Morgunblaðið - 07.11.1967, Blaðsíða 19

MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 7. NÓV. 1967
19
Vladimir Ulianov
ÞAÐ var í Sim'birsk, í marz-
mánuði árið 1887. Unglingspilt
ur kom hlaupandi heim úr skól
anum um miðjan dag og hróp-
aði á móður sina. Henni brá,
er hún sá angistarsvipinn á
drengnum og spurði hvað væri
að.
— Alexander hefur verið
handtekinn, sagði hann.
Það ‘þyrmdi yfir hana.
— Alexander handtekinn,
endurtók hún, fyrir hvað?
— Fyrir að gera samsæri um
að ráða keisarann af dögum.
Það var ekki um að villast.
Hinn hæggerði, alvarlegi og
varkári sonur Ulianov-hjón-
anna, elzita barn þeirra, ha.fði
verið einn helzti forsprakki
stiúdenta, sem lagt höfðu á ráð-
in um að myrða keisarann.
Hann, sem hafði stefnt að því
að verða vísindamaður var far-
inn að búa til sprengjur og
leggja á ráðin um morð og upp
reisnir.
— Eg átti ekki um annað að
Lenín — 17 ára
velja mamma, sagði hann af-
sakandi, þegar móðir hans
heimsótti hann í fangelsið. Við
verðum að berjasit íyrir frelsi
Rússlands, þessu getur ekki
haldið svona áfram.
Hann neitaði að biðja um
náðun og til að bjarga nokkr-
um félögum sínum játaði hann
á sig brot, sem hann hafði
aldrei framið. Árla morguns 8.
maí var hann hengdur, ásamt
fjórum félögum sínum í garði
Schlusseliburg-virkisins.
Þegar fregndn barst til Sim-
birsk hrópaði unglingurinn,
Vladimir: „Það sver ég, að þeir
skulu fá þetta borgað“.
Hann fæddist 22. apríl árið
1870 í Simbrisk við Volgu.
M'óðir hans var dáttir velmet-
ins læknis, Alexanders Blank,
sem farið hafði úr góðri sjúkra
hússtöðu í St. Pétursborg til
starfa í litlu þorpi í Kazanhér-
aði. Hún giftist árið 1863 Ilya
Ulianov, skólastjóra í Penza og
síðar námsstjóra. Hann var
strangur, íhaldssamur í sitjórn-
málaskoðunum og mikill trú-
maður. En börnin þeirra sex
stálpuðust smituðust þau hvert
af öðru af því byltingarand-
rúmslofti, sem ríkti meðal
yngri kynslóða.
Vladimir, sem jafnan var
kaliaður Volodya, var myndar-
legt barn og sýndi snernma
hæfileika til einbeitingar og
skipulagðra vinnubragða. Líf
fjölskyldunnar leið við
áihyggjuleysi og sorglaust, unz
Alexander var handtekinn.
Ári síðar lézt faðirinn og Maria
Alexandrovna stóð ein uppi
með börnin. Hún vildi koma
VLadimir í háisikóla, en vegna
starfsemi bróðurins var ekki
hlaupið að því. Þá kom til hj'álp
ar vinur fjölskiyldunnar, sem
skipaður hafði verið fjárhalds-
maður Vladimirs, Feodor Ker-
ensky, faðir Alexanders Keren
skys, hins sama sem Vladi-
mir — þá nefndur Lenín —
átti eftir að berjast gegn siðar.
Kerensky kom drengnum í há-
skólann í Kazan, þar sem hann
hóf að lesa lög.
Eftir nokkra dvöl í Kazan
var hann rekinn úr skólanum
fyrir að hafa tekið þátt í mót-
mælafundi stúdenta og það var
loks eftir mikið stímabrak og
fyrirhöfn móður hans, að hann
fékk að ljúka embættisprófi í
lögurn frá háskólanum í St.
Pétursborg, utan skóla.
Að nárni loknu hóf hann lög-
fræðistörf, en hugur hans sner-
ist fyrst og fremst um stjórn-
mál. Hann . hafði þá þegar
kynnt sér rækilega rit Marx
og rússneskra byltingarsinna
19. aldarinnar, manna eins og
Alexanders Herzens, Mikaels
Bakunins, Sergeis Nechaievs,
Peters Lavrovs, Peters Thack-
evs og kenningar Georgs
Phlekanovs, sem þá var helzti
forystumaður rússnesikra marx
ista. Menn þessir og fylgis-
menn þeirra voru mjög ósam-
mála um það, hverja stefnu
skyldi taka. Allir vildu þeir
þjóðfélagsbyltingu, en þeir
voru hvorki á eitt sáttir um
baráttuaðferðir né hið endan-
lega takmark.
Á árunum 1891—D3 starfaði
Vladimir Ulianov sem lögfræð
ingur í Samara, en f'luttist þá
til St. Pétursborgar. Árið 1895
veiktist hann hastarlega af
lungnabólgu og fór eftir það
utan til að leita sér lækninga.
