Morgunblaðið - 07.11.1967, Blaðsíða 23

MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 7. NÓV. 1967
23
Lenín og Stalín á byltingarárunum.
þessa mlkl* rfkis og mörgu'
þjóða, seim það þyggðu. En holl'
usta þegnanna var sprottin af
ótta en ekki elsku og við vit-
um nú hversu holl og ánægju
leg honum sjálfum varð þessi
dvöl hæst á hefðaxtindi. Hann
fórnaði öllu á altari valda
sinna og drauma, skylduliði og
náraustu vinum, samstarfsmönn
um og flokksfélögum, tugmillj
ónum manna af öllum stéttum
og það, sem lifði þjóðanna,
færði hann í andlega hlekki,
sem þeim hefur ekki enin tek-
izt að brjóta að fullu.
1 kringum 1935 hófust hinar
skelfilegustu þvingunarráðstaf-
amir og hreinsanir og í kjölfar
ið fylgdu réttarhöldin ill-
ræmdu, sem eflaust verður
minnzt um alla framtíð, sem
eins mesta smánarbletts á rétt
arsögunni. Mönnum var varp-
að í famgelsi og vinnubúðir fyr
ir litlar eða engar sakir eða
gamlar ávirðingar eða eitthvað,
sem einhverntíma hafði verið
gert eða sagt gegn Stalín. Og
þar sem ekki var hægt að finna
meinar átyllur, voru þær búnar
til, ákærur upplognar og pynt-
ingum beitt til þess að fá menn
til að játa á sig hinar hroða-
legustu sakir.
í leyniræðunni 1966 sa.gði
Krúsjeff um þetta tímabiR
„Stalín var upphafsmaður hug
taksins. „fjandmaður fólksins“.
Sú nafngift gerði það fyrirfram
óþarft að sanna nokkra fræði-
lega villu manns eða mann.a,
sem við var deilt, sú nafngift
gerði það unnt að beita grimmi'
legustu kúgun o,g brjóta aliar
reglur hins byltingarsin.naða
réttarfars við hvern þann, sem
ó einn eða annan hátt greindii
á við Stalín, var gr.unaður umi
fjandsamleg áform eða hafði
fengið á sig miður got.t orð,
Þetta hugtak, „fjan.dmaður
fólksins“ útilokaði í raun og
veru alla fræðilega baráttu, já,
meira að segja alla möguleika
á því að láta skoðanir sínar í<
Ijós á nokkru máli, jafnvel þótt
það væri ekki nema hagnýts
eðlis. Andstætt öllum gildandi
réttarreglum varð „játning"
hins ákærða sjálf í reynd svo
til eina sönmunin um sekt hans,
sem notuð var, en eins óg síð-
ari rannsóknir hafa leitt í ljós,
fékkst sú „játning“ með líkam'
legri þvingun við hinn ákærða.
Þetta hafði í för með sér hrylli
legt brot gegn réttarfari bylt-
ingarinnar, sem og þá stað-
reynd að mörg.um algerlega sak
lausum mönnum, sem áður
thöfðu verið á línu flokksins,
var fórnað. Það verður að taka
það fram um þá menm, sem
eitt sinn höfðu beitt sér gegn
línu flokksins, að oft var
engm fullnægjandi ástæða til
þess að útrýma þeim líkamlega.
En nafngiftin „fjandmaður
fólksins“ var einmitt tekin upp
til þess“. Síðar sagði Krúsjeff:
„G'^-ræðisleg framkoma eins
varð öðrum hvöt og heimild
til gerræðis. Fjöldahandtökur,
nauðungarflutningar á mörgum
þúsundum manma í útlegð, af-
tökur án réttarhalda og venju
legrar rannsóknar — allt skap
aði þetta andirúmsloft óvissu,
ótta og jafnvel örvæntingu".
