Morgunblaðið - 07.11.1967, Blaðsíða 8

I
8
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 7. NÓV. 1967
Hermenn krjúpa frammi fyrir keisara sínum, Nikulási II.
- Aðdragandi
Framhald af bls. 7
stöðvun 1 öllum iðnverum borgarinnar.
Verkamenn afvopnuðu lögregluna í út-
hverfunum. Hersveitum var skipað að
brjóta mótþróann á bak aftur en þær
hlýddu oft ekki fyrirskipunum og neit-
uðu að skjóta á verkamenn. Kósakkar sem
kallaðir voru út, studdu í mörgum tilfell-
um verkamenn. Daginn eftir sleit keisar-
inn þinginu og Ivanov, herforingi, var
sendur með herdeild til borgarinnar til
þess að bæla niður óeirðimar. Þessar
ráðstafanir dugðu lítt til þess að bæla
niður uppreisnina, en nægðu til þess að
varna því, að þingið gæti náð tangar-
haldi á þeim öflum, sem nú léku lausum
hala.
Aðalástæðan fyrir óeirðunum í Péturs-
borg var matvælaskortur .Hermennirnir
fengu sinn venjulega skammt eins og áð-
ur, en aginn var rokinn út í veður og
vind. Á fyrstu dögum óeirðanna hafði
þeim verið bannað að skjóta á verka-
menn og þar með fengu áróðursmenn
tækifæri til þess að tala við hermennina,
þeir blönduðust múgnum og þegar ákveð-
ið var að láta til skarar skríða þurfti að
þvinga þá til aðgerða. Það magnaðist með
þeim andúð á því að beita skotvopnum á
fólk, sem þeim hafði verið bannað að
skjóta á fyrir þremur dögum; þeir sáu
ekki ástæðu til aðgerða nú og 27. febrúar
/ 12. marz var svo komið, að byltinga-
lýður óð uppi í borginni. LÖgreglumenn
voru drepnir, fangelsin opnuð og kveikt í
dómshúsunum. Varaliðssveitir, sem voru
um þessar mundir í Pétursborg, gengu í
lið með múgnum. Nokkrir liðsforingjar
voru drepnir. Lögreglustjórinn, herstjór-
inn og stjórnin réðu ekki við neitt. Stjórn-
leysíð ríkti. ,
Þingmenn komu saman í Tau^ida-höll-
inni og þangað streymdi múgnrinn eins
og hann vænti sér fyrirmæla. Um há-
degið ákvað þingið að hefjast handa, kos-
in var bráðabirgðanefnd 12 manna. —
Rodzianko, forseti þingsins, var kosinn
formaður. Frjálslyndir og hægrimenn
voru í meirihluta. Þingmenn sósíalista
komu til hallarinnar á sama txma og aðrir
þingmenn, en þeir unnu ekki með þing-
inu, heldur reyndu að stofna til stjórnar
svipaðri ráðunum 1905. Þingmenn hikuðu
við að taka völdin, loks um kvöldið var
ákveðið að setja fulltrúa þingsins í allar
stjómarskrifstofur. Ráðherrar keisarans
voru handteknir.
Um 'sama leyti voru stofnuð ráð verka-
manna og hermanna í forsal Taurida-
hallarinnar.
Keisarinn hélt frá aðalstöðvum hersins
til Tsarskoe Selo 13. marz og 14. marz á-
kvað hann að leggja niður völd. Þingið
útnefndi nú briðabirgðastjóm, með Ge-
orge Lvov sem forsætisráðherra, Guchkov
hermálaráðherra, Miliukov utanríkisráð-
herra; sósíalistinn Kerensky var dóms-
málaráðherra. Fyrsta verk hinnar nýju
stjómar var að tryggja sér afsögn keis-
arans. 2. marz / 15. marz ritaði Nikulás
U imdir valdaafsalið og fól bróður sínum,
Mikael stórfursta, að taka við keisara-
tigninni, en hann neitaði. Þar með var
lokið völdum Rómanoff-ættarinnar i
Rússlandi.
Valdataka kommúnista
Bráðabirgðastjómin hlaut þegar í stað
beina og óbeina viðurkenningu allra
landsmanna og herstjómarinnar. Stuðn-
ingsmenn keisarastjómarinnar gerðu
enga tilraun til andstöðu. En brátt kom í
ljós, að stjórnina skorti raunverulegt vald
vegna stofnunar ráða verkamanna og her-
manna. Fyrsta tilskipun hennar var mjög
mótuð af ráðunum og þar var ákveðið, að
hermenn, sem áttu hlut að byltingunni,
skyldu vera kyrrir í Pétursborg, auk þess
sem landsmönnum vom tryggð almenn
mannréttindi.