Þá komst hann í samband við
Phlekanov og Axelrod, feður
hins rússneska marxisma, auk
erlendra forystumanna sósíal-
ista. í París kynntist hann Líka
Pau'l Lafargue, sem var giftur
dóttur Karls Marx.
Þegar Phlekanov og Vladi-
mir Ulianov hittust í Genf
snemma ársins 1895 var það
sem lærimeistari og lærisveinn.
Phlekanov var fyrst og fremst
húmanisti og heimspekilega
sinnaður, ‘en þar sem honum
fannst hið ritaða orð ekki hafa
reynzt nægilega öflugt, gerðist
hann stjórnmála'eiðtogi. í U'li-
anov fann hann hmsvegar fyr-
ir mann, sem var fyrst og
fremst stjórnmálaleiðtogi. Þeg-
ar þeir ræddu um bókmenntir
og listir hafði Ulianov líitt til
miála að leggja. í þeim efn-
um hafði hann hvorki kunn-
áttu, hugmyndaflug né tilfinn-
ingu eða smekk. En um leið
og talið barst að stjórnmálum
li-fnaði hann allur við og þá
gneistaði af orðræðum hans.
Haustið 1895 sneri Ulianov
heim aftur. Nú kynntisit hann
Martov sem átti eftir að verða
einn helzti andstæðinga hans.
En þennan vetur voru þeir
mestu mátar og skipulögðu í
sameiningu byltingarstarfsem-
ina. Þeir voru að því komnir
að gefa út málgagn, er þeir
voru handteknir báðir tveir 20.
desentber 1895.
í fjórtán mánuði sat Ulianov
í fangelsi, en hann notaði tím-
ann vel. Fangar máttu fá heim
sóknir tvisvar í viku og fjöl-
skyldur þeirra gátu fært þeim
bækur og matvæli. Einnig tókst
Ulianov að standa í bréfaskrift
um við fiélaga sína utan miúra,
því að hann hafði kennt syst-
ur sinni að Lesa dulmálslykil,
er hann gerði sér og hún bar
bréfin á millL
Að fangavistinni lokinni var
hann sendur í útlegð til Sílbe-
Húslð, sem Lenín bjó í á útl egðarárunum í Síberíu.
ríu, til þorpsins Sbushenskoe.
Þar hafði hann lítið hús til um-
ráða og ákveðna fjárupphæð
frá stjórninni til að lifa af og
þaðan gat hann fylgzt með öllu
sem gerðist meðal byltingar-
manna. Hann gat stundað
bréfaskriftir, póstur kom þang
að vikulega, og hann fékk góð-
an tíma til skrifta og lesturs.
Eftir nokkurn tíma kom til
hans vinkona hans Nadezhda
Krupskaya. Þau höfðu kynnzt í
St. Pétursborg, þar sem hún
var kennari í skóla fyrir
verkamenn. Hún var sjálf
dærnd í útlegð og átti að fara
til Ufa, en fékk því breytt,.
svo að hún kæmist til Ulian-
ovs, sem hún sagði unnusta
sinn. Krupskaya var Ulianov
al'la ævi hinn fulikomni félagi,
aðstoðaði hann á allan hátt og
hjónaband þeirra var alla tíð
mjög gott.
í útlegðinni skrifaði Ulian-
ov mikið, m.a. ritið „Markmið
rússneskra sósíal-demókrata"
sem gefið var út í Sviss undir
höfundarnafninu N. Lenín. Það
var í fyrsta sinn, sem hann
notaði það nafn, það var dreg-
ið af ánni Lenu, sem rann um
útlegðarhérað hans í Síberíu.
Aldamótaárið 1900, í maímán
uði, komu þeir aftur saman
félagarnir Lenín og Martov,
ásamt öðrum marxistum og
lögðu síðust'u hönd að undir-
búningi þess að fá útgefið er-
lendis málgagnið, sem aldrei
hafði fengið að sjá dagsins
ljós í Rússlandi. Þeir nefndu
þa% ,,ISKRA“ sem þýðir neisti
og nokkru síðar fór Lenín til
Þýzkalands, ásamt öðrum
marxista, Petresov að nafni.
Þeir tryggðu stuðning Phlekan
ovs og komu því svo fyrir, að
blaðið var útgefið í Leipzig en
ritstjórnin hafði skrifstofu í
Miinchen. Síðan var blaðinu
srmyglað tiil Rússlands eftir
ýmsum leiðum og dreift þar.
Vorið 1902 var blaðaútgáfan
flutt til Englands og þangað
fluttist einnig Lenín.
f London kynntist Lenín
Trotsky. Þá þegar fór af hon-
um mikið orð, bæði innan Rúss
lands og utan. Hann hafði ver-
ið í útlegð í Sí'beríu og hafði
með skrifum sínum þaðan unn-
ið sér viðurnefnin „Ungi örn-
inn“ og „Penninn". Lenín leizt
strax vel á Trotsky en Ph'lek-
anov tortryggði hann.
