Morgunblaðið - 07.11.1967, Blaðsíða 1

Blaö II
Þriðjudagur 7 nóv.
Þeir, sem hafa kynnt sér atburði byltingar-
innar 1 Petrograd árið 1917, vita, að bvltingin
sjálf var raunvcrulega ekki fólgin í öðru en því,
að beitiskipi nokkru, mönnuðu sjóliðum í upp-
reisnarhug, var skipað að beina byssum sínum
að Vetrarhöll keisarans. Samtímis fór hópur
bolsivikka inn í Vetrarhöllina og tilkynnti rík-
isstjórn keisarans, sem þar sat á rökstólum, að
veldi hennar væri lokið. Allar tilraunir, sem
gerðar höfðu verið til að skapa þingbundna lýð-
ræðisstjórn í Rússlandi, runnu þar með út í
sandinn. Bolsivikkar reyndust sigursælastir af
öllum þeim flokkum, sem andstæðir voru keis-
araveldinu; og bar það helzt til, að þeir höfðu
aldrei neina lýðræðisstefnuskrá, sem engar að-
stæður voru heldur til að framkvæma í Rúss-
landi þess tíma. Bolsivikkar voru eini flokk-
urinn, sem gat og vildi taka við einræðis-
stjórnarfari keisaraveldisins.
í þessu er fólgin kaldhæðni söguþróunarinn-
ar í Rússlandi. Bolsivikkar voru löngum taldir
tilheyra þeim pólitísku öflum, sem stóðu lengst
til vinstri. í rauninni urðu þeir pólitískt og
sögulega skyldastir þeim, sem töldust vera til
hægri, þar sem þeir tóku að sér að vera
endurnýjendur l’ancien regime, hinna fyrri
stjórnarhátta, í nýju og breyttu formi. Svo vildi
til, að flokkur, sem að höfuðstofni byggðist á
hugsjónum vestur-evrópískra sósíaldemókrata
um lýðræði, frelsi og bræðralag, rann saman
við hið austræna rússneska stjórnarfar (alveldi
keisarans) og myndaði það tæki til iðnvæð-
ingar, sem nefnist sovézkt ríkisvald, öðru nafni
„alræði öreiganna“. Furðuleg voru þau sögu-
legu örlög.
Kjörorð bolsivikka voru mjög einföld og auð-
skilin: Frið, brauð og land. Þessar kröfur áttu
greiðan gang að hugum þeirra bændasona, sem
voru kjarninn í rússneska hernum í fyrri heims
styrjöld. Frið tókst um síðir að semja, þótt skil-
málarnir væru ekki Rússum allskostar að skapi.
Forréttindi aðalsins voru afnumin, og bændur
fengu um tíma að erja jörðina. Þriðja kjörorðið
hefur orðið erfiðast í framkvæmd. Brauð hefur
mestalla ævi sovétstjórnarinnar verið naumt
skammtað.
Sjálfur Lenín, sem talinn er höfundur og
hornsteinn sovétvaldsins, hikaði við að kalla
Októberbyltinguna sósíalistíska. I hinum vest-
urevrópska sósíalisma var ætíð gert ráð fyrir,
að sósíalistabylting væri framkvæmd af iðn-
verkalýð gegn kapítalistum til þess að koma á
frjálslegri og skynsamlegri þjóðfélagsháttum.
Sú stefna var byggð á þeirri söguskoðun, að
sósíalismi væri það þjóðfélagsform, sem tæki
við af kapítalisma og skapi launastéttunum
lausn undan launaþrælkun, en viðhaldi og efli
þau borgaralegu réttindi, sem fyrra þjóðfélag
kom á, svo sem lýðræði, málfrelsi, hugsana-
frelsi, tjáningarfrelsi, félagslegt öryggi.
En í Rússlandi var vart hægt að segja, að
kapítalismi væri til. Uppistaða keisaraveldisins
var forn aðalsstétt, sem ríkti yfir örfátækum
bændum, og fram til 1861 voru bændur eign
aðalsins (ríkisins) eins og hver annar búsmali.
Höfuðverkefni bolsivikkastjórnarinnar var því
að byggja upp kapítalisma: þ.e. iðnvætt þjóðfé-
lag, sem stæðist samanburð við iðnþjóðfélög
Vestur-Evrópu. Árið 1918 taldi Lenín það
mikla framför frá því, sem þá var, ef það tæk-
ist að byggja upp ríkiskapitalisma í Rússlandi.
I landi, þar sem meginþorri almennings var
blásnauður, ólæs og óskrifandi, varð slíkt ekki
gert með neinu atkvæðaveiðadekri við háttvirta
kjósendur.
