Vísir - 22.12.1946, Blaðsíða 16

16
JÖLABLAÐ VISIS
kunna, Breitlcopf og Hártel.
—- Friedman fæddist 18. febr.
árið 1882).
Þegar minnzt er fullkomn-v
ustu túlkunnar á tónverkum)
Chopins af landsmönnuml
hans, má eigi gleyma liinum
mikla snillingi Paderewski
(f. 18. nóv. 1860), sem talinn )
var' alveg óviðjafnanlegur
Ohopin-spilari, og var hann
á blómaskeiði ævi sinnar
•viðurkenndur sem einliver
allra aðsópsmcsti píanósnill-
ingur héimsins. Hann bar í
brjósti cldheita frelsisþrá lil
handa föðurlandinu og gjörð-
ist einn af forvigismönnum
írclsishreyfingar Pólverja og
Auðlegð og
íslenzkrar
fegurð
i IIIIgII.
Cýtir pi'újfessor dr. ltirliard Beck.
(Meginmál -ræðu á loka-
samkomu islenzkuskóla
Þjóðræknisfélags íslendinga
í Vesturheimi).
í eftirtektarverðri grein
um íslenzka tungu komst Jón
skáld Magnússon eitl sinn
\arð loks forseti Póllands*)
árið 1918, eftir að það reis 'þannig að orði:
úr eldskírn heimsstyrjaldar- „Vér skulum festa oss í
innar með aukið frclsi. minni, að til er fagurt mál,
Iiér að framau hefir verið sem heitir íslenzka. Vér skul
ti itazt við að skýra frá ör- um hlusta eflir hljómi þess i
fáum þáttum í æviferli Chop-
ins og í öðru lagi verið rcynt' í
setningu norrænna frásagna,
vísum og visnahrolum, i
uð vekja athygli á helztu þjóðsögum og falsháttum.“
listarafrekum hans. En áhrif I Þessi markvissu unuhæli
bans á lónskáld, píanóleik- j hins orðliaga skálds.eru meir
ara og aðra fulltrúa æðstu en þess virði að endurtakast
tó'nlistar, bæði meðal sam-Jog íliugast. Réttilega er Jvér
líðarmanna lians og eftir- dregin athvgli að auðlegð og
komenda, eru álitin alveg ó- fegurð lungu vorrar.
metanleg. Hvert citt lifandi mál, töl-
Cliopin varð vel til vina i uð tunga, er drjúgum meira
hópi snjöllustu listamanna en orðin ein. „Það geymir
og skálda, er Iionum voru Jfortíð og fósturland“, eins og í
jsamtíða í París, og er áður á skáldið kvað, og það á ekki
]>að minnzt. Meðal vina hansjsí^t við um cins gamalt mál
’ar þýzka skáldið Heinrichjog íslenzkan er, bæði mælt
Jleine, og vil eg nú ljúka máli mál og ritmál.
jnínu með þessari lýsingu! Matthías .Tochumsson vissi
'Jians á Chopin: „Hið bezta af .bvað hann söng, þegar hann
oiukennum þriggja þjóða konvst þannig að orði i hinni
Og niaður þarf ekki ann-
að en kynna sér íslenzk ljóð
að fornu og nýju til jvess að
sannfærasl um það, að is-
lenzk tunga á sér liiminvitt
og hafdjúpt tónsvið. Hún get-
ur lúlkað hið háflévga og
himinborna, eins og í „Norð-
urljósum" Einars Beuedikts-
sonar og i sálmum þcirra
séra Hallgríms Pétursámar
o'g séra Matthíasar Jóehums-
sonar. í því sambanU: þai f
ekki amvað heldur en nvinna á
þessi erindi um Jesu-barnið
úr ,,.lólasöng“ séra vVIaíUiias-
ar frá 1891:
„Þú brosir, jörð og J;*minn
hlær,
og hjarta hvert af gleði slær;
böi og beizlcja
þver;
- allir lúta þér.
lii lvjálpar lvverjum hal og
drós,
scm hcfir villzl af leið.“
„Ó faðir, gjör nvig sigursálnv,
eitl signað trúar-lag,
sem afli blæs í brotinn hálm
og bfeytir uótl i dag.“
þú talar,
þvv bendir,
sameinaðist í Chopin: Frá
Póllandi lvlaut lvamv Ivið
<irengilega lvugarfar og sögu-
Jega Ivrvggð, frá Frakkiandi
Ivátlprýði og yndisþokka, en
frá Þýzkalandi rómantízka
<ij úphyggni, frá lvendi viáttúr-
ivnnar Ivlaut lvann grannan,
frenvur veikbyggðan vöxt,
Iiið göfuga hjarta og snilli-
gál'una.“
Laugarvatni,
i marz og júní 1940.
