Morgunblaðið - 07.11.1967, Blaðsíða 17

16
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 7. NÓV. 1987
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 7. NÓV. 1967
17
Vladimir Dudintsev:
Ekki af einu saman
brauði
BÖKIN birtist fyrst í Sovét-
ríkjunum sem framhaldssaga í
tímaritinu Novy Mir, haustið
1956 og vakti þegar mikla at-
hygli. Almenna bókafélagið
gaf hana út í desember 1958,
í þýðingu Indriða G. Þorsteins-
sonar.
— Það er hægt að flækja
öll mál. En dómarinn verður
að sjá lengra en nef hans nær.
Hann verður að leggja fingur
á slagæð málsins og sía auka-
atriðin frá. Dómurinn fellur
hvort sem • er ekki í nafni
Badjins majórs, heldur nafni
ríkisins. Menn verða að bera
hag ríkisins fyrir brjósti og
kæfa niður alla viðkvæmni.
Jæja. Dómsforsetinn stóð upp.
— Höfuðsmaður, þú hefur
fallega rithönd. Skrifaðu:
„Fyrsta nóvember 1949“. Hann
gekk um gólf, á meðan hann
var að semja dómsorðið.
— Ég mun skila sératkvæði,
sagði majórinn og kveikti sér
í vindlingi.
— Mér datt það í hug. For-
setinn hætti að ganga um gólf.
— Hugsaðu þig vel um áður.
Hvorki þú né ég erum vís-
indamenn, og við getum ekki
skilið til fullnustu mikilvægi
þessa máls. En þú ættir að at-
huga, að allir lærdómsmenn
fylgjast með málsrekstrinum,
allt frá vísindamönnum til ráð-
herra og aðstoðarráðherra. Eig-
um við, þegar þess er krafizt,
að öryggislögreglan og dóm-
stóllinn afgreiði málið fljótt og
vel, að fara að eyða tímanum
í að rannsaka brjósthroða hins
ákærða í smásjá?
— Við eigum að komast til
botns í málinu, félagi stórsveit-
Évgenij Évtúsjenko:
Arftakar Stalíns
ÉVGENÍJ Évtúsjenko er flestum sovézkum skáldum af
yngri kynslóðinni kunnari, bæði erlendis og í heima-
landi sínu og er sagður eiga það eíkki síður að þakka
sjálfura sér en skáldskap sínum. Hann er miklu litríkari
persónuleiki en skáldbróðir hans Voznesensky, en báðir
hafa þeir borið hróður sovézks nútímaskáldskapar víða
nm lönd ásamt öðrum og má þar til nefna skáldkonuna
Bellu Akhmadúlínu.
Ljóð það sem hér fer á eftir, „Arftakar Stalíns“, birtist
í „Pravda“ 21. október 1962 og er eitt kunnasta Ijóð
Evtúsjenkos að undanskildu „Babi Yar“. George Reavey
þýddi það á ensku og hefur Sonja Diego Thors snúið
þeirri þýðingu á íslenzku.
Þögull var marmarinn,
þögult glampaði glerið.
Þögulir stóðu hermennirnir á verði
útiteknir af golunni.
Grannur reykur liðaðist upp af kistunni
og andardráttur smaug út um rifurnar
meðan þeir báru hann út úr grafhýsinu.
Hægt leið kistan áfram,
straukst við reidda byssustingina.
Hann var líka þögull —
líka hann!
þögull og ógnvekjandi.
Með hörkusvip og kreppta
líksmurða hnefana
þóttist hann vera dauður
en lá á hleri inni í kistunni,
vildi festa sér í minni
þá sem kistu hans báru:
unga herliða frá Ryazan og Kursk,
svo að hann gæti síðar, einhvern veginn,
öðlazt nægilegt þrek til að brjótast út,
til að rísa upp úr gröf sinni,
ná til þessara afskiptalausu æskumanna.
Einhver launráð var hann áreiðanlega
að brugga,
hafði aðeins blundað, hvílzt ögn.
Og ég ávarpa stjórn okkar, bið að hún tvöfaldi
og þrefaldi vörðinn við Hkbörurnar,
svo að Stalín rísi ekki aftur upp frá dauðum
og með Stalín
fortíðin.
Ég á hér ekki við fortíðina helgu og glæstu
sem kennd er við Turksib
og Magnitka
og fánann sem reistur var yfir Berlín.
