Tímarit hjúkrunarfræðinga - 01.10.2002, Blaðsíða 39

Beinbrot
• Beinbrot merkir brot eða sprungu í beini og beinbrot
skiptast í tvo flokka:
• Lokað brot er það þegar húðin er heil og engin sár nærri
brotstaðnum.
• Opið brot er það þegar húðin hefur skaddast eða rofnað.
Því hefði getað valdið beinendi sem rekist hefur út i gegn-
um húðina eða högg sem á hana hefur komið samtímis því
að beinið brotnaði. Ekki sést alltaf í beinið í sárinu.
Hver eru einkennin?
• Erfitt getur verið að sjá hvort beinið er brotið. Ef menn eru
í vafa er réttast að bera sig að eins og það væri brotið.
Notið BOVA (Bólga, Opið sár, Verkir, Aflögun).
o Bólga af völdum blæðingar gerir fljótt vart við sig eftir
beinbrot.
o Opið sár gæti verið merki um beinbrot.
o Verkja verður gjarnan aðeins vart á áverkastaðnum.
Hinn slasaði getur oftast bent á staðinn þar sem hann
finnur til. Góð aðferð við að kanna hvort um beinbrot
er að ræða er að renna fingrum varlega eftir beinunum.
Kvörtim um sársauka eða eymsli er traust merki um
beinbrot.
o Aflögun er ekki alltaf sýnileg. Berðu skaddaða líkams-
hlutann saman við hinn óskaddaða.
Önnur einkenni eru meðal annars:
• Minnkaðrar hreyfigetu gætir stundum og stundum ekki. Ef
hreyfing veldur sársauka neitar hinn slasaði oft að hreyfa
skaddaða líkamshlutann. Stundum getur hann þó hreyft
brotinn útlim með litlum eða engum sársauka.
• Skraptilfinning getur fylgt því, og það jafnvel heyrst, þegar
brotnir beinendar nuddast saman. Ekki hreyfa hinn skadd-
aða útlim til að kanna hvort hann er brotinn.
Áverkasagan gæti vakið grun um beinbrot. Hinn slasaði
hefur jafnvel hafa eða fundið beinið brotna.
Hvað skal gera?
• Huga að öndunarvegi, öndun, blóðrás og hreyfigetu.
Jafnvel opin brot valda sjaldnast bráðri lífshættu.
• Verja hinn slasaða fyrir losti.
• Kynna sér hvað gerðist og hvar áverkinn er.
• Fjarlægja varlega fatnað af áverkasvæðinu. Klippið fot ef
nauðsyn krefur.
• Horfið (á útliminn), hlustið (á sjúklinginn) og þreyfið
(eftir aflögun) þegar þið ætlið að skoða útlim.
o Horfið á áverkastaðinn. Bólga og mar, sem þýðir að
blætt hafi inn í vefinn, gæti ýmist stafað af skemmdum
á beininu eða nálægum vöðvum og æðum. Stytting
úlims eða mikil aflögun (sveigja), aflögun við liðamót
og snúningur í andstöðu við hinn útliminn eru allt
merki um beináverka. Skurður eða jafnvel lítið gat
nærri beinbrotinu telst til opinna brota.
o Hlustið á sjúklinginn.
o Þreifið áverkasvæðið.
Sé brotið ekki sýnilegt
skaltu þreifa varlega á
beininu eftir aflögun,
verkjum og bólgu.
• Kannið blóðstreymi og
taugar. Notið BTH (blóð-
rás, tilfinning og hreyfil-
geta) til að minna ykkur á hvað gera skal.
o Blóðrás. Takið úlnliðspúlsinn (þumalfingursmegin á
úlnliðnum) þegar um handleggsáverka er að ræða en
sköflungspúlsinn (milli innanverðs ökklabeinsins og
hásinar) ef um áverka á fæti er að ræða. Skortur á púlsi
í handlegg eða fæti er glöggt merki þess að læknis-
aðgerðar sé tafarlaust þörf.
o Tilfinning. Snertið eða kreistið varlega tær hins slasaða
eða fingur og spyrjið hann hvernig tilfinningin sé.
Skyntap er merki um tauga- eða mænuskaða.
o Hreyfing. Kannið hvort um tauga- eða sinaskaða sé að
ræða með því að biðja hinn slasaða að hreyfa tær sínar
eða fingur ef ekki eru á þeim neinir áverkar.
Stærstu æðar útlimanna liggja víða nærri beini og því er
hætta á því eftir beinbrot að beinendarnir rjúfi þær eða
klemmi. Vefir handleggja og fóta geta ekki lifað án stöðugs
blóðstreymis í meira en tvær til þrjár klukkustundir. Slíkt
krefst því tafarlausrar læknishjálpar.
Notið HVÍL-aðferðina (Hvíld, Vafningur, ís, Lyfta).
Notið spelkur til að skorða brotið.
Háls- og hryggáverkar
Hver eru einkennin?
Höfuðáverkar eru jafnan vísbending um hryggáverka því
hryggnum er hætta búin ef höfúðið kastast skyndilega til.
Einkennin eru:
• Sársauki við að hreyfa handleggi eða fætur.
• Tilfinningaleysi, dofi, máttleysi eða sviði í handleggjum
eða fótum.
• Skert stjórn á þörmum og blöðru.
• Lömun í handleggjum eða fótum.
• Aflögun á hálsi og skakkt höfuð.
Spyrja skal fólk með meðvitund eftirfarandi spurninga:
• Ertu með verki? Við áverka á háls (hálsliði) leiðir sársauka
út í upphandleggina, við áverka á efri hluta baksins
(brjóstliði) fram í rifin og við áverka á mjóbakið niður í
fæturna. Hinn slasaði líkir gjarnan sársaukanum við
„straum“.
• Geturðu hreyft fœturna? Biðjið hinn slasaða að þrýsta fæti
í hönd ykkar. Geti hann það ekki eða sé átakið mjög mátt-
laust gæti hann verið með háls- eða hryggáverka.
• Geturðu hreyft fingurna? Geti hann það er það merki um
231
Tímarit hjúkrunarfræðinga • 4. tbl. 78. árg. 2002