Þórður Kristleifsson.
hreimmiklu lögeggjan sivvni
til Islendinga vestan liafs:
„Tungan geynvir í tvnvans
straunvi
trú og' vonir landsins sona.“
Honuvn var það fyllilega
ljóst, að i hljómöldum is-
levvzks nváls má heyra lvjart-
slátt sjálfrar þjóðárinnar. Að
þessu leyti geyuvir lvin lvljóm-
fagra tunga vor nveiri auð-
legð, evv hægt er að gera sér
fulla grein fvrir í fljótu
bragði. Það er ein lvliðin ;i
ómelanlegu menningargildi
hennar.
En það er auðlcgð og feg-
urð tungunvvar sjálfrar, senv
selztur i þetta virðulega embætti,1 sérstaldcga skal íögð álverzla
er fiiiukun Jveirra Clenienceaus, —■ í í ...a.
, . , . „ , m. . a að lvessu sivvnv. Islenzk
liins svonefnda „Iranska Tvgrvs-
•) Padcrewski var nýlcga
Þiv lvlessar
þú horfir,
þú kallar,
þú kennir,
héifl og halur
flýr;
syndin buvtu
snýr;
dauðir kusla
bjúp;
lifsins skína
dj úp!“
1 sem taldi sér það „mikið lán“
að hafa Jnvrft að læra ís-
lenzku, er ekki eini útlend-
ingunnn, sem hrifizt hefir
af auðlegð og fegurð hennar.
Málfræðingurinn viðfrægi og
íslandsvinurinn Rasmus
Kristján Rask fór nm lvana
Jvessunv orðum:
„Eg læri islenzku til þess
að læra að lvugsa eins og
maður, til Jvess áð útrýma
þeinv kotungsanda, senv vnér
liefir Verið innrættur frá
blautu barnsbcini, til þess að
stæla svo sál mína, að bún
kjósi lvelduv að sldlja við lík-
amann cn brjóta á móti þvv,
scm hún veit, að er sall ög
rétt.“
Orð þessara erlendu vis-
inda- og ágætisnvaivna geta
verið oss ísíendingum á-
minning unv það, hverja upp-
sprettu andlegrar auðlegðar
og fcgnrðar vér eigunv þar
sem er hin sögufræga og lit-
dvrs“. — bar saman. Er Pader-
cwski kynnti sig fyrir Clemen-
•eau scni forseta Póllands,ernvælt
íiá Clenvencéau Iiafi sagt: „Mik-
Jð hafið pér lækkað i tigninni.“
— Padercwski var í París á síð-l
á að Jvessu sinni.
lunga er sannarlega „lvundr-
að strengja Iiarpa“. Og Jvað
er lil marks uni ágæti lvenn-
ar og fegurð, að Jveir, senv
Jhafa náð lvæslum og fegursl-
sistliðnu liausli (1939), þegar ó-'um tónuln ur tmrpu hennar,
.gæfan dundi yfir Pólland. Barsl bafa sungið liemii vnesta lof-
kú fregn hcini til íslands, að hann söngva. í kvæðinu um móður
hefði strengt þess heit, að leikajs|na scívj,. Einar Benedikts-
•eigi a pianó, fyrr en Pólverjar
liefðu endurheimt frelsi sitt. —
Paderewski Iézt, samkvæmt út-
son:
varpsfrétt, í New York 29. júní
3941.
„Eg lærði, að orð er á
íslenzku til
um'allt, seni er hugsað á
jörðu.‘
Jónas Ilallgrimsspn, sem
fór mjúkvuvv bönduvn binnar
Iiv-einustu listar unv íslenzk-
una, kallaði liana: „áslkæra,
ylhv'ra málið og allri rödd
i fegra.“
Þá á íslenzk tunga eigi síð-
iii' orð yfir lvið stórbrolna og
sterka, og nægiv uvvv Jvað efni
að vitna til „Hafís“-kvæða
Jieirra sér Matthiasar og Ein-
ars Renediklssonar, að tveir
einir séu tilnefndir af þeinv
skáldum vorum, sem slegið
liafa á Jiá strengi tónarikrar
hörpu íslenzkrar tungu.