Krúsjeff upplýsti, að af 139
miðstjórnarmönnum og vara-
mönnum miðstjórmarinnar, sem
kn'-;r vor,.i á 17. flokksþinginu
1934, hefðu 98 verið teknir fast
ir og skotnir flestir á árunum
1937—38. Og af 1966 fulltrú-
um. sem höfðu atkvæðis eða
tiUögurétt á þinginu hefðu 1198'
verið teknir fastir og sakaðir
um gagnbyltingarsinnaða
glæpi. Síðar sagði Krúsieff um
handtökurnar: „Þegar mál
sumira þessara svokölluðu
„njósnara“ og „skemmdar-
varga“ voru rannsökuð nýlega,
kom í ljós. að þau hafa öll
verið fölsuð. Sektarjátningar
margra þeirra, sem teknir voru
fastir og sakaðir um fjandsam
legt athæfi. vor.u fengnar með
grimmilegum og villimannleg-
um pyntinguim . . . Þau sví-
virðilegu vinnubrögð voru lát-
in viðgangast að NKVD (örygg
islögreglanl væri látin gera
skrá um menn, sem stefna átti
fyrir henrétt og dæma þar fyr
irfraim undirbúnum dómum.
Jesjov (yfirmaður öryggislög-
reglunnar) va-r vanur að senda
Stalín sjálfum þessar skrár til
þess að fá samþykki hans til
refsin.ga, sem fyrirhugaðar
voru. Árið 1937—38 voru 383
slíkar skrár sendar Stalin með
nöfnum margra þúsunda starfs
manna flokksins, ráðstjórnar-
innar, æskulýðssambandsins,
hersins og atvinnulífsins. Hann
samþykkti þær“. Síðan gat Krú
sjeff, að 7679 m-önnum hefði
þá verið veitt uppreisn æru —
„að vísu mörgum þeirra dauð
um“.
Jesjov var yfirmaður örygg-
islögreglunnar í þessum hreins
unum. Áður höfðu þeir gegnt
því embætti Menshinskí, sem
stjórnaði baráttunni gegn bænd
um, en lézt árið 19-34 af „hjarta
lörnun", að sagt var þá, en var
í rauninni myrtur af eftir-
man.ni sínum í emibættinu, Gen
rikh Ja-goda. Sá var handtek-
inn árið 1937 og sakaður um
allskonar glæpi í starfinu.
Hann var líflátinn árið 1938,
ásarnt 2000 nánustu samstarfs-
mönnum sínum.
En snúum okkur aftur að um
mælum Krúsjeff. „Það var með
fullum rétti, sagði hann, að við
-ákærðum Jesjov fyrir hin ger-
spilltu vinnubrögð 1937. En við
verðum að svara eftirfarandi
spurningum. Hefði Jesjov get-
að tekið, til dæmis, Kossior
fastan án vitundar Stalíns?
Hefði Jesjov getað tekið á-
kvörðun um svo mikilvægt
mál, sem örlög þekktra flok.ks-
manna. Nei, ekki frekar en önn
u,r þessarar tegu-ndar. Það væri
barnaskapur að halda að það
hafi verið verk Jesjovs eins.
Það er augljóst, að það var
Sta-lín, sem tók ókvörðun um
þessi mál og án fyrirmæla hans
og samþykkis hefði Jes;ov ekki
getað gert það, sem hann gerði.
Við höfum endurskóðað þessi
mál“, hélt Krúsjeff áfram,
„og veitt Kossior, Rudsutak,
Postyseiev, Kossarjev og fleir-
um uppreisn. En fyrir hvað voru
þeir teknir fastir og dæmdir?
Endurskoðun sönnunargagn-
anna gegn þei.m sýnir, að á-
stæðan var engin. Þeir voru
teknir fastir, eins og svo marg-
ir aðrir án vitundar hins opin-
bera ákæranda. Þegar þan-nig
var astatt þurfti ekkert sam-
þykki. því að um hvaða sam-
þykki ga-t verið að ræða, þeg-
ar Staliín ákvað allt? Hann var
aðalákærandinn í þessum mál-
um. Hann féllst ekki aðeins á
handtökufyrirskipanir, hann
ffaf bær siólfur út, að eigin
frumkvæði. Þetta verður að
segja. svo fulltrúarnir á flokks
þinginu geti gert sér málin
ljós. metið þau sjálfir og dreg-
ið af þeiim réttar ályktanir.