Jafnframt þessu gáfu ráðin út fyrstu
skipun sína um stofnun og stöðu her-
mannaráða, og þar með upplausn rúss-
neska hersins. Það var greinilegt, að ráð-
in stefndu að því að hætta styrjaldarþátt-
tökunni. Það kom fljótlega í ljós, að hin
raunverulega stjóm landsins var í hönd-
um ráðanna, sem vildu þó ekki taka völd-
in opinberlega af ótta við afstöðu mið-
og æðri stéttanna.
Það voru því tvær ríkisstjórnir starf-
andi í Pétursborg. Þingið ætlaði sér að
starfa samkvæmt þingræðisvenjum Vest-
urlanda, án þess að taka tillit til rúss-
neskra aðstæðna og byltingatímanna. Hér
þurfti skjótar ákvarðanir ef einhverju
átti að koma fram, en I stað þess var
setið á rökstólum og á meðan unnu öfl
fjándsamleg þinginu og fyrirmyndum
þess, að falli þess.
Ráðstjórnin samanstóð af 2.500 verka-
mönnum og hermönnum, sem kosnir
voru í verksmiðjum borgarinnar og af
herdeildunum, sem voru þar samankomn-
ar. Eftir að Lenin kom til Pétursborgar
klufu bolshevíkar sig úr Sósíaldemókrat-
íska flokknum og stofnuðu flokk, sem síð-
ar nefndist Kommúnistaflokkurinn. Fylgis-
menn Lenins í ráðstjórninni voru fáir
fyrstu mánuðina, en þvi harðari áróðurs-
menn, svo að áhrifa þeirra gætti mun
meir en fjöldi þeirra gaf til kynna. Krafa
Lenins var, að öll völd yrðu í höndum
ráðstjórnarinnar. Styrkur ráðanna byggð-
ist á þvi, að þau höfðu náin tengsl við
fjöldann og bráðlega voru slík ráð stofnuð
í öllum borgum Rússlands, þorpum og her-
deildum.
Á fyrsta Ráðstjómarþinginu, sem kom
saman 16. júnl 1917, voru sósíalskir bylt-
ingamenn fjölmennastir, 285 fulltrúar.
menshevíkar 248 og bolshevíkar 105.
Helzta deiluefnið á þessu misseri var
afstaðan til styrjaldarinnar. Áróðurinn
gegn styrjaldarþátttökunni hófst opinber-
lega í marz. Kerensky verður her- og
flotamálaráðherra í nýrri stjórn, sem
mynduð var í maí og hann stóð fyrir
nýrri sókn rússnesku herjanna, til þess að
binda enda á styrjöldina. Ástandið innan
hersins var orðið mjög slæmt, agi var
enginn og birgðaflutningar stopulir, svo
að sókninni lauk með ósigri. Um svipað
leyti hófst uppreisn bolshevíka 1 Péturs-
borg, sem var bæld niður og foringjarnir
handteknir, en Lenin flýði til Finnlands.
Þetta var í rauninni eina tækifærið, sem
bráðabirgðastjórnin fékk til þess að
kveða niður bolshevíka, en það var ekki
notað. Síðla sumars hófst hin svonefnda
uppreisn Kornilovs hershöfðingja, sem
var bæld niður af Kerensky með aðstoð
vinstri afla. En með þessum sigri var í
rauninni úti um Kerensky og stjórn hans.
Komilov hafði endurreist agann I rúss-
nesku herjunum meðan hann var yfir-
hershöfðingi og herinn hefði getað orðið
stjórninni sá styrkur, sem hana skorti til
aðgerða gegn ráðunum, en misskilningur
og afbrýði Kerenskys kom í veg fyrir
það og þessvegna setti hann Komilov frá
embætti, og herinn hóf þá uppreisnina.
Eina von bráðabirgðastjórnarinnar voru
kosningarnar til stjómlagaþingsins, sem
fram áttu að fara þann 25. nóvember.
Bolshevikar ákváðu að koma í veg fyrir
þessar kosningar og kölluðu saman ráð-
stjórnina þann 7. nóvember. Þeir höfðu
notað timann vel til áróðurs, þeir höfðu
úrslitavald í helztu iðnaðarborgunum og
krafa þeirra um brauð, jörð og frið féll I
þann jarðveg, sem byltingamenn höfðu
erjað, ýmist á eigin snærum eða útsendir
af óvinaþjóð. Aðfaranótt 25. október /
7. nóvember tóku hersveitir bolshevíka
stjórnarbyggingamar í Pétursborg og
festar vom upp tilkynningar um stefn-
una. 1. Friðarsamningar þegar í stað. 2.
Skipting stórjarða. 3. Verkamenn taki
stjórn verksmiðja í sínar hendur. 4.
Stofnun ráðstjómar.
