Vísir - 22.12.1946, Blaðsíða 14

ia
JÓLABLAÐ VlSIS
I
sinekk —, áfturkippur í þess-
ari listgrein bæði á opinber-
um sviðum og eins sljóvga'ð-
ist dómgreind almenuings,
En með Mendelssolm (1809-h-
1847), Schuniann (1810—
1856), (’liopin (1810—1849),
Liszt (1811—1886) og Klóru
Schumann (1819—1896)
hefst nýr gróandi i pianóleik
og nær að nýju glæsileguslu
blómgun og virðuleik.
Chopin fékk mætur á pi
anóinu sem kornbarn. Illjóð
færið varð sem einn þáttur
i hans eigin sál. Hann þekkti
út í yztu æsar allt eðli þess
og þekkinguna hagnýtir hann
ser bæði í píanóleik og ekki
siður, þegar hann senmr lón-
verk sín. Verk hans eru ná-
lega einvörðugu rituð upp-
liaflega fyrir þetta hljófæri,
og hefir hann eigi samið neitt
tónverk, sem ekki krefst þált-
töku píanós. Hann læmdi þá
möguleika, sem póanóið réð
yfir, Imitmiðaði tónverk
sin við hljómeinkenni þess og
sál, ef svo mætti segja.
Prófessor Hugo Riemann
liefir lýst Chopin þannig i
vísindaritum sínum um tón-
list. Hér í mjög frjálsri þýð-
ingu: „Sem tónskáld nemur
Cliopin algerlega . ný lönd á
sviði tónverka fyrir píanó.
Hann er höfundur nýrrar
stíltegundar, sem Liszt tók
við af honum og bar uppi
í sama anda, en án þess að
auka þar nokkuru verulegit
við.
Ghopin er hinn fæddi snill-
ingur. Snilld hans er í þjón-
ustu næmasta smekks og
skáldlegra tillinninga. Hon-
um var nautn áð þVí að draga
mildar, finlegar línur yfir
liina vængjuðu hrynjandi
þjóðdansanna pólsku, og
spinna út úr þessum lögum
dinnnar, daprar eða bjartar
(kátar) tóntegundir með
bljómauðgi og djörfum radd-
Ijrigðum (tóntegundaskipt-
um) os útfyllingum. En jafn-
fraint finnur hann nýja feg-
urð með hinni gömlu skipt-
ingu frumtóns og fortóns.
Hljóðfallsvitund hans og
lmgkvæmni er óviðjafnanleg
að fínleika, og myndir og út-
flúr tónlistar hans er ótæm-
andi. Hljómvizka hans gerði
liann þess megnugan að
skapa skájdverk innan
þrengstu takmarka tónlistar-
innar. Hið upprunaíega í
þjóðlegu efni gæðir hann per-
sónulegum svipeinkennum.
Sérkennandi er hjá Chopin
undarleg sameining þung-
lydnis og tryllts ofsa, scm
fjarar stundum svo skyndi-
lega út i liljómi, að þar bregð-
ur til ofviðkvæmni.“
Ef við viljum kvnnast nán-
ar screinkennum Chopins, er
okkur nauðsynlegt að minn-
ast uppruna hans, þjóðar-
óhamingju, þjóðarmenning-
ar, þjóðarmetnaðar og sögu
Póllands.
Hann er slafneskur að
anda og menntun og dvelst
heima í Póllandi til tvítugs
aldurs. Hann er tengdur Pól-
landi órjúfandi böndum sem
ættlandi sínu, þótt faðir hans
væri franskur að ætt. Itann
unni þessu landi cnnþó heitar
sökum- þessj að það var þá
eins og nú (1940), kramið
undir hæli kúgarans —,
Rússaveldis. Hann gerir scr
í hugarlund það böl, sem ást-
vinir lians heima i Póllandi
eiga við að stríða, þá auð-
mýkingu að verða að lúta
lögum og lofum miskunnar-
lausrar yfirdrottnunarstefnu
framandi stórveldis. Sjálfur
fær Chopin ekki rönd við
reist. En tilfinningar lians
eru næmar og rómur hans
lieitur og myndugur, þegar
liann hrópar á guð sinn, að
hefna fyrir hið máttvana Pól-
Iand, hefna ofbeldisins, svo
framarlega „sem guð lifi enn-
þá.“
Cliopin dvelst í Paris, stór-
borg fjölþættustu strauma
heimsmenningar. Andi hans
svífur á vængjum sínum
lieim til Póllands. í ytra lifi
Cliopins mætast þarna kvn-
legar andstæður og mynda
elda í sál skáldsins. Ekkert
nema „mál“ tónanna var
þess megnugt að lýsa því,
sem honum bjó i brjósti.