Með fortíð á ég hér við
það að láta lönd og leið
arforingi, sagði majórinn hægt
og með áherzlu, þegar hann
hafði hlýtt á dómsforsetann. —
Hvers vegna er öllum þessum
vísindamönnum, ráðherrum og
aðstoðarrá'ðherrum svo umhug-
að um að maðurinn sé dæmd-
ur? Við getum ekki fellt neinn
dóm yfir honum fyrr en það
liggur ljóst fyrir. Dómari má
ekki mynda sér fyrirfram
ákveðnar skoðanir á málum.
„Hið opinbera fylgist af athygli
með málinu.“ Hvað er þetta
opinbera? Getur það nefnzt því
nafni? Og hvað „þágu ríkisins“
snertir, ja, eigum við ekki
fyrst að gera okkur grein
fyrir því, hvort raunverulega
er um hagsmuni ríkisins að
ræða. Opinber starfsmaður er
ekki það sama og ríkið, og lær-
dómsmenn, hvaða nafni sem
þeir nefnast, eru ekki vísindin.
Rétturinn verður að leita sann-
ana; og það er skylda hans.
— Kæri vinur, það er ekki
hægt að láta svona alvarlegt
mál velta á því einu, að einn
maður sé fær um að skilja eitt
og annað í sambandi við það.
— En láti hann berast með
straumnum, án þess að skilja
málið til hlítar, þá er hann
ekki lengur dómari heldur
UR
verkfæri. Ég vil ekki deila um
þetta vfð yður, félagi stór-
sveitarforingi, því að það
mundi valdi vinslitum. Okkur
greinir á í grundvallaratriðum.
Eg vil ekki dæma í blindni,
einkum ekki í máli eins og
þessu. En þér skuluð halda
áfram að semja yðar dóm,
meðan ég set mig niður þama
hinumegin og skrifa sérálit
mitt. Svo skulum við láta skera
úr um þennan skoðanamismun
okkar á hærri stöðum.
Lopatkín hafði auðvitað ekki
hugmynd um þennan meining-
armun eða sératkvæði majórs-
ins. Hann heyrtSi aðeins, að
dómsorðið hljóðaði á átta ára
fangabúðavist.
Er dómurinn hafði verið
kveðinn upp, hurfu dómararnir
að nýju inn í hliðarherbergið.
velferð fólksins,
upplognar ásakanir,
handtökur saklausra manna.
Við sáðum heiðarlega í akra okkar,
heiðarlega bræddum við málma,
fylktum heiðarlega liði.
En hann óttaðist okkur.
Hann trúði á takmarkið mikla
og sveifst einskis
þess er stytti leið að því marki.
Hann var framsýnn,
slunginn í list stjórnmáladeilna
og lét eftir sig fjöld arftaka
hér á jörðu.
Ég ímynda mér
síma inni í kistunni,
Stalín að skipa fyrir, segja
Enver Hoxha fyrir verkum.
Hvert annað liggur símalínan úr kistunni!
Nei, Stalín hefur ekki gefizt upp.
Hann heldur að hann geti
snúið á dauðann.
Við bárum hann út úr grafhýsinu.
En hvernig eigum við að bera út úr Stalín
arftaka hans!
Sumir þeirra rækta nú rósir, seztir í
helgan stein,
en halda með sjálfum sér
að valdamissirinn sé aðeins
stundarfyrirbæri.
Aðrir tala af ræðupöllum
og ófrægja jafnvel Stalín
en
á nóttunni
þrá þeir gömlu góðu dagana.
Engin furða þótt arftaka Stalíns hrjái
hjartaáföll þessa dagana.
Þessar gömlu kempur
hata þennan tíma
tómra fangabúða
og salarkynna fullra af fólki að hlusta
á skáld.
Flokkurinn fyrirmunar mér
að vera ánægður með sjálfan mig.
„Því ekki að láta kyrrt liggja?“
segja sumir við mig — en ég er ekki í rónni.
Meðan arftakar Stalíns eru á ferli hér á jörð
finnst mér Stalín sjálfur
ennþá bíða færis í grafhýsinu.
SOVÉTHOFUNDA
Boris Pasternak:
Tilraun til
sjálfsœvisögu og Ijóð
Helgafell gaf þessa bók út árið 1961.
Þýðingu gerði Geir Kristjánsson.
Úr henni höfum við valið ljóðið:
Skilgreining skáldskapar
Hann er öskur djúpt og villt,
hann er brak og gnýr þegar hrannast. ísar,
hann er nóttin sem fvrst breiðir hrím á lauf,
hann er einvígi næturgala.