Ekki er Jvað síðui' aðdáun-
arvert, hve islevvzkau á þýða,
mjúka og blíða strcngi, og
verður manni þá óðar og
fljótar ivugsað til Jónasat*
Hallgrímssonar, |ió seinni
tínuv skáld vor lvat'i einnig
gi'ipið fimlega og fallega í þá
stiengi börpunnar. Hversu
gullfalleg er ekki þessi kvöld-
bæn úr „Sólsetursljóðum“
Ivans:
„Rlessuð, nvargblessuð,
ó, blíða sól,
blessaður margfall
þinn bcztur skapari,
fyrir gott allt,
sem gert þú befur
upþgöngu frá
og að enda dags.“
A söliut strengi Jvýðleiks og
mildi islenzkrar tungú slær
sér Matthias í „Raruabæn“
sinni, en þessi eru uppliafs og
lokaerindin:
í léttstígivm ljóðunv sem
þessum er íslenzkan eins blíð-
mál og vorblærinn hjali við
blóm eða sumarbárur við
fjörustein.
Hafa þá lalin vcrið nokkur
dænvi til sanninda um avvð-
legð og f.egurð íslenzkrar
tungu og af ásettu ráði verið
dvalið við lvina vnýkri og Jvýð-
ari hlið hennar. Eigi er hér
heldjir svigrúm til að ræða
unv margbreytt bljómfall
liennar, sevn eitt sér er lveill-
andi umlalsefni.
En mi skuluni við lil frelc-
ari ávéttingar hlýða á lvvað
hánvenntaður útlendingur,
sem lært hafði lil lvlýtar ís- brigðarika luuga \or.
lenzka tungu, hefir um hana
að segja. Eg á Jvar við hinn
f rakknesk a visi ndamamv,
André Cournvont, sem árunv
sainan var sevvdikevvnari við
Hviskóla íslands. Hovium fór-
ivsí svo orð í erindi um „Ev-
lendar tungur“ i Reykjavik
1920:
„Það kcmur ykkur varla
óvart, Jiegar eg segi, að is-
lenzkan er yndislegasli garð-
virinn, senv eg hefi fundið.
Þessu hreina, djúpúðga,
niáttuga og hljómskæéa vvváli
á eg að Jvakka nvesla audans
gleði, vnálinu, sem er strangt
og kaldrænt eivvs og jökul-
breiðan, senv norðanvindur-
inu næðir um, sem er blitt
og dv'aumþrungið, eivvs og
ilinur bjarkarinnar á vatns-
bakkanum uvn vor, málinu,
sem eitt skáldið ykkar lýsir
svo aðdáanlega í Ijóði, sevn
sannav sjálft Jvað senv lianu
segir:
»■
u uncjci
á ítin mtn
I
„Eg ann Jiínunv vnætti í orði
Jmngu,
eg ann Jiinuni leik í bálfvmv
svörunv,
giætándi mál á gráíins tungu,
gleðimál í ljúfum kjörvim.
Eg elska Jiig málið
undurfríða
og undrandi krýp að lindunv
Jiínunv.
Rg lvlýði á óminn bilrá,
blíða,
brimbljöð af sálarölduin
nvínum.“
„O, faðir, gjör mig lilið ljós j Og Jvessi
ium líl's nvíns stutla skeið ifrakkneski
skarpskyggni
visivvdamaður,
Ameríku eru ko'nunv
kenndar fagrar listir og nyl-
sanvar. I kvennaskólauunv í
Cincinnati er stúlkvim kennt
að sofa snoturlega. Það er
kona sem þá grein kennir.
Hún segir svo: „Stúlkur eiga
alltaf að vera svo snotrar og
laglegar sevn verða vná. Þvv
lvel' eg teldð Jiað fyrir, að
kenna Jveinv að sofa svo snot-
' iirlega scm unnt er. Mavgar
konur hafa Jiann ávana, að
sofa með opinn munn, en
nl' J)ví leiðir að Jiæv hrjóta,
en Jiað Jiykir mér konunv fara
mið'ur vel. Eg kenni stvilkunv
mínum að láta munninn lag-
lega aflur, áður en Jvær fara
að sofa, og er ekkert á nvóti
að Jiær lvafi spegil við lvönd-
ina, til að sjá Ivvernig Jvær
lvafa gjört það; Jiær nvega
ekki hafa höí'uðið langt upp
á koddanunv, Jvvi þá er Ivætt
við að munnurinn oinvist í
svefninum. Eg læt þaér vera
í laglegum náltfölunv, og
hárið má ekki vera hundið í
lvmit. Eg vil að Jvær s;eini»sér
að ölln leyti eins vel í rúm-
inu á nóttum, eins og á ferli
uni daga. Það getur verið, að
þeinv veitist erfitt að fylgja
boðunv vnívvuvvii,fyrst í stað,
en Jíað kemst fljótt vipp í
vana.“