Tímarit hjúkrunarfræðinga - 01.10.2002, Blaðsíða 50

hjartahnoði einu virðist vera sams konar og ef beitt er bæði
hjartahnoði og öndunaraðstoð með munn við munn aðferð.
Vera má að munn við munn öndun á fyrstu minútunum
eftir hjartastopp geri beinlínis ógagn. Þannig getur munn við
munn öndun stuðlað að aukinni þenslu í maga og uppköstum.
Enn mikilvægara er kannski að munn við munn öndun getur
truflað hjartahnoð og valdið umtalsverðum töfum á ífam-
kvæmd þess (13). Það hefur sýnt sig að slík töf veldur veru-
legu falli á blóðþrýstingi og þar með blóðflæði til kransæða og
heila og fyrir bragðið verður útkoman lakari. (14).
Á höfuðborgarsvæðinu ná 17% þeirra sem fara í hjarta-
stopp utan sjúkrahúss að útskrifast (7). Þrátt fyrir að þessi
árangur sé með því besta sem gerist er nauðsynlegt að leita
leiða til að bæta hann enn frekar. Lykilatriði í því að bjarga lífi
þeirra sem fara i hjartastopp utan sjúkrahúss er að fá fleiri til
að taka þátt í grunnendurlífgun í þeim tilfellum sem vitni eru
að. Þetta er gríðarlega mikilvægt til að lengja þann tíma sem
sjúklingur er í sleglatakttruflun áður en allur sláttur eða tif
hættir. Mögulegt er að koma aftur á sínustakti með rafstuði ef
takttruflun eins og sleglatif er enn til staðar, en þegar þegar
allur sláttur eða tif hættir er sjaldnast hægt að bjarga manns-
lífi. Líkur á árangursríku rafstuði við sleglatifi minnka um allt
að 10% með hverri mínútu sem líður frá upphafi takttrufl-
unarinnar (2). Viðbragðstími sjúkrabifreiða á höfuðborgar-
svæðinu við hjartastoppi er að meðaltali 4,6 mínútur (7). Það
getur því skipt sköpum að beita einfaldri meðferð eins og
grunnendurlífgun til að lengja þann tíma sem sjúklingur er
með takttruflun sem svarar rafstuði. Með hliðsjón af ofan-
greindum niðurstöðum um þátt öndunaraðstoðar í grunn-
endurlífgun kemur til greina að leggja minni áherslu á munn
við munn öndun við hjartastopp utan sjúkrahúss ef það yrði til
að auka þátttöku almennings í grunnendurlífgun.
Annað mikilvægt atriði til að bjarga fleirum sem lenda í
hjartastoppi utan sjúkrahúss er að fá rafstuðsgjafa á staðinn
fyrr en nú er. Sem stendur er einungis hægt að fá rafstuðsgjafa
á vettvang með því að kalla til sjúkrabifreið. Þetta undirstrikar
mikilvægi þessa að kalla til sjúkrabifreið með því að hringja í
112 sem allra fyrst eftir að sjúklingur fer í hjartastopp. Einnig
þarf að hugleiða hvort ekki sé tímabært að fjölga rafstuðsgjöf-
um, til dæmis með sjálfvirkum eða hálfsjálfvirkum rafstuðs-
gjöfum (automated/semiautomated external defibrillators)
sem komið yrði fýrir á völdum stöðum utan sjúkrahúsa.
Endurlífgunarráð hefur fjallað ýtarlega um það hvort
ástæða sé til að einfalda framkvæmd grunnendurlífgunar utan
sjúkrahúss hjá fólki með hjartastopp og vitni eru að. Nýlegar
alþjóðlegar leiðbeiningar um endurlífgun (Guidelines 2000)
mæla með fúllri endurlífgun ef vitni hafa þjálfun í sliku en
hjartahnoði eingöngu ef vitni að hjartastoppi hafa enga
þjálfun hlotið (15). Með hliðsjón af þeirn rannsóknarniður-
stöðum, sem fyrir liggja, og nýlegum alþjóðlegum leiðbein-
ingum um endurlífgun leggjum við til eftirfarandi leiðbein-
ingar: Ef vitni að hjartastoppi hafa þjálfun í endurlifgun og
treysta sér vel til að framkvæma slíkt, skulu þau hefja hjarta-
242
hnoð og munn við munn öndun tafarlaust eftir að kallað hefur
verið á hjálp með því að hringja í neyðarlínu (sími 112). Ef
vitni hafa ekki hlotið þjálfun í grunnendurlífgun eða treysta
sér ekki til að framkvæma fulla endurlífgun, hver svo sem
ástæðan er, skulu þau hefja hjartahnoð strax og hjálp hefur
verið kvödd til. Skulu þau ýta á mitt brjósthol um það bil 80-
100 sinnum á mínútu. Með hjartastoppi er átt við
einstakling sem hnígur niður, er meðvitundarlaus og svar-
ar ekki áreiti. Ekki þarf lengur að staðfesta púlsleysi enda
hefur komið í ljós að slíkt er ekki áreiðanlegt og jafnframt
getur það tafið fyrir því að hjartahnoð sé hafið (15).