Nú verðum við að hverfa
snöggvast til Póllands og lit-
ast um í pólskum tónlistar-
heimi.
Tónlist Slafa á sér langan
aðdraganda, eins og öll önn-
ur æðrí menning. Þeir eru
lítið undir áhrífum Mið-
Evrópu tónlistar, en láta í
ljós tónlistarlnigmyndir sin-
ar qg innnri kenndir með
þjóðlegum, hugsænskennd-
um blæ og sérstökum per-
sónulegum einkennum.
Meðal slafneskra þjóða eru
Pólverjar í fararbroddi að
þessu leyti. Þar rudcli sér til
rúms glæsileg tónlistarmenn-
ing. — Þessi athyglisverða
menningar bylgja hefst fvrir
alvöru á siðari hluta átjándu
aidar með athöfnum tón-
skáldsins Matthíasar Kami-
enskis (1734—1821). Tón-
verk hans öðluðust mikla
hylli í Póllandi og landar
hans, sem siðar störfuðu á
sama sviði, urðu arftakar
lians. Þannig myndaðist meo
tíð og tíma sjálfstæður, þjóð-
legur tónlitsarstill.
Chopin, sem er mesta og
frægasta tónskáld Pólverja,
fylgdi ekki að öllu leyti þess-
um pólsku fyrirrennurum i
tónlistarslil sínum. Lunderni
hans var ofið fjarskyldum
eðliseinkennum tveggja
þjóða —, Pólverja og Frakka.
Hann verður fyrir margþælt-
um áhrifum og menningar-
straumum beggja þessara
þjóða. Þótt Chopin dveldist í
framandi landi, var hann
samt sem áður lifandi þáttur
af PóIIandi. — Hann þekkti
pólska menningu, sögu og
tónlist þjóðar sinnar út /
yztu æsara. Tónlistina hafði
hann drukkið í sig og mótazt
af henni.
Þegar við skoðum málið
frá þessari hlið, verður skilj-
anlegt, að kjarninn í vérkum
hans, þetta, sem sérkennir
þau og gerir þau svo aðlað-
andi, á röt sína að rekja til
landsins, sem átti óskiptan
hug hans og hjarta, en hann
bar þó eigi gæfu til að liía
nema með hugskotssjónum,
frá þvi að hann kvaddi það
tvitugur að aldri. Hygg eg, að
nauðsynlegt sé að gera sér
þetta ljóst, ef við ætlum að
reyna að skilja hinn þjóðlega
blæ á tónlist Cliopins og á-
lirif bans á þróun tónlistar
hins nýja tima.
Þessi þjóðlegi blær tónlist-
ar Chopins þykir livergi
koma greinilegar fram en i
hinum svo nefndu polonaisc
og mazurkum lians. Þessi
verk eru rituð fyrir pianó.
En uppistaða þeirra er sótt i
pólska þjóðdansa (söngva
fólksins), sem liann mótar
um i sigild listarverk. A bak
við þcssar einföldu dans-
melódíur — eða melódíubrot
— fólksins hans heima i Pól-
landi, heyrði Cliopin hjarta
heillar þjóðar slá. Hann mál-
ar sögu þess og örlög í tón-
um.
Hinn hreini, þjóðlegi blær,
sem einkenndi tónlist Clio-
[úns, varð til þess að hvetja
aðra tónlistarhöfunda til
þess að leita eftir uppistöðu
— stefjum — í verk sin með
iöoooociOöootiíiíioaooíiOíiOííOOooíiQOíiOOotítieíiOOtíoíiCKictioottwoíííiíiOííííOííoootiíiooooíJoaQOííCíioaacíi! riOí5tiíi;iyöíícoöíiííoKíií;ö;i;ií}ttOíípa«íit5tiíííj;5!;síiíiöa!
1.
3.
4.
Bækurnar, sem hver békamahur þarf að eip u
íslenzkir þjóðhættir Jónasar frá Hrafnagili: Það verður ekki
um það deilt, að þjóðhættirnir eru ein af beztu bókum, sem
komið hafa út á islenzku. Nú er þessi síðari útgáfa nærri upp-
seld. Ti-yggið yður eintak, áður en það er of seint.
Ljóðasafn Einars Benediktssonar: Aldrei fyrri en nú hafa öll
ljóð Einars Benediktssonar verið samtímis í bókaverzlunum.
