einstaklingar sem vilja vera óháðir
öðrum, bera skynbragð á getu sína og eru sýnilega mjög
þakklátir hjúkrunarstarfsliðinu.
3. Óæskilegt sjálfstæði. Einstaklingar sem þola það illa að
vera háðir öðrum, ofmeta eigin getu, hafa oft litla trú á
hjúkrunarstarfsliðinu (t.d. kvíðnir yfir að það komi ekki
aftur eða skili ekki gervitönnunum eftir burstun o.s.frv.) og
voru sjálfmiðaðir.
4. Óæskilegt sjálfræði. Einstaklingar sem vilja ekki vera
sjálfstæðir, vilja hjálp, vanmeta eigin getu, eru óöryggir,
hafa lítið sjálfstraust og eru að mestu háðir starfsfólkinu.
Þessa fjóra flokka notuðu áðurgreindir rannsakendur þegar
meta átti tilfinningalegt jafnvægi:
I. í tilfinningalegu jafnvægi
a) Einstaklingar sem voru í jafnvægi og gátu notið lífsins,
jafnvel á hjúkrunarheimili; þeir voru virkir og nutu sam-
vista við aðra, gerðu að gamni sínu og skemmtu sér.
b) Einstaklingar sem gátu notið lífsins á kyrrlátan hátt; voru
virkir en héldu sig meira til hlés. Brostu oft og komu með
jákvæðar athugasemdir eins og: En falleg blóm! Erum við
í fríi?
c) Einstaklingar sem nutu lífsins en voru háðir öðrum sér til
skemmtunar; virkir eða óvirkir.
d) Einstaklingar með jafnlundargeð; hlutlausir og sjálffniðaðir.
II. Óstöðugt tilfinningalíf (þeir sem ýmist eru í jafn-
vægi eða ójafnvægi)
a) Einstaklingar sem báðu urn hjálp og voru háðir hjálp þegar
þeir stóðu frammi fyrir vandamálum.
248
Tímarit hjúkrunarfræðinga • 4. tbl. 78. árg. 2002