Morgunblaðið - 07.11.1967, Blaðsíða 5

MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 7. NÓV. 1967
5
tkna við err/bættismannastjórn. k>lsar-
ans en á síðustu stundu kom Serge
Witte frá Bandaríkjunum, etftir að hafa
samið frið við Japani fyrir hönid Rússa.
Síðast í október 1905 voru í rauninni
tvser stjórnir í Pétur/sborg, sú eiginlega
ríkisstjórn og ráðin, og i nokkra daga
vissi engin hver bæri sigur af hólmi.
f>á var það, að Witte var skipaður for-
sæti.sráðherra og taildi Nikulás II á að
gefa út yfirlýsinguna um stofnun full-
trúaþings Dumunnar þann 30. október.
Lenin dvaldist erlendis í þennan táma.
Hann lýsti sig andvígan fulltrúaþing-
ingu eða Dumunni, hann var einnig
mót'snúinn verkamannaráðunum. Kosn-
ingar til þingsins kallaði hann ómerkar
og taldi vopnaða uppreisn alþýðunnar
einu lausnina. Hann kom til Rússlands
í nióvember 1905 og breytti þá um skoð-
un varðandi náðin, að öðru leyti voru
skoðanir hans óbreyttar.
Samkvæmt yfiríýsingunni frá 30.
október voru Rússum veitt þau rétt-
indi, sem Vesturevrópuþjóðirnar töldu
til aknennra mannréttinda, málfrelsi,
félagafrelsi, ritfrelsi og fundafrelsi, auk
þess almennur kosningaréttur og sam-
þykki þingsins þurtfti til lagasetningar.
Stjórnin tók fullt tillit til krafa frjáíls-
lyndra afla í Íandinú í þeim tilgangi
að stofna með því til samvinnu við
þau öfl gegn byltingaöflunum sem
voru andstæð yfirlýsingunni. Byltinga-
sinnar töidu, að stjórnin væri hér að-
eins að gera tilraun til þess að stöðva
framgang byltingarinnar og myndi
svíkja öll getfin loforð þegar hægðist
á dalnum. Það var rétt, að þetta var
fyrst og fremst tilgangurinn, en það var
rangt að stjórnin ætlaði að svíkja gef-
in iotforð þegar byitingaaldan sjatnaði,
enda var það ekki gert eftir sigur
stjórnarinnar á byltingaöflunum. Witte,
forsætisráðherra, bauð fulltrúum frjáls
lyndra afla sæti í stjórninni, en það var
ekki þegið.
Lenin var harðasti andstæðingur
stjórnarinnar; verktföllin héldu áfram,
meiriháttar jiárnbrautaxverkfall stóð
frá nóvemberlokum til miðs desember
1905 og það kom till vopnaðrar upp-
reisnar í Moskvu í desember. Bolshe-
víkar þar í borg stóðu að þessari upp-
reisn, en Lenin var þá í Finnlandi
Eftir tíu daiga götubardaga vax upp-
reisnin kæfð:
Tíu daga
þrumandi
stórskotahríð.
Menn eru orðnir hávaðanum vanir.
Og á fimmtudaginn,
þegar linnir, góna allir
upp í lotftið
eins og upp í rjátfur
hringleikahúss:
Og sjá, himinninn fullur
aif gróusögum
og slitnum
lotftfimleikarólum
í neti
á staurum sporvagnalínunnar,
segir Pasternak í ljóði sínu „Moskva
í desember 1905.“
Tilraunir róttækra afla til þess
að halda byltingunni til streitu hjöðn-
uðu smátt og smiátt; svörun almenn-
ings við hvatningu byltingarsinna
varð dræmari eftir því sem á
leið og um miðjan desember var stjórn-
in orðin það trygg í sessi, að hún lét
handtaka nær því alla meðlimi ráð-
anna.
Lenin sætti harðri gagnrýni fyrir að
hvetja til vopnaðrar uppreisnar, bæði
frá MenShevikum og eigin flokks-
mönnum. Honum var núið um nasir, að
hafa orðið til þess að úthella blóði
verkamanna í þeim tilgangi að sanna
eigin isboðanir. Hann hélt því löng-
um fram að uppreisnin í Moskvu hefði
verið nauðsynleg æfing og mjög lær-
dómsrík.