Hann er baunir með sætleika höfgum,
hann er geimsins tár yfir múrsteinabörum,
hann er Mozart og flautan hans glaða,
hann er haglél á garðblettinn þinn.
Hann er allt það sem nóttin skal finna
dýpst á botni tjarnar,
hann er sveittir lófar þess hirðis
sem stjörnuna rekur til húsa.
Brautin lá þangað sem hinn
dauði hvíldi, verðir gættu
hans, börurnar voru þaktar
blómum.
En leiðin var lokuð. Beðið
fyrirskipana. Þær voru ekki enn
komnar, því að sá sem skipað
hafði fyrir lá nú lík.
Og gríðarstórt torgið, þar
sem óteljandi fætur höfðu
gengið, var nú of lítið. Það var
ekki rúm fyrir allan þann
fjölda sem vildi kveðja og
glápa. Og með hverri mínútu
sem leið, bættust fleiri í hóp-
inn. Og þegar loksins var
opnað, var það um seinan. Ein-
hver sem greip feginsamlega
tækifærið til að beita rödd
sinni æpti hátt og hvellt:
„Við erum búin að vera!
Öllu er lokið!“
Og æðisgenginn tro’ðningur
hófst.
Alexander Solzhenitsyn:
Dagur í lífi
Ivans Denisovichs
ÞESSI bók kom út í Sovétríkj-
unum haustið 1962 í tímaritinu
Novy Mir. Alexander Tvardov-
sky, ritstjóri fylgdi sögunni úr
hlaði með formála, þar sem
hann sagði m.a. „Efnið, sem
Alexander Solzhenitsyn byggir
sögu sína á, er óvenjulegt í sov
ézkum bókmenntum. Það er
bergmál frá þeim sjúklegu
þáttum í þróunartímabili okk-
ar, sem kennt var við persónu-
dýrkun, er Flokkurinn hefur
nú vegið og Iéttvægt fundið,
hafnað með öllu“. Þýðingu á ís-
lenzku gerði Steingrimur Sig-
urðsson.
Einhverra hluta vegna var
Volkovoi hættur að bera keyrið.
Þegar kalt var í veðri, var
morgunleitin á föngunum
framkvæmd mjög lauslega.
Ekki á kvöldin hins vegar.
Fangarnir losuðu um beltin og
hnepptu frá sér frökkunum og
sviptu þeim frá sér. Þeir gengu
fram í fimmfaldri fylkingu og
fimm verðir stóðu og biðu
þeirra. Verðirnir döngluðu og
þukluðu með höndunum á
treyjuvösum og þreifuðu á
vasanum á hægra hnénu (þeim
eina, sem var leyfður lögum
samkvæmt). Og ef þeir fundu
eitthvað athugavert, voru þeir
tregir til a'ð taka ofan hanzk-
ana, en spurðu aðeins letilega:
„Hvað er þetta?“
Að hverju var yerið að leita
á föngum á morgnana? Hníf
kannski? Hnífar voru aldrei
bornir út úr fangabúðunum.
Þeim var smyglað inn. Á
morgnana urðu þeir að ganga
úr skugga um, hvort fangi
hefði tekið þrjú kíló af brauði
með sér í þeim tilgangi að
strjúka. Sú var tíðin, að þeir
voru svo hræddir út af þessari
200 gramma brauðlús, sem
fangarnir tóku með sér til að
borða með miðdegismatnum,
að þeir fyrirskipuðu hverjum
flokki að smíða trékassa, þar
sem allir brauðskammtar fang-
anna voru látnir í. Hvað þeir
unnu við þetta, hafði enginn
hugmynd um. Sennilegast var,
að þetta væri ein ný aðferð til
að pína menn — til áð auka
kvíða þeirra og áhyggjur.
Þetta varð til þess, að menn
urðu að bíta í brauðbitann
sinn til að merkja hann sér, ef
svo má að orði kveða, og stinga
honum svo í kassann. Hins
vegar voru þessir bitar eins
líkir og tvær baunir, þeir voru
alltaf af sama brauðhleifnum.
