Morgunblaðið - 07.11.1967, Blaðsíða 24

24
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 7. NÓV. 1967
Lenín ásamt nánustu fylgismönnum sínum á Rauða torginu í Moskvu í maí 1919.
E. Crankshaw:
Byltingin, sem Lenin trúði
ekki á, en notaði
ÞÁTTTAKENDiUR byltingar-
innar miklu, sem sópaði burtu
rússneska kieisaranum og olli
strauimhvörfum í veraldarsög-
unni, gerðu sér enga grein fyrir
því, hve víðtækar afleiðingar að-
gerðir þeirra gætu haft. Þeir
héldu, að þeir væru að heimta
betri ríkisstjórn og brauð. Þeir,
sem fylgdust með úr fjarlægð,
glödduist yfir því, að þeir hefðu
hafizt handa og árnuðu þeim
allra heilla. Þetta var mjög vill-
andi forleikur að því, sem á
eftir fylgdi, ringuireið hryðju-
verkum og stofnsetningu nýrr-
ar ógnarstjórnar, sem beitti
harkalegri aðferðum en nokkuT
af verstu óvinum oyltingarinnar
hefði spáð. Næstum fjörutíu ár
liðu, þar til nokkur gæti verið
viss um, að börn byltingar-
mannanna og þeirra börn væru
að sleppa undan afleiðingum
þeirra aðgerða, sem fóru svo
sakleysislega af stað í marz, ár-
ið 1917.
Þær hófust, á ytra borðinu,
hinn 8. marz, 1917, og fólk
hélt, að þeim væri lokið, er
Nikulás II. afsalaði sér völdum,
átta dögum síðar. En þetta var
aðeins upphafið. í raun og veru
stóð byltingin yfir í október. Og
þótt 25. október, byltingardag-
ur Lenins, táknaði sigur Bolsé-
vika, var hann aðeins forleikur
miklu hræðilegri tíma tveggja
ára grimmilegrar borgarastyrj-
aldar. Ofan á hana bættist svo
erlend íhlutun og að lokum
fylgdi hungursneyð í kjölfarið.
Árið 1917 hófst í vonleysi.
Trúnaðarvinur keisaradrottning
arinnar, Rasputin, var dauður,
en það skipti engu máli. Keis-
aradrottningin tók að eiga helgi
stundir með sálu hans, og Nikul
ás lokaði sig inni með fjölskyldu
sinni í dýrðarheimi Tsarskoe
Selo, rétt fyrir utan Pétursborg
(nú Leningrad).
í borginni þjáðisit fólkið af
kulda og hungri og örvænt-
ingu meðan samsærismenn voru
að gera brjálæðislegar áætlanir.
Herinn mikli, sem tekinn var
að gisna vegna liðhlaupa, lá
dreifður í skotgröfum í skógun-
um og hefti enn framsókn 160
berdeilda Miðveldan na. Alls
staðar ríkti óvissa.
Hinn 8. marz hristi keisarinn
af sér slenið og lagði enn einu
sinni af stað til höfuðbækistöðv-
ar sinnar í Mogilev. Þann sama
dag hófst byltingin.
Hún hófst ekki með skipulegri
kröfugöngu verkafólks, ekki með
uppreisn í herbúðum og alls
ekki með því, að atvinnubylting-
armenn væru kallaðir til vopna.
Hún hófst með því að konur
söfnuðust saman í mótmælaskyni
fyrir utan tómar verzlanirnar í
pétursborg. Á undraskömmum
tíma voru hafnir mótmælafund-
ir hvarvetna í borginni. Brátt
fóru kröfugöngur um glæsilegar
breiðgöturnar, og fólkið æpti
hið eilifa rússneska heróp:
„Gefið okkur brauð!“ (Dai
khleb!)
Verkafólk lagði frá sér tólin
og slóist í förina. Fáeinir her-
flokkar, aðeins örfáir þennan
fyrsta dag, yfirgáfu herbúðirnar
og slógust einnig í hópinn.
Kröfugöngumenn urðu undrandi
næstum steini lostnir, yfir fjöl-
menninu. Þegar myrkrið skall á,
héldu þeir til kaldra og dimrnra
heimila sinna og reyndu að geta
sér till, hvað morgundagurinn
mundi bera i skauti sér.
Næsta dag var meira fjöl-
menni á götunum en sézt hafði
síðan 1905. Enginn fór til
vinnu. Það var óundirbúið alls-
herjarverkfall.
Nú komu fram á sjónarsviðið
byltingarsinnaðir stjórnmála-
menn sem sofið höfðu á verð-
inum daginn áður, og reyndu
að færa sér í nyt ástandið og
skipuleggja frekari aðgerðir.
