Morgunblaðið - 07.11.1967, Blaðsíða 9

ISORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 7. NÓV. 1967
9
þennan stóra mann og beið eftir hon-
•um. Það var hún, sem hóf að kalla
fhann „rnárann" eða Othello og síðan
festist nafnið við hann í vinahópi.
'Jenny var falleg kona, gáfuð, blíðlynd'
bg ailin upp við heltdri manna siði 00
•aðstæðu.r. Hún var þvi lítt búin undir
fþá eymd og fátækt, sem hún varð að
'búa við í sambúðinni með Marx — en
'hún kvartaði aldrei og hann dáði hana
fyrir það. Hann var henni trúr og ást-
TÍkur eiginmaður og góður faðir börn-
tum sínum.
Einhverju sinni skri'faði hann konu
isinni: Ég sé þig fyrir mér og held
•þér í örmum mínum, kyssi þig alla frá
(hvirfli ofan á tær og fell á kné frammi
fyrir þér og andvarpa: frú mín, ég elska.
þig meira en Márinn frá Feneyj.um,
hokkru sinni elskaði. Þegar við erumi
aðskilin kemur ást min fram eins og.
•hún raunverulega er ,eins og risi, sem
(felur í sér alla orku mína og anda og
(hjartans eðli. Mér finnst ég vera maður
á ný, því að innra með mér býr stór-
kostleg áistríða".
En um þær mundir sem ástir þeirra
hófust var Karl Marx mjög óviss um
'hvað gera skyltíi. Hann hafði engan
éhuga á jafnöldrum sínum og umgekkst
•aðeins sér eldri menn. Hann kreisti úr
þeim alla þekkingu þeirra og reynslu
tog þegar þeir höfðu ekki meira að
'gefa honum, fleygði hann þeirn frá sér
•eins og siítrónuberki. Hann umgekkst
mikið áhangendiur Hegels og sat tim-
*um samain við heimspekiumræður,
tírakk bjór þindarlaust og keðjureykti.
•Um tíma ætlaði hann að verða skáld.
Hann orti ljóð og ljóðaleiki og að því
kom, að faðir hans sá, að tilgangslaust
Væri að ætla að gera lögfræðing úr
‘stráknu.m, betra væri að hann gerði
það, sem hugur hans stæði til. En ein-
rnitt þá komst Karl sjólfur að raun
*um, að hann væri ekki skáld, allur
'hans skáldiskapur væri tómt málskrúð
dg fánýtar líkingar. Svo sem ekki í
fyrsta sinn, sem ungur maður upp,götv-
'ar, að hann er ekki sá andans snill-
'ingur, sem hann hefur haldið.
í slíkum tilfellum er venjulegasit ogj
óðiilegast, að menn gleymi öllu, sem
heitir snilligáfa og sætti sig við venj.u-
legan viðburðalítinn æviferil. En Marx
var ekki venjulegur maður. Hann va.r
Snillingiur — en snillingur í tómrúmi.
IHvað átti hann að gera? Jú, hann
skyldi verða heimspekingur. Um hríð
miðaði hann lestur oig nám við þessa
inýju ákvörðun og árið 1841 tók hann
idoktorspróf í heimspeki f.rá háskólan-
tum í Jena.
; Að námi loknu gerðist Marx starfs-
maður blaðsinis „Rheinische Zeitung"
(sem var málgagn hinna róttækustu með
tal borgarastéttanna. í október 1842
Varð hann ritstjóri blaðsins en það var
bonnað ári seinna vegna hinna rót-
tæku skoðana og trúleysis, sem þar var
ibarizt fyrir. En þótt fram hefðu komið
róttæk sjónarmið í „Rheinische Zei-
>tung“ var fjarri því að Ma.rx væri
ennþá reiðubúinn að taka við kenn-
ángum sósialista. Hann ákvað þó að
íkynna sér þær nánar og þegar hann
íhofði verið brottrækur gerr frá Prúss-
flandi, hélt hann til Parísar, þar sem
þá var miðstöð sósialismans. Þar rit-
etýrði hann um hríð ,ritin,u „Deutsche
ifranzösische Ja,hrbiicher“ ásamt Arnóld
Ruge, kunnum forystumanni hins rót-
itæka hegelianisma og þar birtust marg-
ar greinar eftir hann á næstu mán-
luðum. f París kynntist Marx líka Fried-
Tich Engels, sem mjög gagnrýndi hin
Ibágu kjör, sem brezkir verkamenn áttu
við að búa. Hann var sjálfur snnur
Verksmiðjueiganda í Manchesiter og
istarfaði löngum við verksmiðtju föður
6Ín,s. Jafnframt því að sbunda refaveið-
ár og aðrar iþróttir betri bongara safn-
laði hann efni handa vini sínurn Marx,
isá honum fyrir vopnum til þess að
tfella þessa stétt.