Staðreyndir sýna. að ma-rgt ger
ræði var framið að fyrirmæl-
um Stalíns, án þess nokkurt
tillit væri t-ekið til flokksven-ju
eða til réttarfars ráð-stjórnar-
TÍkisins. Stalín var mjög tor-
trygginn maður, sjúklega tor-
trygffinn. Við, sem störfuðum
með honum. þekktum hann.
Hann gaf litið á mann og sagt:
„Hversvegna er a-ugnaráð þitt
svo óstöðugt í dag?“, eða
„Hversvegna snýr þú þér þann
ig og forðast að horfast í augu
við mig?“ Sjúkleg tortryggni
hans varð þess valdandi, að
hann vantreysti öllum, jafnvel
ágætum starfsmönnum flokks-
ins, sem hann ha-fði þekkt ár-
um sama-n. Hvarvetna og í hví
vetna sá hann „fjandmenn"
„m-enn með tungur tvær“ og
„nj ósnara“.“
Á þes-sum árum ofsókna og
brjálæðis í innanríkismálum
missti Stalín þó aldrei sjónar
á því mark.miði sem var hans
háleitasta — að efla iðnaðinn
og varnarmátt Sovétríkjanna
gegn árásum úr Austri og
Vestri. í þeim efnurn fylgdi
hann algerlega eigin hugmynd
um og hver sá, er dirfðist að
mæla gegn þeim eða benda á
aðrar betri, var gerðu.r höfð-
inu styttri. Er talið, að á þess
um árum hafi 30.000 herforingj
ar ver-ið drepnir, þar á meðal
alli,r foringjarnir úr Rauða
hernum, sem höfðu barizt í
borgarastyrjöldinni ó Spáni.
Eftir réttarhöldin 1937 voru
Tukhashevská, yfirmaður
Rauða hersins og sjö aðrir
hæst settu hershöfðingja.rnir
skotnir. Gamarnik, yfirmaður
stjórnmáladeildar hersins
framdi sjálfsmorð. áður en
leynilögreglunni tækist að hafa
hendur í hári hans.
Svetlana dóttir Stalíns hef-
u.r í endurminningum sínum
reynt a.ð varpa mestri sök á
Bería, þáverandi yfirmann ör-
yggislögreglunnar og kallað
hann hinn illa anda föður henn
ar. En ljóst er, að Stalín var sjálf
ur vel á veg kominn með að
hreinsa til, þegar Be.ría tók við
embætti árið 1939, eftir að Jes-
jov hafði verið rutt úr vegi.
Og Krús.jeff sagði í leyniræðu
sinni, að öryggislögreglan
hefði aldrei aðhafzt neitt án
vilia og vitundar Stalíns. „Þeg-
ar Stalín sagðd að einhver
skyldi tekinn fastur, varð að
taka það sem trúaratriði, að
sá hinn sami væri „fjandmaður
fólksims“. Samtímis hafði glæpa
hyski Bería, sem stjórnaði ör-
yggislögreglu ríkisins sig allt
við til þess að sanna sök hins
handtekna og sannindi þeirra
gagna, sem það sjálft hafði
falsað“.
XXX
Sumarið 1941 varð Stalín að
taka sér frí frá hreinsunarstörf
um þar sem hann fékk um
annað að hug’sa — styrjöldina
— og bandamaður hans, Adolf
Hitler, sem hann hafði gert við
hinn illræmda samning árið
1939, tók við útrýmingarher-
ferðinni gegn sovézku þjóðinni.
Um viðbrögð Stalíns í styrjöld-
inni og stjórna.rstörf hans á
þeim árum, er enn margt á
huldu. Sumir telja víst, að Stal
ín hafi gert sér Ijóst, að Sovél
ríkin voru algerlega vanbúin
að eiga í strfði við Þjóðverja
og talifð óhjákvæmilegt að gera
samninginn við Hitler til þess
að vinna tíma til að endur-
skipuleggja og a.uka vopnaf.ram
leiðsluna. Krúsjeff sagði í
leyniræð’Unni, að Stalín hefði
ekkj, gert þær ráðstafanir, sem
þörf var á til þess að búa land
ið nægilega undir vörn og koma
í veg fyrir, að ráðizt' væri á
það óvið’búið. „Höfðum við tíma
og möguleika til slíks undir-
búniings?“ spurði hann og svar
aði sjálfum sér: „Já, við höfð-
um bæðí tíma og möguleika til
þess. Iðnaður okkar var þegar
orðinn svo fullkominn, að hann
gat séð ráðstjórnarhern.um fyr-
ir öllu, sem hann þarfnaðist.