Árið 1903 gekk í garð ár,
sem boðaði mikil átök og
'breytingar í röðum rússneskra
marxfeta. í ritstjórnarskrif-
stofu ISKRA tók andrúmsloft-
ið að hitna og mengjast deiil-
um. Phlekanov var óánægður
með skrif Leníns í blaðið. Þau
féllu ekki í góðan jarðveg með-
al skynsam.ra, menntaðra
manna en meðal hins ómennt-
aða ver'kalýðs höfðu þau ótví-
ræð áhrif. Einföld og skýr víg-
orð og kenningar, sem þeir
gátu skilið. Jafnframt mögn-
uðust deilur milli Leníns og
Martovs. Martóv komst smám
saman að þeirri nið'urstöðu, að
það væri ekki „alræði öreig-
anna“, sem Lenín vildi, held-
ur „alræði yfir öreigunum“.
Og Phlekanov var ekki á því,
að alræði öreiganna væri aðal-
atriðið; hann taldi, að hinar
menntaðri millistéttir skiptu
einnig miklu máli og hefðu
stóru hlutverki að gegná í kom
andi byltingu.
I apríl fór Lenín til Genfar.
Deilúrnar h'éldu áfram en Len-
ín tók að safna að sér mönnum,
sem viðurkenndu kenningar
hans umyrðalaust og beygðu
sig undir stjó'rn hans og aga.
Um sumarið, 30. júlí, hófst í
Brússel flokksþing rússneskra
sósíaldemókrata, þar sem sam-
an voru komnir 43 fulltrúar.
Til þess að forðast athygli yfir-
valda var skipt um fundarstaði
frá degi til dags, en það kom
fyrir ekki og loks var þingið
flutt til London.
Á þinginu kouiu fram þriár
fylkingar, aðstanden ur
ISKRA, sósíalistasamband Gyð
inga og hinir svokölluðu Efna-
hagsfræðingar, sem lögðu alla
áherzlu á efnahagslegar um-
bætur fyrir verkamenn. Þess-
ar fyl-kingar greindi á í upp-
hafi, en þingið hófst þó í vin-
sem-d.
Lenín gerði sér hinsvegar
strax ljóst, að því aðeins gæti
hann fengið fra-mgegnt hug-
myndum sínum um vel skipu-
lagðan flokk þrautþjáilfaðra
byltingarmanna, að honum tæk
ist að beygja þingið og sam-
þykktir þess að vilja sínum.
Ha-nn byrjaði á því að leggja
fram og fá samþykkta stjórn,
þar sem einungis ÍSKRA menn
áttu sæti, Phlekanov varð for-
maður og hann sjálfur og
Krasikov varaformenn. Hins
vegar tapaði tillaga Leníns um
skýrgreinftigu á reglum um að-
ild að flokknum fyrir tiilögum
Martovs. Lenín vildi takmarka
félaga við þá, sem vildu skrifa
u-ndir stefnuskrá flokksins og
taka virkan og óskoraðan þátt
í stofnunum hans og starfsemi.
Martov vildi hinsvegar, að
flokkurinn væri opinn öllum
sem viðurkenndu stefnuskrána
og sýndu flokknum persónu-
lega samvinnu undir leiðsögn
einhverra af stofnunum hans.
Mörgum virtist hér aðeins um
smávægilegan orðamun að
ræða, en.í honum fólst þó það
sem skipti flokknum endanlega
í bolsévika og mensjevika.
Samkvæmt yfirlýsingu k'omm-
únista 1937 fólst villa Martovs
og menshevika í því að þeir
ætluðu að halda áfram barátt-
unni, að keisarastjórninni,
faLlinni, „eingöngu innan
ramma borgaralegs lýðræðis“.
Það hefðu Martov og menn
hans ekki viðurkennt árið 1993,
en þegar á reyndi sýndu mensje
vikar það hvað eftir annað, að
þeir kusu heldur að berjast
innan ramma lýðræðis en
flokkseinræðis.
Fyrir utan þennan sigur
Martovs, fékk hann ekki rönd
við reist á þinginu. Lenín réð
þar flestu mað stuðningi
Phlekanovs/ Þingið samþykkti
meðal annars, að hinir ein-
stöku sjálfstæðu flokkar skyldu
leystir upp og stofnaður. einn
flokkur — og þá gengu Gyð-
imgarnir út, vildu ekki una
slíku. Einnig fékk Lenín því
framgengt að fækka í ritstjórn
Iskra og bjóst þá við að geta
ráðið þar lögum og lofum.
Þegar þinginu lauk voru deil
urnar komnar á það stig, að
Lenín og Martov töluðust ekki
við og fóru hvor til sírns heima,
Framhald á bls. 26
Lenín og Krupskaya, kona hans. Myndin tekin í Gorki 1922.