Fyrsti árangur af samvinnu Marx og
Engels var ritið „Die heilige Familie
'oder Kritik der kritischen Kr'itik geg-
en Bruno Bauer und Konsorten" sem
Var gagnrýni á skoðanir bræðranna
•Bnunos og Edgars Bauers og fylgis-
banna þeirra sem MarX hafði umgeng-
(izt mikið á háskólaárunum í Beirlín.
f París kynntist Marx líka skáldinu
iHeinrich Heine, sem jafnan leit stórt
itil hans.
Undir lok Parísardvalarinnar starf-
iaði Marx fyrir róttækit rit sem nefnd-
ist „Vorwárts" en ekki leið á löngu,
áður en það var bannað, að tilhlutan
iprússnesku stjórnarinnar og starfsmenn
iþess reknir frá París.
Nú lá leið Marx til Brússel, þar sero
'hann gaf út ritið „La Misére de la
,Pliilosophie“ (Fátækt heknspekinnar)
teem var gagnrýni á rit eftir P.J. Proud
íion, er nefndist „Philosophie de la Mis-
ére“ (Heimspeki fátæktarinnar). Þar
komust hann og Engels einnig í nán-
‘ari kynni við verkalýðshreyfingu.
tsosialista. Þeir stofnuðu þýzkt verkalýðs
(félag og hófu að gefa út vikurit á
þýzku „Brússeller deutsche Zeitung“.
'Loks gerðust þeir félagar í kommúnista
tfélagi þýzkra verkamanna, sem fram-
■an af nefndi sig „ Samband hinna rétft-
'látu“ en seinna „samibanid kommúnista".
Það var leynifélag, sem hafði stærstu
‘bækistöðvax sínar í London, París,
Brússel og nokkrum svissneskuim borg-
nm. Og fyri.r þetta félag skrifuðiu Marx
•og Engels sitt fræga Manitfest der
Kommunisten, kommúnistaávarpið, þar
isem saman var tekin í gtuttu máli saga
verkalýðsstéttanna í nútímaþjóðfélagi
eins og þeim kom hún fyrir sjónir,
iskxifað um sósíalískar og kommúnísk-
ar bókmenntir, sem þá voru til og skýrð
lafstaða kommúnista til aindstöðuflokka
lí ýmsum löndum. Og þax gáfu þeir fé-
ilagar kommúnistum heróp sitit „Öreig-
■ar allra landa sameinizt".
f Þegar byltingin brauzt út í Frakk-
tfandi sama ár, 1848, fóru þeir Marx
log Engels þangað, en stóðu stutt við
log héldu til Kölnar, þar sem byltingar-
landrúmsloftið gerði þeim fært að koma
‘á fót málgagni, „Neue Rheinische Zei-
itung“. í nóvember 184® leysti Prússa-
keisari þing landsins upp og 'þá hvöttu
þeir félagar til samræmdra uppreisna
með þeim atfleiðingum, að Marx var
leiddur fyrir rétt og sakaður um land-
•ráð. Hann var sýknaður en gert að
•fara frá Prússlandi og láta ekki sjá
sig þar. Eftir það lá leið hans yfir
•Ermarsund til Englands.