Það sýnir sú staðreynd, að
enda þótt við töpuðum á stríðs
árunum .hér um bil helmingn-
um af íðnaði okkar og mikil-
vægum iðnaðar- og matvæla-
framleiðsluhéruð'um vegna her
náms Ukrainu, Norður-Káka-
sus og annarra vestlægra
hluta landsins, gat ráðstjórn-
arþjóðin samt skipulagt fram-
leiðslu hergagna í aiusturhl,ut-
um þess, komið þar fyrir út-
búnaði, sem flut-tur var frá iðn
aðarhéruðum í vestri og séð
her okkar fyrik öllu, sem nauð-
synlegt va.r til þess að gersliigra
óvinina. Ráðstjórnarvísindi og
ráðstjórnartækni framleidd.u
ágæta skriðdreka og fallbyssu-
mó’t fyrir stríðið. En fjölda-
framleið’sXa á þeim var ekki’
skipulögð og í rauninni byrj-
uðum við ekki að ýngja upp
he,rgögn okkar fyrr en rétt eft
ir stríðið. Afleiðingin varð sú,
að þegar óvinuri'nn réðist á
land ráðstjórnarinnar, höfðum
við hvorki nægilegt magn
hinna görnlu véla, sem hætt
var að nota til hergagnafram-
leiðslunnar né ný.rra, sem fyrir
hugað var að taka í notkun
við haina".
Áður hafði Krúsjeff sagt frá
því, að Stalín hefði hundsað
■allar aðvaranir um að Hitler
mundi ráðast á Sovétríkin,
bæði þær, sem komu frá Vest-
•u.rlöndum m.a. frá Chu.rchill
'Og hermálafulltrúum ráðstjórn
arinnar í Berlín.
Krúsjeff sagði líka frá því,
að Stalín hefði fyllzt vonleysi,
þegar honum bárust fregnirna.r
‘u.m iinnrásina og sagt, a,ð allfc
væri glatað. Síðan hefði hann
hætt að gera nokkuð og ekki
tekið aftiur við virkri forystu
fyrr eru nokkrir meðlimi,r póli-
tíska ráðsdns fóru á fund hans
og sögðu honum, áð nauðsyn-
‘bæri til að gera vissar ráðstaf-
anir tafarlaust til þess að bæta
aðstöðuna á vígstöðvun'Um. Sú
saga hefur líka verið sögð ann
arsstaðar, að Stalín hafi lokað
sig inni í sumarhúsi sínu við
Svartahafið, þar sem han*n var
staddur, þegar honum bárust
fregnirnar og þar hafi hann
drukkið sleitulaust í fjóra
daga, þar til menn h.ans kom.u
og k.röfðust fyrirsklipana.
„Jafnvel eftir að stríðið var
byriað“, sagði Krúsjeff, „gerði
sá taugaóstyrkur og sú móður-
sýki, sem Stalín sýndi, er hann
blandaði sér í raun.veruleg.ar
hernaðaraðgerðir her okkar al-
varlegt tjón. Því fór víðs fjarri,
að Stalín gerði sér grein fyrir
því ástandi, sem í raun og veru
var að skapast á vigstöðvun-
um. En það var ekki nema eðli
legt því að á ánum föðu.rlands
stríðsins heimsótti hann aldrei
n.einn hlu.ta vígstöðvanna né
neina frels'aða borg, ef undan
er skilin ein stutt ökuferð eft-
ir þjóðveginum til Mosjaisk, er
kyrrð var á vígstöðvunum".
Og víst er að aldrei hafa ver
ið birtar skýrslur eða myndir,
sem sýna, að Stalín hafi heim-
sótt vigstöðvarnar eins og þó
var þráfaldlega haldlið fram í
sovézkum blöðum og frétta-
stofnunum.
