Tímarit hjúkrunarfræðinga - 01.10.2002, Blaðsíða 49

HRINGJA - HNOÐA
Tíllaga að einfölduðum viðbrögðum almennings við
hjartastoppi utan sjúkrahúss
Hjartastopp hjá fullorðnum stafar oftast af sleglahraðtakti
(ventricular tachycardia) eða sleglatifi (ventricular
fibrillation). Ef sleglatif er orsökin er rafstuð á brjóstholið það
eina sem dugar til að koma aftur á reglulegum sínustakti.
Þegar hjartastopp verður utan sjúkrahúss líður yfirleitt nokkur
stund þar til rafstuðsgjafi kemur á vettvang, yfirleitt með
sjúkrabifreið. Ef vitni eru að hjartastoppi utan sjúkrahúss
skiptir gríðarlega miklu máli að heija grunnendurlífgun sem
allra fyrst eftir að kallað hefúr verið á aðstoð. Slík viðbrögð
geta lengt þann tíma sem sjúklingur er í sleglatifi eða slegla-
hraðtakti og aukið þannig líkur á að mögulegt sé að koma
aftur á sínustakti með rafstuði (1). Jafnframt getur þetta dregið
úr hættu á heilaskaða ef einstaklingurinn lifir hjartastoppið af
(2). Mikilvægi þess er augljóst þar sem hæfni þeirra sem lifa
af hjartastopp fer að miklu leyti eftir því hvort heilastarfsemi
hefur orðið fyrir varanlegum skaða eða ekki.
Grunnendurlífgun felur í sér öndunaraðstoð, gjarnan með
munn við munn öndun, og hjartahnoð. Mörgum leikmönnum
reynist erfitt að muna nákvæmlega hvernig framkvæma á
munn við munn öndun (3). Jafnframt hefur á undanfornum
árum komið í Ijós að talsverð tregða er meðal þeirra sem
verða vitni að hjartastoppi að nota munn við munn öndun,
sérstaklega hjá ókunnugum. Ástæðurnar fyrir því eru margvís-
legar, hræðsla við smitsjúkdóma vegur þar sjálfsagt þungt en
aðrar ástæður eins og að gera illt verra eða jafhvel ótti við
skaðbótaskyldu skipta sjálfsagt einnig máli (4,5) og draga
þessar staðreyndir líklega talsvert úr því að endurlífgun sé
reynd af þeim sem eru nærstaddir þegar hjartastopp verður hjá
ókunnugum utan sjúkrahúss.
í nýlegri viðhorfskönnun meðal almennings á íslandi kom
í ljós að ekki skipti máli hjá yfirgnæfandi meirihluta hvort
grunnendurlífgun utan sjúkrahúss væri einfölduð á þann hátt
að einungis væri framkvæmt hjartahnoð (6). Þessar niður-
stöður eru athyglisverðar, en hins vegar kann að vera að raun-
veruleikinn sé annar. í samantekt á starfsemi neyðarbils á
Reykjavikursvæðinu fyrir árin 1991-1996 kom í ljós að
endurlífgun var reynd af nærstöddum í 43% tilfella þegar vitni
voru að (7). Rétt er að taka fram að ekki var lagt mat á gæði
endurlífgunartilraunanna hjá þeim sem voru nærstaddir.
Á allra síðustu árum hefúr verið skoðað bæði í dýralíkönum
og hjá mönnum hversu mikilvægur öndunarþátturinn er í raun
við endurlífgun. í ljós hefúr komið að í hundalíkani þar sem
framkallað var sleglatif, dugði hjartahnoð eitt og sér til að við-
halda súrefhismettun yfir 90% í meira en 4 mínútur (8). Þessar
niðurstöður og fleiri hafa hvatt til endurskoðunar á mikilvægi
öndunaraðstoðar á iyrstu mínútunum eftir hjartastopp. I dýra-
líkönunum hefúr verið reynt að líkja eftir aðstæðum þar sem
vitni eru að hjartastoppi. Hefúr verið borinn saman árangur af
fullri endurlífgun með hjartahnoði og öndunaraðstoð, hjarta-
hnoði eingöngu og engri grunnendurlífgun í stuttan tíma en
síðan hefúr verið gefið rafstuð, lyf og fúll endurlífgun (9,10).
Niðurstöður þessara rannsókna sýna að grunnendurlífgun með
hjartahnoði og öndunaraðstoð skilar sams konar árangri og
hjartahnoð eingöngu, á fyrstu mínútunum eftir hjartastopp, en
hvort tveggja er betra en engin grunnendurlífgun.
í stórri en óslembaðri evrópskri könnun á endurlífgunar-
tækni leikmanna, sem höfðu komið að eða orðið vitni að
hjartastoppi utan sjúkrahúss, kom í ljós að þeim sjúklingum,
sem eingöngu höfðu fengið hjartahnoð, vegnaði ekki síður en
þeim sem bæði fengu hnoð og blástur (11). Þeim sem enga
meðferð fengu vegnaði hins vegar verst allra. Niðurstöður
rannsókna á endurlífgun utan sjúkrahúss í Reykjavik hafa
einnig gefið til kynna mikilvægi grunnendurlífgunar, en i
þeim rannsóknum var þó ekki gerður greinarmunur á hnoði
einu sér annars vegar og hnoði ásamt blæstri hins vegar (7).
Merkilegasta rannsóknin á þessu sviði hingað til birtist
fyrir tæplega tveimur árum (12). Þar var borinn saman árangur
af endurlífgun með hjartahnoði og blæstri annars vegar og
hjartahnoði einu og sér hins vegar hjá fólki sem fór í hjarta-
stopp utan sjúkrahúss. Sérþjálfað fólk svaraði í síma hjá
neyðarlínu borgarinnar, slembaði sjúklinga í hjartastoppi í
ofangreinda hópa og gaf síðan skýrar leiðbeiningar um
hvernig framkvæma ætti endurlífgun. Aðeins liðu um fjórar
mínútur þar til sjúkrbifreið með rafstuðsgjafa kom á vettvang.
Endapunktur rannsóknarinnar var útskrift af sjúkrahúsi og
náði hún til rúmlega 500 einstaklinga. í hópnum, sem hlaut
eingöngu hnoð, náðu 14,6% sjúklinga að útskrifast á móti
10,4% í hinum hópnum. Þó svo að heldur fleiri lifðu í hópi
þeirra sem hlutu eingöngu hjartahnoð var mismunurinn milli
hópa var hins vegar ekki tölfræðilega marktækur. Þessar
niðurstöður sýna hins vegar að árangur af endurlífgun með
Frá Endurlífgunarráði: Svanhildur Þengilsdóttir, Davið
O. Arnar, Bjarni Torfason, Felix Valsson, Gestur Þor-
geirsson, Hildigunnur Svavarsdóttir, Jón Baldursson, Jón
Þór Sverrisson, Þórður Þorkelsson.
Tímarit hjúkrunarfræðinga • 4. tbl. 78. árg. 2002
241