Byltingin 1905 örvaði fylgismenn
frjálslyndis fremur en róttæka byltinga-
sinna. Samkvæmt stjórnarskránni var
viss pólitísk starfsemi lögleg í Rúsis-
landi. Byltingin varð til þess að skerpa
miismuninn á stefnum frjálslyndra og
róttækra. Ýmsir menntamenn, sem
höfðu fylgt róttækum byltingaötflum
um aldamótin hylltust nú til stuðn-
ings við frjáfelynd ötfl og þeir, sem
voru hvað íhaldsamastir sáu nauðsyn
frjálslyndrar stefnu, sem gæti haml-
að róttækum byltingaöflum,
Byltingaötflunum hafði tekizt að ná
tengslum við fjöldann og þegar hér
var komið tóku hinir frjálslyndu og
einnig afturhaldsöflin að leita sér stuðn
ings meðal fjöldans, gegn byltingaöfl-
unum. Keisarastjórnin reyndi að vinna
sér fylgi bænda og Witte hafði á prjón
unum áætlun um skiptingu stórjarða
milli bænda, í þeim tilgangi að korna
upp sjálfseignarbændastétt, sem gæti
orðið aðalstyrkur stjórnarinnar. Hann
hafði ekki afl til þess að koma þessu
máli í höfn, enda vöktu þessar tillög-
ur hans mjög harða andstöðu gósseig-
enda.
Umbætur þær, sem kenndar eru við
St’Olypin og stefndu að því að gera
rússneska bændur sjálfseignaibændur,
vöktu andúð bæði frá hægri og vinstrd,
en sú andúð kom fyrir lítið. Umbótum
þessum fylgdi aukin fraimle'iðslugfeta og
bætt efnahagsástand og jók styrk stjórm
arinnar meðal bænda; einveldið var
mildað og því var vel tekið af
frjálslyndari öflum, Þróunin fram að
síðari styrjöldinni var óhagstæð bylt-
inigasinnum. Lögreglan réð áuðveld-
lega við öll uppþot. Sósíaldemókratar
lögðu byltimgaáform upp á hillu og
snéru sér í þeas stað að því að skipu-
leggja verkamannafélög og vinna sér
fylgi með áróðri meðal fjöldans. Sósí-
alski byltingatflokkurinn hélt áfram
hermdarverkum, en niáði ekki fjölda-
fylgi, rússnesk aiþýða virtist ekki skilja
tilgang pólitískra hermdarverka. Flestir
forustumenn Bolshevíka voru í útlegð
og það fylgi, sem þeir höfðu hvarf
smiátt og smátt til Hægri álmu flokks-
ins, Menshevika, auk þesis, sem þeir
féllu mjög í áliti meðal byltingasinna
vegna sambaruds þeirra við bankaræn-
ingja.
Á árunum 1905—15 var svo komið, að
þjóðfélagssamvizka intellígensíunnar
markaði sér aðra útrás en byltingu.
Kjör lægri stéttanna skánuðu ó tima-
bilinu og þær eygðu betri daga,
Lenin virðist hafa skilið það svo við
upphaf heimsstyrjaldarinnar fyrri, að
engin skilyrði væru fyrir byltingu í
náinni framtíð, enda þótt það drægi
ekki úr byltingaáhuga hans. Hann var
ekki trúaðux á byltingu 1917, þrátt fyr-
ir þrengingar styrjaldarinnar, upphlaup
og liðhlaup meðal hersins og skort og
óánægju heima fyrir. í byrjun ársins
flutti hann fyrirleistur í Ziirioh, þar
sem hann lýsti því yfir að vænta mætti
byltingar í Rúsislandi, þegar hann og
samtímamenn hans væru moldu ausnir.
Þetta og viðbrögð hans við fynstu fregn
unum um byltinguna í febrúar/marz
1917, sýna ,að hann va,r algjörlega óvið
búinn þessum tíðindum.
Það voru fleiri en Lenin, sem urðu
undrandi við byltingartíðindin. 24.
febrúar ritar Dubensky, hershöfðingi,
en hann var mjög nákominn keisara-
fjölskyldunni: „Allt verður svipað því
sem héfur verið. Kyrrð og friður. Keis-
arinn hefur engar breytingar í huga
aðeins ytri aðstæður og atburðir gætu
breytt einhverju. Það hafa orðið „brauð
upphlaup" í Pétursborig. Verkamenn
hópuðust út á göturnar, en þeim var
dreift af Kó.sökkum.“
Minningar frá þessum tímum bera
það með sér, að roenn hafa fyrst ótt-
að sig á því, að um byltingu var að
ræða, nokkru eftir að hún nóði há-
marki. Globachev hershöfðingi, sem
var yfirmaður leynilögreglunnar í
Péturs'borg, virðist hafa komizt næst
því að finna, að einhverjar hræringai-
væru í vændum. Hann getur þess í
skýrslum sínum, að meiriháttar upp-
hlaup geti eins beinzt að Gyðingum
eða Þjóðverjum eins og gegn stjórn-
inni.
