Morgunblaðið - 07.11.1967, Blaðsíða 29

MORGUNBL.AEHÐ, ÞRIÐJUDAGUR 7. NÓV. 1967
29
varS að flýja, komst við illan
leik burt gegnum námagöng,
að sagt var og heim til fæð-
ingarstaðar síns Kalinovka.
Næstu tvö árin vann Krús-
jeff áð því að mynda flokks-
sellur innan 9. deildar Rauða
hersins, en næsta verkefni hans
var að koma Dombas verk-
smiðjunum og námunum í gang
á ný. Það verkefni sagði hann
sjálfur seinna, að hefði verið
sýnu erfiðara en að tala við
hermennina. Nú varð hann að
fá verkamenn til að sætta sig
við ennþá verri kjör og að-
stæður en þeir höfðu nokkru
sinni kynnzt í stjómartíð keis-
arans. Þaf við bættist matvæla-
skorturinn, sem árið 1921—22
varð að algerri hungursneyð.
Árið 1922 gafst Krúsjeff
tækifæri til að auka nokkuð
við menntun sína. Hann var
sendur í verkamannadeild tækni
skólans í Yuzovka, en hann
var einn af átta tækniskólum,
sem komið var upp í Ukrainu í
skyndi, til að ala upp með
skjótum hætti menn, sem ein-
hverja kunnáttu hefðu á ýms-
um sviðum tækni. Hann vafð
jafnframt flokksritari í skól-
anum, sem þýddi, að hann
skyldi sjá um, að orðum flokks
ins þar væri hlýtt. Tveimur
árum seinna kvæntist hann síð
ari konu sinni, Nínu, sem var
kennari í Yuzovka og átti eftir
að standa með honum á hverju
sem dundi, ala honum þrjú
börn og auka alin við upp-
fræðslu hans og uppeldi.
Undir áhrif Stalíns komst
Krúsjeff fyrst að verulegu
leyti árið 1925, fyrir tilstilli
Kaganovitsj. Á tveimur árum
tókst Kaganovitsj að koma
mönnum, sem heppilegir voru
fyrir Stalín, í helztu embætti,
mönnum eins og Krúsjeff, sem
þekktu lítið til valdabaráttunn-
ar milli helztu Ieiðtoga flokks-
ins, voru ómenntaðir og ókunn
ugir frelsishugmyndunum frá
því fyrir byltinguna, og höfðu
aldrei tekið þátt í hinum
frjálsu rökræðum, sem þá tíðk-
uðust. En upp frá þessu fór
vegur Krúsjeffs í flokknum
vaxandi. Árið 1928 var hann
fluttur til Kiev og nú virðist
meginregla hans hafa verið
orðin þessi: byltingin og flokk-
urinn eru eitt — flokkurinn
og Stalín eru eitt.
Ári síðar var hann sendur
ti] Moskvu, til náms í akademíu
þungaiðnaðarins þar og skip-
aður ritari flokksdeildarinnar í
skólanum, sem stalínistar höfðu
þá fyrir skömmu náð úr hönd-
um stuðningsmanna BukhEtrins.
Fimm árum síðar var hann
orðinn ritari flokksdeildarinnar
í Moskvuborg og tók þá sæti í
miðstjóm flokksins. Þar með
var hann orðinn einn af hundr-
að áhrifamestu mönnum flokks
ins. Næsta ár, 1935, tók hann
við af Kaganovitsj sem ritari
Moskvusvæðisins alls. Þessi
hraðsigling hans á framabraut
flokksins var næsta ótrúleg
og því fyrst og fremst að þakka,
hversu trúr og dyggur hann
var Kaganovitsj og Stalín.
Ekki fer þó hjá því, að hann
hafi vitað, að víða var pottur
brotinn í aðgerðum þeirra.
Hann vissi, að bændur sultu
heilu hungri og voru fluttir
nauðungarflutningum milli
landshluta. Hann hlaut líka að
vita, að menn voru teknir af
lífi fyrir Utilvægustu e'ða eng-
ar sakir. Sennilegast er, að
hann hafi aðeins lokað augun-
um fyrir þessu, því að verk-
efni hans lágu á öðrum sviðum.