Nú er allt safnið í þremur bindum, falleg og vönduð útgáfa.
Betri gjöf er ekki hægt að gefa bókamanni.
Bláskógar, Ljóðasafn Jóns Magnússonar: Ljóðavinir hafa lengi
beðiö hcildarútgáfu af ljóðum þessa vinsæla skálds. Hann hafði
sjálfur gengið frá útgáfunni, skömmu áður en hann féll frá.
Eit Eiríks á Brúnum: Líklega verður þetta vinsælasta jóla-
bókin. Hún er skemmtileg og fróðlcg og rifjar upp hjá þeim,
sem fullorðnir eru margar ánægjulegar endurminningar.
Byggð og saga, cftir Ólaf prófessor Lárusscn.
Huganir, erindasafn Guðmundar Finnbogasonar.
Sjómannasaga Vilhjálms Þ. Gíslasonar.
Sjósókn, endurminningar Erlends hreþpstjóra á Breiðabólsstöð-
um, skráðar af Jóni Thorarensen.
Biblían í myndum. Séra Bjarni Jónsspn; vígsjubiskup bjó undir
prentun.
Liðnir dagar. Minningar frá síoustu uögum styrjah'.arinnar,
eftir frú Katrínu Ólafsdótlur Mixa. Katrín er dóttir ólafs heit-
ins Björnssonar ritstjóra, sonar Björns Jónssonar, svo að hún
á ekki langt að sækja ritleikni og stílsnilld. Þetta er fyrsta bók
Katrínar.
Raula ég við rokkinn minn, þulur og þjóðkvæðí, sem ófeigur
J. ófeigsson læknir hefur skráð og skreytt fjölda rþynda. Bókin
kom út fyrir jólin í fyrra, og þótti þá ein sérkenniltegasta og feg-
ursta jólabókin.
■ •.. \ \
12. Þrjár vinsælar ljóðabækur: Sliót, Svanhýít og Svava. Allar
voru þessar biekur yndi og eftirlæti íslenzkrar alþýðu fyrir
nokkrum áratugum, en hafa vérið ólaánlcgar um alllangt skeið.
13. Minningarrit Thorvaldsensfélagsins: I ríti þessu er rakin saga
félagsins og birtar myndir af fjölda þe.irra kvenna, sem starf-
að hafa fyrir fé'agið frá stofnun þoss og franl á þennan dag.
14. Saga Vestmannæyja, eftir Sigfús M. Johnsen. 1 riíi þessu, sem
er i tveim störum bindum, er dregin saman ótrúlega mikill
fróðleikur um Vestmannaeyjar allt frá landnámstið, og þar
cru birtar mymlir af um 300 manns, konum og körlum, sem
staðið hafa framarlega í atliafnalífi eýjarbúa. Bókin er þýi-
nær uppseld.
15. Barnabókin, eflir Stefán Jónsson. Síðan fyrstn hæjkur Sigur-
björns Sveinssonar, Bernskau og Geislar, komu út, hafa engar
hækur handa börnum náð slíki'i hylli sem barnaljóðin hans
Stefáns Jónssonar, Gutti og fleití. 1 þéssari nýju bök Stefáns
eru bæði sögur, kvæði, leikrit o. f 1., allt eftirlæii barna. Bókin
er skreytt fjöLda mvnda.
16. Hvar . Hver . Hvað er nýjung í íslenzkuni hökmenntum. En
það cr ’bókin, sém ungir og gamlir munú lesa oftast og mest
á komandi árum. það er baiidbók jhcimilanna.
17. Ljóðabækur Kolbeins í Kollafirði: Mnoðnaglar, KrækJur, Oln-
bogabörn og Kurl.
Nýlega eru bækurnar Söhgur starfsins, eftir Huldu; Lifend-
ur og dauðir, eftir Kristján Bender; Nýir sagnaþættir, eftir
Gísla Konráösson og Triilait ,p.ftir Morteji Ottesen, kp.innar á
bókamarkaðinn.
tjíodmini 'l
i^óiauerzían ^3óa^oiiar oq útilmiÍ
h d cf^aaqaueau^ / o • ^ j
♦ v j| gi/rcsvsi ‘h;<í
6
tk;tiOtkiöoOo^OooooootxiOCiocoooooooíioetsooooeoooooocoeoocísoocooc«Goóo:;aoOet;tvn)Sí)cotS!Íiootiti£itiöt}otioöóoaoaoaooOotsootsooiit3tit^>