Eitt var það, sem gerði byitinguna
svo óvænta, var að engar fregnir bár-
ust neinsstaðar að um ókyrrleika. Það
höfðu ekki átt sér stað neinar óhag-
stæðair breytingar á vígstöðvunum og
staða rússnesku herjanna var mun
betri en t.d. 1915. Meðal þess hluta
íbúa höfuðstaðarins, sem las blöðin að
staðaldri, virðist hafa gætt einbvers
kvíða, og ókyrrleika gætti í verka-
mannahverfum borgarinnar. En ekkert
benti til neinnar ástæðu fyrir því að
taugaspenna manna í Pétursborg
myndi breiðast út um landsbyggðina
og ti'l annarra borga, og enn síður til
vígstöðvanna. En það var einimitt það,
sem gerðist. Svörun landsbyggðar og
borga við febrúaratburðunum í Péturs-
bong hefði ekki getað verið samstillt-
ar.i, þótt allar aðgerðir hefðu verið
margæfðar og undirbúnar löngu fyrir-
fram. Sams konar atburðir og viðbrögð
annars staðar og algjör skortur á and-
stöðu við byltingaöflin vakti furðu
samtímamanna. Og ekki síður viðbrögð
in við þeim breytingum, sem bylting-
in hafði í för með sér,
Viðbrögð almennings í Rússlandi við
stríðsyfirlýsingu Þjóðverja 1914 voru
mjög frábrugðin viðbrögðum Rússa við
upphaf rússnesk-japansika stríðsins.
Þjóðernislegar vakningarsamkomur
voru haldnar víða í borgum og farnar
voru hópgöngur til þess að votta stjórn-
inni traust. Það hafði verið verkfall í
Pétursborg, en því var atflétt strax þeg-
ar stríðstfreignirnár bárust. Þessi við-
brögð vottuðu vissulega traust manna
á stjórninni. Þingið var kallað saman
á sérstakan fund, þar sem þingmenn
vottuðu stjórninni ful'lt traust og sam-
þykktu gerðir hennar. Rússland virt-
- Karl. IMarx
Framhald af bls. 9
iþágiu eigin hagsmuna. Framleiðslutæk-
'in ákváðu, að áliti Marx, eðli hinna
tþjóðlfélagslegu, pólitísku og andlegu
hliða lífsins. „ Það er ekki vitund
•mannsins, sem ákveðuir tilveru hans“,
'sagði hann, „heldur tilvera hans í þjóð-'
félaginu sem ákvarðar vitund hans“.
„Nýjar tæknilegar uppgötvanir eru,
gerðar“, sagði hann, „framleiðslutækin,
batna nýjar kröfur eru gerðar, en gamla
valdastéttin, sem .er föst í neiti eigin
venju og hleypidóma getur ekki brugð-
•izt við breytingunum, gengi hennar hef
ur leitt af sér ný vandamál, sem hún
isjálf fær ekki leyst. Hún vedður undir
í baráttunni við gagnstæðu sína, nýja
istétt, sem rís upp með byltingu og
'tekur við af henni“.
„í þessu“, sagði hann ,,er fraimlþró-
unin fólgin". Valdastétt kapitalista á
nítjándu öld kallaði Marx bourgeoisie
eða borgarastétt. Þessi stétt hafði orð-
iið til í iðnbyltingunni og eyddi valdi
landaðalsins. En tilvera borgara®tétt-
’anna hafði í för með sér tilveru geysi-
tfjölmennrar stéttar verkamanna, prolet
ariatsins. Ávöxtur af erfiði hennar not-
uðu borgarastéttirnar til eigin þarfa og
verkamenn, sem örvæntu vegna eymd-
ar sinnar, hlutu að rísa upp, eyða kapi-
talistum og taka fró þeim framleiðslu-
itækin.
Marx lýsti því í smáatriðum hvernig
högum verkamanna væri háttað og leit-
laðist við að sanna kenningu sína. All-
ist sameinað til átaka. Þjóðverjar höfðu
búizt við uipphlaupuim og ókyrrð í sam-
bandi við herútboð í Rúss'landi, en það
var öðru nær. Alit fór fráðsamlega
fram og samkvæmt fyrirfram gerðrí
áætlun. Sala áfengis var bönnuð og
krám var lokað. Það mátti marka af
þessum viðbrögðum, að Rúsisar höfðu
lært af reynslu sinni í rússnesk-jap-
anska stríðinu.
ír vissu, að verkamenn voru arðrændi-n,
og margir vildu bæta hag þeir'ra. En
það féll í hlut Marx að skýra hvernig
hagur stáliðjuhölda gat blómgazt með-i
ian verkamennirnir skulfu og sultu.
IHann gaf verkamönnum vígorð sem
Ihann sjálf.ur trúði á, fullviss þess, að
Iþúsund ára ríkið væri í nánd, að senn
lyrði brotið blað í sögu mannkynssög-
lunnax, vígorðið „Öreigar allra landa
isameinizt".