Enginn hefur heyrt um neinn
þessara brautryðjenda síðan, en
þeir þjónuðu sínum tilgangi.
Þetta var að þvi leyti ólíkt at-
buTðunum 1905, að Kósakkarnir
neituðu að leggja til atlögu við
mannfjöldann, — þeir riðu um
í smáflokkum án þess að gera
nokkrum mein, og kröfugöngu-
menn voru reiðir, ekki biðjandi.
Yfirvöldin í Pétursiborg höfð-
ust svo að segja ekkert að.
Kannski höfðu þau lamazt af
undrun, kannski töldu þau, að
stund gagnáblaups væri ekki
runnin upp,* kannski vonuðust
þau til þess, að hægt yrði að
hræða beisarann til að veita
nýja stjómarskrá, — það fáum
við aldrei að vita. Næsta dag
tóku þau höndum nokkra af
þessum byltingarsinnuðu stjórn-
málamönnum og skipuðu verk-
fallsmönnum að vera kommir
til vinnu eftir þrjá daga.
En daginn eftir, hinn 11. marz,
var mannfjöldinn meiri en
nokkru sinni fyrr, og hermönn-
um var skipað að skjóta á
hann. Sveit úr Volhyniska varð
liðinu bauð yfirboðurum sínum
birginn og hleypti af upp í loft-
ið, en síðar sama dag hlýddu
varðliðarnir og drápu 60 manns.
Mannfjöldinn safnaðist ekki
saman á einum stað, heldur á!
Trotsky
óteljandi stöðum, og nú voru
menn teknir að ræna og brenna
hús. Nikulás, sem var langt í
burtu, í Mogilev, skipaði þing-
inu að leysa sjálft sig upp.
Lög hans, sem tilkynnt voru með
aðstoð varðliðs Pétursborgar,
voru hin eínu lög : landinu. En
þingið lokaði sig inni í Tauride
kastalanum og harðneitaði að
leysa sig upp, og varðliðið ramb-
aði á barmi allsherjaruppreisn-
ar.
Hinn 12. marz var alger upp-
lausn hlaupin í borgarvarðliðið
og uppreisnin hafði tekið á sig
oi'beldisbrag. Brotizt var inn í
vopnabúrið og greipar látnar
sópa, föngunum í dýflissum
virkis Péturs og Páls var sleppt
lausum, og höfuðstöð'vum leyni-
lögreglu'nnar var eytt.
En forystuna skonti ennþá.
Fólkið hafði tekið á sitt vald
sjálfa Pétursborg með litlum
blcðsúthellingum en miklum há-
vaða, og nú vildi þaðdáta segja
sér, hvað það ætti að gera. Múg
urinn hóf umsátur um Tauride
höllina og krafðist aðgerða og
fyrirmæla þingsins, sem ekikert
vildi aðhafast. Það var allt ann-
að að malda í móinn yfir ein-
veldinu eða að taka í sínar
hendur stjórn landsins. Og hver
gat svo vitað með vissu, hvernig
vindurinn blési í landinu? Þing
ið hafði enga yfirsýn yfir það,
hvað var að gerasf í öllu land-
inu. Keisarinn var enn keiisari.
Eftir miklar vangaveltur,
stillti framsæknasti armur hinna
frjá'lslyndari stjórnmálamanna,
undir stjórn Milyukovs upp
bráðabirgðanefnd í þinginu, sem
síðar var fyrsta ríkisstjórn hins
nýja Rússlands, og hélt áfram að
sitja í Tauride höllinni.
Skyndilega, næstum samtímis,
var komið á fót annarri stjórn,
sem þreytti kapp við hina. Só-
síalistar af öllum tegundum,
byltingarsinnaðir sósíalistar og
S'ósíaldemókratar (mensévikar
''g fáeinir bolsévikar, sem látnir
höfðu verið lausir úr fangelsi),
sem leizt alls ekki á Bráðabirgða
nefndina og vantreystu borgara-
legum meðlimum hennar, kuisu
eigin bjargráðanefnd. Stefnu-
laust höfðu vinistri sinnaðir bylt
ingarmenn sameinazt í svoköll-
uðu ráði, eða Sovéti, verkar
manna og fulltrúa hermanna,
sem var eins konar endurreisn
hins fræga Sovéts, sem hinn
ungi Trotsky stóð einkum fyrir
árið 1905. En Trotsky var nú í
Ameríku.
Sovétnefndin var kölluð
Framkvæmdanefndin. Bylting-
armenn úr flokki sósíalista og
mensévikar í nefndinni voru
hvorir um sig miklu sterkari en
bolsévikar, sem lögðu allt kapp
á að koma þejm fyrir kattar-
nef. En það er ómögiulegt að á-
lasa þeim fyrir að taka höndum
saman við bolsévika. Þeir vissu,
að Lenin var þeim gersamlega
andlvígur, en hann var víðs
fjarri í Ziirich.