Ðaglegt starf hans snerist fyrst
og fremst um iðnbyltinguna;
hann hafði sjálfur þá trú og
veitti henni af fremsta megni
til annarra, að iðnvæðingin ein
gæti fært .Rússum hamingju
og velmegun. Verksmiðjur,
traktorar og vélar voru draum-
sýnir hans og alls þorra Rússa,
sem lítt þekktu annað en bág
kjör og hungur. Hann sá vun
byggingaframkvæmdir ýmsar,
skolpleiðslukerfi Moskvuborg-
ar og neðanjarðarbrautina —
METRO — sem er enn í dag
mikið stolt borgarbúa — Hann
vann eins og hestur a'ð þessum
verkefnum, oft langt fram á
nætur við að útvega efni, sem-
ent, múrsteina, leiðslur og svo
framvegis. Hann fylgdist með
öllu og tók að sér að leysa
ágreiningsmál, hverjir sem í
hlut áttu. Hann brýndi fyrir
mönnum sínum, áð góður bol-
sjeviki væri ekki maður, sem
gæti þulið í síbylju síðustu víg-
orðin, heldur sá er skipulegði
starf sitt, léti vélar sínar ganga
en ekki liggja eins og hráviði,
bilaðar eða ónotaðar undir
drasli. Helztu áhyggjuefni hans
voru að geta ekki haft persónu-
legt samband við nógu marga
— og eftir því, sem völd hans
jukust og áhrifasvæði hans
varð víðara, reyndist honum
erfiðara að hafa yfirsýn yfir
verkefnin og samræma þau.
I janúar 1938 var Krúsjeff
fluttur frá Moskvu og skipaður
aðalritari flokksdeildarinnar í
Ukrainu. Þar höfðu þjóðernis-
legar tilhneigingar lengi gert
vart við sig og voru Stalín sár
þymir í augum. Hann þurfti nú
að fá þangað til starfa menn,
sem upprætt gætu þessar til-
hneigingar, menn, sem gengju
myndarlega til verks.
Þannig var Krúsjeff beinlínis
þröngvað upp á Ukrainumenn.
Hann var fyrst sendur þangað
í ágúst 1937, ásamt Molotov,
sem þá var forsætisráðherra og
Jesjov, yfirmanni öryggislög-
. reglunnar, til þess áð fá flokks-
menn til að velja Krúsjeff með
góðu, í stað þáverandi aðal-
ritara, Kosiers. Þeir neituðu
hvað eftir annað og að lokum
var nefnd undir forsæti Kosiers
send til Moskvu að ræða málið
við Stalín. Þar með var sögu
þeirra lokið og við tók Krúsjeff
ásamt sex manna framkvæmda
nefnd, þar sem áðeins áttu sæti
tveir Ukrainumenn.
Fyrstu tvö árin í Ukrainu
eru eflaust svartasti bletturinn
á stjórnmálaferli Krúsjeffs.
Hreinsanirnar þar hófust strax
í ágúst 1937 og sá Jesjov aðal-
Iega um framkvæmd þeirra.
En hann hafði fullan stuðning
Krúsjeffs, sem vissi fullvel
hvað gerðist. Hann lýsti því
hvað eftir annað í ræðum, að
óhugsandi væri að sýna nokkra
miskunn í þessum efnum og á
flokksþinginu 1938 sagði hann,
að svikarar við flokkinn og
stjórnina yrðu teknir af lífi
umyrðalaust. Hann reyndist
líka mjög svo iðinn við að
berja niður ukrainskar þjóð-
ernistilhneigingar á þessum
árum. Hann lögleiddi rúss-
nesku sem fyrsta mál í öllum
skólum og lét Ukrainumenn á
allan hátt finna, að þeim bæri
að semja sig að siðum og hátt-
um móðurþjóðarinnar, Rúss-
lands.
Þannig vann Krúsjeff fylli-
lega fyrir viðurnefninu „slátr-
arinn í Ukrainu“, og einmitt
þess vegna hefur mörgum hætt
við að gera minna en efni stóðu
til úr jákvæðari hliðum starfs
hans, sem var meðhöndlun
hans á efnahagslífi Ukrainu.
Þáð starf hófst fyrir alvöru
síðla árs 1938 og voru þá fram-
undan margvísleg og mjög erf-
ið vandamál. Þá voru framleidd
í Ukrainu 55% af öllu járni í
Sovétríkjunum, 35% af öllu
stáli, helmingur kolaframleiðsl-
unnar var þar og blómlegustu
landbúnaðarhéruðin.- Iðnvæð-
ingunni var að verulegu leyti
stjómað frá Moskvu, svo að
það var fyrst og fremst land-
búnaðurinn, sem féll í hlut
Krúsjeffs. í þessu starfi gekk
hann ötullega fram og sá um,
að starfsmenn flokksins á þess-
um slóðum hikuðu ekki við að
ata stígvél sín mold og mykju.
Þeir, sem voru of fínir til þess,
voru sendir út í hafsauga. Hann
þeyttist um landið þvert og
endilangt og fylgdist með
hverju smáatriði. Hann heim-
sótti búin og kannaði, hvernig
ástatt var, jafnt i hænsnabú-
inu sem fjósi og hlöðum og
þegar menn hans hófu að ræða
um marxiskar fræðikenningar,
sneri hann viðræðunum yfir í
tölur og áætlanir um fram-
leiðslu. í lok ársins 1939, hafði
hann þegar náð mjög vænleg-
um árangri, uppskera hafði
aukizt mikið og ýmsar að-
ferðir, sem hann tók upp í
landbúnaðinum voru teknar
upp á öðrum stöðum á landinu.