Þar með hófst nýr þáttur rússneskrar
sögu.
(The New Cambridge Modem History
XII; Vernadsky: A History of Russia
1961; Carr: The Bolshevik Revolution Vol.
I. 1950; George Katkov: Russia 1917 — The
February Revolution 1967; Paléologue:
La Russie des Tsars pendant la Grande
Guerre 1921—22; Futrell: Northem Under-
ground.... 1963; G. Bonnin: Les Bolché-
viques et 1‘argent allemand pendant la
prémiere guerre mondiale (Revue Hist-
orique 1965); Melgunov: Zolotoy nemetsky
klyuch k bolshevistskoy revolyutsii 1940).
SÚ hreyfing, sem kölluð hefur veriS
marxismi á sér enga hliðstæðu í ver-
aldlegri sögu síðustu hundrað ára. Hún
hefur orðið til þess að gerbreyta lífs-
háttum og hugsunarhætti meirihluta
mannkynsina. Engu að síðuir er myndin
af höfundi þessarar hreyfingar, Karli
Marx sjálfum fremur óljós og kenning-
lar hans hafa aldrei verið nákvæmlega
■og óyggjandi skilgreindar.
Meðan Marx lifði átti hann í sífelld-
um deilum við aðra byltingarsinna um,
kenningar sínar og hann fyigdi þar
ætíð þeirri regki, að ,,sá, sem ekki er
með mér, er á móti mér“. Eftir frá-
tfali ’hans og fram að byltingu Leníns
fetóðu stöðugar deiluir milli sósialdemó-
krata í Evrópu um það, hver væri
hmn eini sanni og rétti skilningur
'& kenningum meistarans. Rússneskir
marxistar deildu við þýzka marxista
>og þar fram eftir götunum og sjálfirt
deildu þeir innbyrðis. Það var ekki fyrri
en Lenín náði völdurn í Rússlandi og
íelldi sinn eigin marxíska skilning, að(
rússneskum hefðum, sem lát varð á(
þessum deilum.
Lenínskur marxismi varð ofan á og‘
alisráðandi fram til þess, að Kínverj-
>ar með Mao Tze tung í broddi fylk-i
ingar fóru að leggja í kenningar hans’
isinn eigin skilning og samræma þæn
kínverskum hefðum og hugsunarhætti.
IÞar með reis fyrst ágreiningur milli
sovézkra og kínverskra kommúnista,
sem þó varð ekkj alvarlegur fyrr eni
eftir 1956 og nú líta Kínverjar á Rússa
sem erbisvikara við málstað Marx.
En það kunna að eiga eftir að koma,
fram á sjónarsviðið enn aðrir boðber-
'ar marxismans með enn annan skiln-
ing á honum, því að ritverk hans og
kenningar eru svo sneisafull af mót-
sögnum, að þar getur hver lagt í sinn
skilning.
Karl Marx var faðir byltingarinnar
og þeirrar byltingaraldar, sem við nú
lifum á. Og hann hefur ekki aðeins,
haft áhrif á þau lönd, sem nú búai
Við sósialisma hel'dur öll önnur löndl
heimsins, m.a. þau lönd, sem hann taldii
að fyrst mundu verða fórnarlömib
kommiúnismans en hafa til þessa dags'
getað haldið honum í skefjum, m.a. með
því að vinna að ýmsum markmiðumi
hans eftir öðrum leiðium.
Láta mun nærri að Karl Marx hafi
Verið fyrir þjóðfélagsvísindin það sem
Charles Darwin var líffræðinni. S'á
var aðeins munurinn á þeim, að Karll
!Ma,rx var ékki eins vísindalega eða
rökfast hugsandi og Darwin. Hann rann
sakaði ekki og leitaði, unz hann hafðii
tfundið hinn eina sannleika, hann fann
fyrst sannleikann og leitaði síðan að
tetoðum til að renna undir hann.
Karl Ma,rx var ekki fyrst og fremst'
sérfræðingur í efnahagsmálum, ekki'
fyrst og fremst sagnfræðingur, ekki
fyrst og fremst þjóðfélagstfræðingur,
ekki fyrst og fremst hugmyndafræð-
ingur. Hann var allt þetta í senn, og
tfyrst og freimst hatfði honum opinber-
azt sannleikurinn. Hann leitaði ekki
sannleikans, hann þekkti hann, hann
einn. Hann grúskaði í bókum, reifst
skrifaði og leitaði leiða til þess að sýna-
tfram á, að sá sannleikur, sem hafði'
opinherazt honum væri hinn eini og
sanni sannleikur.