Lenin var einasti maðurinn,
sem hugsaði um bandamenn
sína í byltingunni sem skæðasta
óvininn. Flokkarnir mönguðu
því hver til við annan, jafnvel
eftir að eldri bolsévikar á borð
við Kamenev (og Stalín, sem
var þá, 38 ára) komu aftur frá
Sðberíu. Þetta bróðerni stóð,
þar til Lenin sjálfur birtist mán-
uði síðar.
Inni í Tauride höllinni gat
Bráðabirgðanefndin ekki stjórn-
að, þar sem hún hafði í reynd
ekkert samband við hermennina
og verkamennina, sem gert höfðu
byhinguna. Fulltrúar þeirra voru
að vísu stöðugt að koma eða
fara, en aðaláfangastaður þeirra
var hin álma hallarinnar, þar
sem Sovét-Framkvæmdanefnd-
in sat sitöðugt á rökstólum. Þeir
þyrptust þangað til að fá fyrir-
mæli eða ráðleggingar og höfðu
meðtferðis nýja liðsmenn eða þjá
fanga, meðal annars ráðherra úr
ríkisstjórn keisarans.
Þeir sváfu á gólfunum, þeir
elduðu sér mat á göngunum, og
þar sem þeir óðu inn á skítug-
um stígvélunum, settist á glæst
salagólfin þykkt lag af krapi og
leðju. Andrúmsloftið var þrung-
ið af raka og fúkalykt af fitug-
um skinnklæðum þeirra og her-
mannafrökkum. Þeir viður-
kenndu aðeins Sovétið, sitt
Sovét, sem yfirvald, og eins og
áköf, spurul börn sóttu þeir á
þetta yfirvald og báðust leið-
beininga.
Sovétið var þegar orðið valda-
mikið. Það hafði talið Bráða-
birgðanefndina á að samþykkja
að einn af hverjum tíu verka-
mönnum skyldi vera vopnað-
ur og annast löggæzlu. Það
hafði sett á laggirnar tvœr fasta
nefndir til að sjá um matvæla-
birgðir og hafa stjórn á hem-
um. Það hafði tiengilið við Bráða
birgðanefndina, þar sem var
Kerensky, afburðaisnjall og flug
mælskur lögfræðingur, sem
með einhverjum ráðum tókst að
halda sæti bæði í nefndinni og
Fram'kvæmdanefnd Sovétsins,
og gekkst mjög upp í þessu hlut
verki sínu.
Meðan Bráðabirgðanefndin
streittist við að mynda opinbera
ríkisistjórn til að taka upp samn-
ingiaviðræður við keisarann, var
hin rauinverulega stjórn, að svo
miklu leyti sem hiún var, í
höndum. Sovétsins í hinni álmu
hallarinnar. Kerensky þeyttist
á mil'li segulskautanna tveggja,
kom ár sinni þannig fyrir borð,
að hann varð ómissandi og
þekkti leyndarmáll beggja aðila.
Snemma dags hinn 15. rnarz
var Milyukov tilbúinn með lista
yfir væntanlega ríkisstjórn. í for
sæti stjórnarinnar var „frelsað-
ur“ aðalsmaður, Lvov prins,
sem ekki var í neinum hugsan-
legum tengslum við það, sem
var að gerast á götunum.
Eina undanlátssemin við bylt-
ingarsinna var að veita Ker-
ensky stöðu dómsmálaráð-
herra. Og sjálfur Kerensky
hugsaði sig tvisvar um. Hann
ótfaðist. að Sovct:ð mundi
' afneita honum, ef hann tæki
I þát't í stofnun ríkisstjómar, seim
hvar sem var annars staðar en
í Rússlandi, hefði kallazt íhalds
söm, með borgaralegum stjórn-
málamönnum eins og Milyukov,
nýja utanríkisráðherranum, og
Guchkov, hermálaráðherra. Að
! minnsta kosti einn ráðlherranna
; var milljónamæringur.
Þetta var heldur ekki í raun
réttri nein byltingarstjóm. Hún
lagði allt kapp á að koma aftur
á reglu, að neyða Nikulás til
að afsala sér völdum, að taka
upp stjórnarskrá og koma á,
fót kosinni löggj afarsam.kundu.
Hún var staðráðin í að halda á-
fram styrjöldinni við Þýzkaland,
og að Kerensky undanteknum,
vildi hún halda konungsstjórn í
landinu. Baráttan við Sovétið
var nú hafin.
En það var meira en barátta
við Sovétið. Það var barátta við
þjóðina. Þetta kom bezt í ljós,
þegar Guchkov streittist gegn
því að láta undan kröfum
Sovétsins um, að það skylidi hafa