Ef okkur Islendingum tekst að iðnvæða land
okkar án þess við nokkru sinni þurfum að
eftir
Arnór Hannibalsson
Arnór Hannibalsson lagði stund á heimspeki
við Moskvuháskóla 1954—1959 og lauk prófi
þaðan í þeirri grein.
grípa til „sterkrar stjórnar“, hefðum við sannað
athyglisverða undantekningu frá reglunni.
f kjólfar iðnvæðingarinnar í Rússlandi fylgdi
síaukinn straumur örbjarga fátæktarlýðs tii
borganna. Þeir fengu þar vinnu aðeins af skorn
um skammti; um húsnæði var vart að ræða.
Markaður var lélegur fyrir landbúnaðarafurð-
ir og atvinnuleysi í sveitum. Við slíkar aðstæð-
ur mátti búast við, að lýðurinn hrópaði á ný:
Brauð og land! Sovétstjórnin brá við hart. Þessi
púðurtunna skyldi ekki springa. Úrlausnin er
núna þekkt undir nöfnunum einræði og ógnar-
stjórn, sem var framkvæmd í nafni alþýðu, í
nafni verkalýðshreyfingar, í nafni sósíalisma,
en með þeim tækjum skriffinnsku og lögreglu-
tækni, sem keisaravaldið lagði til. „Mér þykir
fyrir því, kæri vinur, að ég verð að sníða
af þér höfuðið, en það er gert af einskærri um-
hyggju fyrir þér og timanlegri og framtíðar-
velferð þjóðarinnar“. Stalin kom fram með
kenningu sína um, að stéttaandstæður skerpt-
ust eftir því, sem „sósíalisminn“ þróaðist. Nauð-
ungarvinnubúðir fylltust af fólki. Jafnframt
var því haldið fram, að höfuðlögmál „sósíal-
ismans“ væri framþróun þungaiðnaðar, en fram
leiðsla neyziuvarnings sætti afgangi. (Kenning
ar þessar urðu jafnframt bindandi fyrir komm-
únismahreyfinguna um heim allan). Það má því
segja, að meginhlutann af því 50 ára tímabili,
sem sovétvaldið hefur þrifizt, hafi það átt í
beinni eða óbeinni borgarastyrjöld við þegn-
ana.
Það er erfitt fyrir slíkt ríkisvald að sanna til-
verurétt sinn með því einu að segja við borg-
arana: „Við erum núna að byggja upp iðnþjóð-
félag og verðum að Ieggja allan auð okkar og
orku i það átak. Þegar iðnvæðingin verður kom
in á nægilega hátt stig, þá getum við farið að
framleiða neyzluvörur og létta á ógnarstjórn-
inni. Rikisvald, sem hefði ekki öðru tré að veifa
en þessu, stæði uppi allsbert og hefði engin
ráð önnur en valdið eitt til að sannfæra borgar-
ana um góðan vilja sinn og tilverurétt valdsins.
Hér kemur hugmyndafræðin, ideológian, í góð-
ar þarfir; og heimatilbúin uppsuða úr hugmynd
um hins vesturevrópska sósialisma 19. aldar
hefur sýnt nytsemi sína, því að á henni hefur
sovétvaldið lifað í 50 ár.
Hin hugmyndafræðilega barátta hefur verið
barátta upp á líf og dauða fyrir sovétvaldið. An
hugmyndafræðinnar var ókleift að sannfæra
fólk um, að það þyrfti að þjást núna og um
nokkra framtið til þess, að seinna kæmi betri
tið með blóm i haga. An hugmyndafræðinnar
var ókleift að afla sovétvaldinu stuðnings er-
lendis. og þá einkum meðal þeirra, sem héldu
sig berjast fyrir hagsmunum alþýðu. En þessi
hugmyndafræðilega forhlið, sem þannig er
reist, hefur einatt verið í ósamræmi við raun-
veruleikann og miðuð við óskir og drauma um,
hvernig hlutirnir eigi að vera. Yfirlýsingar rík-
isvaldsins fá þannig gildi, ekki vegna þess að
þær séu raunsönn lýsing raunveruleikans, held-
ur vegna þess, að þær eru tilkynningar um
vilja valdsins, um takniörk þess, sem leyfilegt
er, og um hvað lífið verði gott á morgun, ef
við hlýðum því, sem fyrirskipað er í dag.
Það vekur vissulega furðu, að ríkisvald, sem
stendur í linnulausri borgarastyrjöld við al-
menning, skuli sí og æ vera að tönnlast á því,
að það beri aðeins hagsmuni alþýðu fyrir
brjósti, og það sé að framkvæma þann „sósíal-
isma“, sem Karl Marx lofaði hrjáðum verkalýð
19. aldar. 1 augum margra kann það að líta út
sem hræsni, þegar talað er um umhyggju fyrir
velferð verkalýðs á sama tíma og verkalýðurinn
Framhald á blaðsíðu 2