Alla leiðina ásótti þetta hug-
ann, og menn voru kvaldir af
tilhugsuninni um að skammtur
einhvers annars kæmi í stað
þeirra eigin. Því var það, áð
góðir vinir rifust út af þessu,
svo mikið, að stappaði nærri
handalögmálum. En dag nokk-
urn sluppu þrír fangar á vöru-
bíl frá vinnustað og tóku einn
brauðkassann með sér. Þá
Og dyrnar höfðu ekki fyrr lok-
azt á eftir þeim, en stórsveitar-
foringinn og majórinn luku
upp um það einum munni þrátt
fyrir fyrra ósamkomulag, að
það væri ekki oft, sem menp
tækju dómi um átta ára vist
í vinnufangabúðum me'ð slíku
Andrei Sinyavsky:
jafnaðargeði. Meðan dómurinn
var lesinn upp, stóð Lopatkín
og starði á vegginn, eins og
hann sæi í gegnum hann, út k
takmarkalausar víðáttur. Það
var eins og hann væri að
reikna út, hve mikinn tíma og
krafta hann ætti eftir.
Vladimir Majakovski:
Ský í buxum
Réttur er settur
ÁRIÐ 1959 kom þessi bók út
fyrst á Vesturlöndum undir
höfundarnafninu Abram Tertz.
Enginn vissi, hver höfundurinn
var fyrr en mörgum árum
seinna, er þeir Andrei Sinyav-
sky og Juri Daniel voru dregnir
fyrir lög og dóm, sakaðir um
að hafa rægt Sovétrikin undir
dulnefni á erlendum vettvangi.
Þeir eru nú báðir í fangelsi.
Bókin kom út hjá Almenna
bókafélaginu árið 1962. Þýð-
ingu á íslenzku gerði Jökull
Jakobsson.
Herrann var látinn.
Borgin var sem eyðimörk.
Og fólki var innanbrjósts eins
og það lægi fram á lappir sér,
reyndi að lyfta höfði stöku
sinnum og reka upp eymdar-
gól.
Hundar, sem misst hafa
herra sína, ráfa um snuðrandi
og reka trýnið út í loftið. Þeir
gelta ekki; þeir urra. Þeir
leggja niður rófuna, og þá
sjaldan þeir reyna að dingla
henni er engu líkara en þeir
séu að gráta.
Þegar þeir sjá mannveru
nálgast stökkva þeir á móti og
mæna löngunaraugum — er
það hann, sem er loksins áð
koma? — en þeir hætta sér
aldrei of nálægt.
Þeir bíða, þeir eru alltaf að
bíða, glápandi og saknaðar-
fullir: „Komdu og gefðu mér
bein! Komdu og sparkaðu í
mig! Sláðu mig eins oft og þú
vilt (helzt ekki mjög fast)! En
komdu! Fyrir alla muni
komdu!“
Og ég trúi því að hann komi,
réttlátur og sírefsandi. Hann
lemur þig, hundur, þar til þú
ert viðþolslaus af kvölum. Og
SEumt skríður þú til hans með
erfiðismunum, mænir á hann
og leggur lemstraðan hausinn
í kjöltu hans. Þá klappar hann
þér og hlær og drynur eitthvað
á sinni óskiljanlegu húsbónda-
mállýzku. Og þegar hann er
sofnaður, stendur þú vör'ð um
húsið hans og urrar grimmdar-
lega að þeim sem fram hjá
fara.
Og vælið heyrist úr öllum
áttum:
„Við skulum lifa í frelsi og
njóta lífsins eins og úlfar.“
En ég veit, veit það alltof
vel hvað þeir voru gráðugir
þessi svikulu kvikindi — loð-
hundarnir, fuglahundarnir, smá
hundarnir.
Og ég vil ekki frelsi. Ég vil
húsbónda og herra.
Ó, auma hundalíf! Hvernig
verður nagandi hungur mitt
satt?
Hversu margir eru þið,
heimilislausu hundar, sem ráf-
ið um í veröldinni?
Ó, tíkur með skásett augun
og mjó trýni!
Ó, þið reiðu, einmana,
hundar, sem hafið séð og þekk-
fð lífið!
★
Hann var þveginn, smurður
og settur á fótstall.
Þúsundir komu til að horfa
á hann og kveðja í hinzta sinn.
Mannfjöldinn ruddist úr hlið-
argötum í mjóa gangbraut
milli húsanna. Þar sat allt fast.
fengu yfirvöldin aftur vitglór-
una og létu höggva niður alla
kassa í varðstofunni. Hver
maður beri á sér sitt brauð
framvegis, sögðu þeir.
t þessari fyrstu leit urðu þeir
líka að ganga úr skugga um,
að enginn bæri venjulegan
borgaralegan klæ’ðnað undir
fangabúningum. Hvað um það?