Honum hafði vitrazt sú staðreynd, að
imannkynið h,efði í hinni hörðu baráttu'
ifyrir efnahagslegri afkomu verið nið-
Urlægt og hefði fjarlægzt hið sanna
eðli sitt. Og þá aðeins mundu menn-
árnir finna sig á ný, þegar þessi bar--
átta vaeri á enda. En baráttunni mundi
iekki linna fyrr en útrýmt hefði verið
löllum stéttarmismun, fyrr en tekið
'væri endanlega fyrir, að einn hópur
Imanna gæti lifað á því að arðræna
annan. Og eina leiðin til þess að losna
*við stéttarmismuninn var að berjast
hinni aldagömliu stéttarbaráttu til sig-
urs, sameina hinar fjölmennu kúguðu
stéttir í baráttu gegn arðránsstéttunum
og þurrka þær út.
Þegar sigur væri unninn í þessari sið
(ustu stéttarbaráttu mundi hefjast tíma-
bil hins stéttlausa þjóðtfélags, þar sem
rikja mundi samræmi og jöfnuður. Þá
mundi nýr þáttur mannkynssögunnar
hafinn.
Þannig var í stuttu máli draumur
Karl^ Marx, draumurinn, sem hann'
trúði á eins og Guð.
Fjölskylda og vinir hans kölkiðu
hann „márann“. Hann var maður mik-
ill vexti, með þykkt svart úfið hár og
’skegg. Hörundsdökkur var hann og í|
augunum æðisglampi. Skap hans var
mikið og ört, sveiflaðist milli villimanns'
legrar reiði og barnslegrar blíðu. En
. ‘aðeins 4)9 ára var þessi þýzki Othello
orðinn skar. Stór og þrekinn líkami
hans engdist atf kvölum, húð hans var
alsett kýlum og kaunum, hann var orð-i
inn hæruskotinn og brennandj augut
byltingarmannsins dautf og dapurleg,
eftir 2'5 ára fátækt, áföll og auðmýk-
ángu.
Þó stóð hann á hátindi ævistarfs
isíns. Hann hafði nýverið fengið í hend-
-ur útgefanda slínum í Hamiborg hand-
Titið atf 1. bindi ritverksins, er verða
látti hans bautasteinn. Das Kapital hét
það og kom út 14. septemiber 1867.
Þegar hann hatfði afhent handritið
tfór hann til Hannover að hvíla sig.
IÞaðan skrifaði hann vini sínum Fried-
Tieh Engels, sem hafði haldið í honum
líftórunni árum saman. „Það, sem mér
tfinnst skeltfilegast við að fa-ra atftur til
'London er að ég er töluvert skulid-
ugur þar. Það boðar áhyggj.ur á ný af
Engels
afkomu fjölskyldunnar, árekstra heima‘
tfyrir, líf á flótta stað úr stað í staðl
þess að ganga ferskur og frjáls till
Btarfa“. Eins og alltatf áður sendi Eng-i
‘els peningana og Marx hélt áfram að<
Vinna að Das Kapital. Hann átti etftip
*að skrilfa þrjú bindi til viðíbótar. Hanru
lifði 16 ár eftir þetta en tókst aldreil
að ljúka verkinu, m.a. vegna þess aðj
'verkefnið sjálft, kapitalisminn tókj
hraðari breytingum á þessum tíma eni
IMarx hafði órað fyrir eða vildi við-i
lurkenna.
Karl Ma,rx var fæddur í Triér 5.
maí árið 1818, einn af sjö bömum for-
leldira sinna, er voru af Gyðingaætt-
um, þýzkum og hollenzkum. Faðir hanst
Œíeinrich Marx var lögfræðingur, hafði/
Itröllatrú á prússnesku upplýsingastefn-
unni og lét skíraSt til kristinnar trú-
ar. Hann var allvel efnum búinn og
viðurkenndur meðal betri borgara.
IHann veitti börnum sínum öll skilyrði
og tækifæri til mennta og sýndi þeim
imikið umburðarlyndi.
Sextán ára að aldri varð Karl Marx
ytfir sig ástfanginn af vinkonu systur
sinnar, Jenny von Westphalen að nafni,
en hún var sex árum eldri en hann.
Œíann var ekki beinMnis álitlegur bið-
<111, enda orðinn áhyggjuefni föður síns.
•Hann var ljóngáfaður en latur og á-
•kaflega stefniulaus. Hann sló sér fé á
ibáðar hendur og safnaði skulduim. Segja
imætti, að hann hafi verið diæmigerður
'kaffihúsaheimspekingur, eins og þeir
'gerðust víða í Evrópu á þessium tíma.
(Hann kunni vel að meta góð og fall-
eg föt og sló sér töluvert út, jafn-
tframt því sam hann laug blygðunar-
'laust að skyldtfólki sínu um nám sitt
tog störf.
En Jenny von Westphalen elskaði