Til Londton kom Marx með fjölskyldu
sína í ágústmánuði 1849. þá því sem
næst slyppur og snauður maður. Þau
)höfðu orðið að selja húsgögn sín til
þess að komast frá Prússlandi og silf-
vurborðbúnaðinn fyrir farinu til Eng-
lands. Þar fluttu þau srv>o stað úr stað„
yoru oft rekin úr íbúðum vegna van-
goldinnár húsaleigu og lengst af lifðu
þau á lánum frá Engels, sem dáði Marx
takmarkalaust.
Þegar Marx byriaði á fyrsta bindi
„Das Kapiital“ bjuggu þau í húsinu
númer 64 við Dean Sbreet í Soho. þar
isem nú er veitingasttofan „Quo Vadis“.
OPrússneskur leynilögreglumaður, sem
isendur var til að fylgjast með Marx
gaf skýrslu við heimkomuna, þar sem
sagði m.a.: „f hvorugu herberginu vax
isjáanlegt eitt einasta hreint eða heilt
þúsgagn'. allt var brotið og rifið og
'tætt. Þykkt ryklag á öllu og allt á
rúi og stúi. í miðju herberginu var stórt
'gamaldags borð með olíudúk. Á því
'gaf að líta í einni brúgu handrit. bæk-
ur, dagblöð, barnaleikföng, saumnálar,
jþræði, bolla með brotnum höldum. ó-
hremar skeiðar, hnífa og gaffla, lampa,
Iblekbytitu, tóbak og ösku. Þegar maður
Ikemur inn í herbergi Marx fær maður
'sv<o mikil tár í augun af tóbaksreykn-*
um, að það er eins og að þreifa sigi
áfram í myrkum helli. Það er býsna.
'hættulegt að setjast niður. Einn stóll-
inn er með aðeins þremur fótum, ann-
ar er heill á fótum. en þar eru börn-
in í matreiðsluleik. Gestinium er boðið
sæti þar, en enginn hetfur rænu á að
taka burtu dótið barnanna eða þu.rrka
af honum, svo að buxurnar manns eru
í stóxhættu, ef maður sezt. En Marx
og kona hans virðast engar áhyggjur
•hafa af þessu. Þau taka þér mjög vin-
gjarnlega 'Og bjóða tóbak eða hvað
annað. sem á boðstólum er“.
Lögreglufulltrúinn upplýsti líka, að
Marx hvorki greiddi sér né þvoði.
Sennilega hefur hann aldxei nærfata-
skipti, en sem húsbóndi og faðir er
Marx öllum blíðari og mildairi þrátt
tfyrir eirðarleysi skaphafnar sinnar",
segir í skýrslu prússneska leynilögreglu
mannsins.
Þegar þau hjónin komu til Ifondon
áttu þau þrjú börn, Jenný, Lauru og
Edgar. Um tíma bjuggu þau í Chel-
'sea og þá eignuðust þau son, en hann
llézt nokkurra daga gamall. • Árið 1851
tfæddist þeim dóttir, Fransesca, en hún
ílézt á fyrsta ári. Þau áttu þá enga
peninga fyrix læknishjálp. Enn ein dótt-
ir fæddist 1855 og tveimur mánuðum
'seinna lézt Edgax, sonur þeirra. „Heim-
'ilið er autt og tómt“, skrifaði Marx
Enge's vini sínum. „Ég hef orðið fyrir
'alls konar áföllum og veit nú, hvað
•regluleg óhamingjá er“.
■Eftir 1851 vann Marx sér inn nokk-
urt fé sem fréttamaður fyrir „New
York Tribune“, en greinaxnir sem hann
sendi v*oru lengst af verk Engels. Fimm
érum seinna batnaði Hagur Marx hjón-
lanna, er móðir Jennyar lézt og lét þeim
efti-r nokkra fjárupphæð. Þá fluttust
Iþau í almennilegt húsnæði og þar
skrifaði Marx stærsta hlutann af „Das
Kapital“.