Krúsjeff gerði líka í ræðu
sinni mikið grín að þvi, hvern-
ig Stalín hefði reynt að láta
svo líta út. að hann einn ætti
heiðurinn af sigrinum í viður-
eiigninni við Þjóðverja og
minnti meðai annars á kvik-
myndina „Fall Berlínar", þar
sem Stalín hefði verið aðalatr-
iðið. „En hvar eru herforingj-
arnir, sem báru byrðar ófriðar
ins?“ spurði Krúsjeff. „Þeir sá-
;ust hvergi á kvikmyndinni,
þeir komust þar ekki að fyr.ir
Stalín. En það var ekki Stalin
hel'dur flokkurinn sem heild,
ráðstjórnin, hetjuher okkar,
hæfileikamiklir foringjar hans
og hraustir hermenn, já, öll ráð
stjórnarþjóðin, sem vann sigur
inn í föðurland’sstríðinu mikla“.
í stríðslokin og á næistu ár-
um varð gerræði og einræði
Stalíns ennþá ofsalegra en
n.okbru sinni fyrr og hann
krafðis’t óskaplegra fórna af
þjóðinni til þess að byggja upp
ríkdð, sem að verulegu leyti
var flakandi í sárum eftir styrj
öldina. Engin þjóð hafði orðið
fyrir .eins miklu mannfalli og
Sovétmenn, 20 milljónir manna
l'étu lífið í styrjöld.inni ög að
því er Krúsjeff sagði, • veruleg-
ur hluti að ástæðulausu, vegna
'óskynsamlegrar herstjórnar ein
ræðisherrans.
Og nú hófust þjóðflutningarn
ir frægu. Krúsjeff talaði um
„þessa nauiðungarflutninga
.heilla þjóða“ og sagði, að í
árslok 1943 hefði Stalín látið
flytja alla Karatsjai'þjóðina f
útlegð og í lok desem.ber 1943
hefð'u íbúar sjálfstjórnarlýð-
vel'disiins Kalmuka hl.otið sömu
örlög. í marz 1944 hefðu Tsjets-
jen og Ingus-þjóðirnar verið
fluttar burt nauðugar og f
apríl gama ár he-fðu allir Ba.lk
arar verið fluttir frá Kabardina
og Balkarasvæðinu.
„Úkraínumenn sluppu við
þessi örlög a.ðeins vegna þess,
að þedr voru of margir og eng
inn staður til að flytja þá á.
Anna.rs hefði hann einnig flutt
þá í útlegð", sagði Krúsjeff.
Hinsv.ega.r gat hann ekki um,
að háJf milljón Litháa, nær
300.000. Lettar og ámóta af Hvít
rússum, pólskum mönnum og*
grískuim hefði verið flutt nauð
'un.garflutningium frá heimahér
uðum sínum. Svipaða sögu var
að segja af ótölulegum fjöldai
Armena, Georgíumanna, Azer-,
bajana og Gyðinga — en talið
er að um þrjár milljónir Gyð-<
inga hafi látizt eða verið send.
ar í útlegð til Síberíu.
Árin s.em svo fylgdu í kjöl-
farið voru ár kald'a stríðsdns'
sem stöðugt fór harðnandi og
vei þeim, sem þar mælti gegni
því, sem Stalín sagði og vildi.
Um þessar mun.di.r sauð líka.
upp úr deilum Stalíns og Títós
sem Krúsj.eff sagði í ræðu
'sinni, að hefði mátt leysa með
vinsamlegum viðræðum. Hann-
minntist þess. að Stalín hefði
sa.gt. að það væri nóg. að hann
hristi litla fingurinn. þá væni
Tító fallinn, — raunin hefðf
orðið önnur.
Síðustu æviárin var Stalín
haldinn sjúklegum ótta við sam
særi og næsfa tilefni hr.eins-
ana var hið svonefnda lækna-
mál sem Krúsieff sagði í ræðu
sinni, að a.ld.rei hefði verið tiL
Talið var. að Stalín hefði ætl-
að að hafa það mál að yfir-
varpi, til þess að hefj'a nýja
herferð gegn Gyðingum — þvf
að sex læknanna í Kreml voru
Gyðingar — og j.afnvel hafd
Framhald á bls. 31
Lenín og Stalín i grafhýsinu. Stalín var fluttur þaðan eftir að Krúsjeff hélt ræðu sína 1956