Hver fangi hafði verið sviptur
sínum borgaralegu fötum inn
að skinni við komuna í fanga-
búðirnar. Þeim yrði ekki skilað,
var þeim sagt, fyrr en þeir
hefðu afplánað hegninguna.
Enginn í þessum fangabúðum
hafði afplánað' refsingu sína.
Stundum áttu fangaverðirnir
það til, að leita á mönnum áð
bréfum, sem óbreyttir borgar-
ar kynnu að hafa sent þeim.
Ef þeir höfðu í hyggju að leita
að bréfum á hverjum einasta
manni, slóruðu þeir venjulega
við það fram yfir kvöldmat.
Volkovoi hafði hins vegar
öskrað fyrirskipun um að leita
að einhverju. Verðirnir tóku
því af sér hanzkana, skipuðu
öllum að hneppa frá sér treyj-
unum (þar sem þeir vadðveittu
eins og fjársjóð litla ylinn úr
svefnskálunum). Síðan stikuðu
þeir að þeim til þess að þukla
á þeim með krumlunum; til
þess að komast að því, hvort
nokkur þeirra hefði laumað á
sig nokkru því, sem var bannað
að lögum. Fangi mátti vera í
skyrtu og nærskyrtu og engu
öðru: Svo skipaði Ulfurinn
fyrir. Þetta barst eins og eldur
í sinu eftir röðum fanganna.
Vinnuflokkarnir, sem hafði ver
Framhald á bls. 31
MAJAKOVSKI var eitt af helztu byltingarskáldum Rúss-
lands á árunum fyrir og rétt eftir byltinguna 1917. Hann
skipaði sér í flokk með svonefndum futuristum og var
viðurkenndur meðal forystumanna kommúnistaflokksins.
Eftir 1925 þegar bolslievSkar höfðu treyat sig í sessd, fór
frelsi í listum hraðminnkandi og þeir, sem ekki létu sér
það lynda, eins og Majakovskí, urðu þá ekki lengur vin-
sælir. Þessi þróun fékk svo mjög á hann, að hann réð
sér bana árið 1930. Eitt merkasta og kunnasta kvæði
hans var Ský í buxum, sem Helgafell gaf út árið 1965
í þýðingu Geirs Kristjánssonar. Eftirfarandi kafli er úr
því kvæði.
Og einhver,
flæktur í viðjum skýjanna,
teygði hendur í átt að kaffihúsi —
og kvenlega næstum,
og næstum því blíðlega,
og næstum eins og fallbyssuvagn.
Haldið þið —
að þetta sé sólin að klappa
kaffistofutetrinu hlýlega á kinn?
Nei, þetta er hann Galliffet1 hershöfðingi
aftur
kominn til að skjóta niður uppreisnarmenn!
Ráparar, hendur úr vösum! —
grípið stein, hníf eða sprengju,
og sá ykkar sem er handalaus —
hann berjist með því að stangast!
Fram, hungraðir,
sveittir,
kúgaðir,
morknir af flóakvikum óþrifum!
Fram!
Litum blóði mánudaga og þriðjudaga
og gerum úr þeim helgidaga!
1 Franski hershöfðinginn, sem bældi niður uppreisn Parísar-
kommúnunnar 1871.
Látum jörðina minnast þess með hníf á
barka,
hvern hún vildi niðurlægja!
Jörðina,
hlaupna í spik, eins og gleðikona
sem Rothschild hefur notið!
Svo flögg megi trosna í stórskotadyn,
eins og jafnan á merkisdögum lijá okkur —
þá, ljósastaurar, dragið að hún
kauphéðnanna blóðugu skrokka.
Bölsótaðist
bað,
beitti hnífi,
réðist á einhvern,
beit hann.
Á himninum, rautt eins og marseillaise-inn,
skalf sólarlagið í dauðateygjunum.
Vitfirring.
Ekkert verður eftir.
Nóttin kemur,
nartar í þig
og étur.
Sjáið —
er himinninn enn að júdasast
með handfylli nauma af svikaflekkuðum
stjörnum?
Nóttin kom. \
Eins og Mamai,1 ofaná
borgina settist svallkát á rassinn.
Sú nótt verður ekki með augum rofin, ^
eins svört og Azéf1 2
1 Tartarahöfðingi. Sat ofaná herteknum, rússneskum föng-
um, þegar hann hélt svallveizlur sínar.
2 Alræmdur svikari, sem skipulagði bæði mörð rá’ðherra
og kom upp um byltingarmenn.