En velgengnin stóð stiutt Við. Marx
tfór sjálfur að skrifa greinarnar fyrir
„New York Txibune" með þeim af-
leiðingum, að þær voru skornar nið-
ur. Heilsu hans hrakaði líka óðum Og
það varð honum óskaplegt áfa’ll, er
(Jenny, kona hans, fékk kiúabólu og af-
myndaðist öll í andliti. Nokkru aeinna
kom í ljós að hún var haldin krabba-
meini og það dró hana' til dauða í des-
ember 1881. Við fxáfall hennar féll
(Marx alveg saiman og heilsu hans hrak-
•aði stöðugt, hann var al'teki.nn lungna-
kvefi og brjósthimnubólgu, lifxarveiki
'og öðrum sjúkdómum og 14. marz 1883
lézt hann, saddur lífdaga.
Enda þótt megnið atf þeim tíma, sem
<Marx bjó í London hatfi farið í að
iskrifa „Das Kapital“, laigði hann hönd
®ð ýmsum öðrum verkefnum. Fyrst eft-
að hann kom til London gerði hann
tilraunir til að endurvekja kommúnisita-
samtökin en þær fóru allar út um þúf-
ur. Árið 1864 var hins vegar koroið
á fót samtökunum „International Work
ing Men’s Association" — Alþjóð&sam-
bandi verkamanna og varð Marx strax
í upphafi mjög virkur forystumaður í
þeim samtökum og nánast andlegur
'uppfræðari félagsmanna. Lengst atf vax
aðeins minnihluti þeirra samméla skoð-
lunum Marx en honum tókst að halda
Isamtökunum saman, beina áhuga þeirra
log augum að sameiginlegu markimiði
unz átökin við anarkista bundu enda
á starfsemina. Þar með var lokið skeiði
tfyrsta „Internationalsins". Meðal
brezkra verkamanna hafði Marx ekki
ýkja mikil áhrif, enda þótt hann ætti
marga helztu stuðningsmenn sína í al-
þjóðasambandinu meðal brezkra verka-
íýðsforingja. Hann hafði engin teljandi
áhrif þá meðal franskra og þýzkna
•verkalýðsfélaga, þar voru æðstu prest-
•ar þeir Proudhon og Lassaille.
Á þessum árum skrifaði Marx ritin
„Die Klassenkámpfe in Frankreich 1848
•bis 1850“ og „Der Achzehnte Brumaire
des Louis Napoleons Bonaparte". Hvort
•tveggja hinar merkustu bækur. Síðani
'skrifaði hann „Zur Kritik der politi-
schen Ökonomie“, sem varð undanfaxi
„Das Kapital“.
Þegar „Das Kapital“ kom út í Ham-i
borg 14. september 1867, vakti ritið
ekki eins mikla athygli og Karl Marx
’bafði búizt við og urðu það honum
eðlilega vonbrigði. Eftir fráfald hans
tféll það í hlut vinax hans Engels að
búa það sem etftiir var ritsins til prent-
unar. Annað bindið kom út árið 1885,
ihið þriðja 189Q. Þegar Engels lézt 1895
var hið tfjórða ókomið. Hinsvegar hafði
íyrsta bindið þá þegar verið gefið út á
Irússnesku, ensku og fxönsku.
Stoðirnar að kjarna hiugimynda sinna!
iog kenninga sótti Marx til heimspeki-i
kenninga og rökfærslu Hegels. Hann,
ivar á þeirri sboðun, að heimurinn þró-
©ðist í sífellu eftir krákustigum, hann
iværi ekki óbreytanlegur heldur í sí-
Ifelldri sköpun; hlutirnix leiddu af séT
igagnsbæðu sína og síðan rynnu þessar
andistæður saiman í eina heild, sem enn
tfeiddi af sér gagnstæðu og þannig kolil
'af kolli.
Marx kenndi að þeir, sem á hverj-
•um tima réðu fyrir framleiðslutækj-
nim hefðu völdin. Lagakexfi, stjórnar-
'kerfi, menning og trúarbrögð hvers
■tíroa væru tæki, sem ráðandi
■stétt notaði til að verja völd sín
'og viðhalda þeim. Valdhafarnir
'sjálfir væru ofurseldir því kerfi,
sem þeir hefðu sjálfir þróað ^
Frarohald á bls. 5
Karl Marx