Við teljum að þetta geti orðið til þess að fleiri taki þátt í
grunnendurlífgun utan sjúkrahúss ef þeir verða vitni að
hjartastoppi. Hjá jafn vel upplýstri þjóð og íslendingum ætti
að stefna að því að grunnendurlífgun sé reynd hjá sem allra
flestum sem fara í hjartastopp þegar vitni eru að.
Hjartastopp er ekki eina ástæða skyndidauða hjá fullorðnum.
í nýlega birtri rannsókn kom í ljós að 19% af skyndidauðsföllum
á Reykjavíkursvæðinu (allir aldurshópar) reyndust vera af
annarri orsök en hjartastoppi (16). Svokallaðar ytri aðstæður,
slys (þ.m.t. bílslys), sjálfsvíg, köfhun vegna ásvelgingar eða
aðskotahlutar, reyndust orsökin í 2/3 tilfella. Innri ástæður, eins
og blæðingar (t.d. rof á æðagúl eða heilablóðfall), og vöggu-
dauði voru orsökin í þriðjungi tilfella. 1 mörgum af ofangreind-
um aðstæðum er hins vegar nokkuð ljóst hvenær áverki eða
sjálsvígstilraun hefur átt sér stað. í slíkum tilfellum kann að vera
að hjartahnoð eingöngu sé ekki nægilegt við endurlífgun.
Ef fyrirkomulag, eins og lýst er að ofan, yrði tekið upp
hérlendis þarf að kynna það vel fýrir almenningi. Jafnffamt er
rétt að leita eftir samstarfi við neyðarlínu um að koma þessum
boðum til þeirra sem hringja og tilkynna hjartastopp eða skyndi-
legt meðvitundarleysi. Það hefur sýnt sig að ýtarlegar símaleið-
beiningar frá starfsmönnum neyðarlínu geta hækkað hlutfall
þeirra sem fá grunnendurlífgun á vettvangi um allt að 50% (17).
Rétt er að ítreka enn og aftur að hér er fyrst og fremst átt við
viðbrögð við hjartastoppi hjá fúllorðnum þegar slíkt á sér stað
utan sjúkrahúss og í þéttbýli þar sem von er á sjúkrabifreið
innan fárra mínútna, en í dreifbýli, þar sjúkrabifreið er yfirleitt
mun lengur á vettvang, er ekki rétt að mæla með að sleppa
munn við munn öndunaraðstoð. Hjá börnum og þeim sem fara í
öndunarstopp til dæmis eftir drukknun, lyfjaeitrun og heng-
ingartilraun þarf áfram að framkvæma fulla endurlífgun með
munn við munn öndunaraðstoð og hjartahnoði. Ef einstaklingur
missir meðvitund skal ætíð kalla til sjúkrabíl og ef hann svarar
ekki áreiti skal hefja hjartahnoð. Þetta á einnig við þegar vafi
leikur á því hvort um hjartastopp er að ræða. Mun líklegra er að
menn geri gagn með slíkum viðbrögðum en ógagn.
Hjartastoppi getur fylgt krampi en hann kemur stundum
fram í tilviljunarkenndum skjálfta eða vöðvasamdrætti, sem
getur verið ólíkur því sem sést hjá flogaveiku fólki. Þó getur á
stundum verið erfitt að greina þar á milli.
Okkur þykir ekki ástæða til að mæla með neinum breyt-
ingum á kennslu grunnendurlífgunar sem stendur, þó áherslur
Tímarit hjúkrunarfræðinga • 4. tbl. 78. árg. 2002