Vegna starfs síns í Ukrainu
fór ekki hjá því, að Krúsjeff
kæmist fljótt í snertingu við
styrjöldina eftir innrás Þjóð-
verja. Og það var styrjöldin,
sem fyrst opnaði augu Krús-
jeffs fyrir því, að Stalín væri
ekki óskeikull. Krúsjeff gat
sér mjög gott orð í styrjöld-
inni, sérstaklega við Stalín-
grad og þegar þýzki herinn var
rekinn frá Ukrainu og hann
kom úr stríðinu margfalt reynd
ari maður og sjálfstadðari.
Eftir styrjöldina var hann
bæði forsætisráðherra Ukrainu
og aðalritari flokksins þar og
hafði umsjón með endurreisn-
arstarfinu eftir stríðið. Það
var gífurlegt verk, því að ekk-
ert landssvæði Sovétríkjanna
fór svo illa í styrjöldinni sem
Ukraina. Þar við bættist and-
úð margra Ukrainumanna á
Sovétstjóminni og hinn geysi-
legi uppskerubrestur, er varð
árið 1946, er þar urðu mestu
þurrkar frá því ári'ð 1891, sem
olli miklum hörmungum.
Ástandið varð um tíma næstum
eins slæmt og árið 1922, er
gífurlegur fjöldi manna féll
fyrir #hungurvofunni.
Um þessar mundir fór fyrst
að skerast í odda með þeim
Krúsjeff og Stalín. I Moskvu
sat Stalín og atti þeim saman
í valdabaráttu Zhdanov og
Malenkov. Hinn síðarnefndi
hafði þá umsjón með embætta
skipunum í flokkinn og vakti
athygli á því, að í flokki Krús-
jeffs væri flokksstarfið óhóf-
lega samtvinnað efnahagsmál-
unum. Á fundunum væru rædd
efnahagsmál í stað hugsjóna-
fræðilegra og uppeldislegra
mála og Krúsjeff notaði hvert
tækifæri, sem gæfist til þess að
ala menn sína upp í því, hvern-
ig auka mætti framleiðsluna á
ýmsum svíðúm, í stað þess að
halda þeim trúum hugmyndum
flokksins. Ennfremur fannst
Malenkov hann hafa slakað allt
of mikið á við að þurrka út
þjóðernistilhneigingar Ukra-
inumanna.
Bæði vegna þessa og hung-
ursneyðarinnar var Kaganovitsj
sendur til Ukrainu að fvlgjast
með Krúsjeff. Hann tók við
flokksstjórninni og kippti mál-
unum í lag og í árslok 1947
virðist Krúsjeff hafa verið bú-
inn að vinna sér traust á ný.
Kaganovitsj hvarf á braut en
eftir þetta voru þeir Krúsjeff
og Malenkov svarnir andstæð-
ingar og keppinautar um völd-
in.
Árið 1949 var Krúsjeff kall-
aður til Moskvu og þar me'ð
hófst fyrir alvöru valdabarátt-
an milli nánustu samstarfs-
manna Stalíns innbyrðis og hin
erfiða viðureign og hættulega
við hann sjálfan. Ein helzta
ástæðan til þess, að Stalín lét
Krúsjeff koma tíl Moskvu var
sú, að hann vildi spila honum
gegn Malenkov, þar eð Zhda-
nov var látinn — hann lézt
1948 af eðlilegum orsökum
eftir því sem bezt er vitað —
og Stalín óttaðist, að þá næði
Malenkov of miklum völdum.
Hefði hann ekki þurft á Krús- t
jeff að halda í þessum tilgangi,
hefði hann hiklaust losað sig
við hann, því að hann var and-
vígur mörgum hugmyndum
hans og tíltektum. Honum leizt
til dæmis ekkert á afstöðu
Krúsjeffs til bænda og landbún
aðarins. Krúsjeff barðist fyrir
því að bæta kjör bænda engu
síður en framleiðsluna — vildi
stækka ríkisbúin og safna
bændum saman í bæi, þar sem
þeir hefðu meiri þægindi og
möguleika til náms og skemmt-
ana. Stalín vildi hinsvegar hafa
eins mikið og hægt var af fram
leiðslu bændanna og gera sem
minnst fyrir þá.
Eftir fráfall Stalíns 1953 hélt
valdabarátta Krúsjeffs og Mal-
enkovs áfram af fullum kraftí
og blés heldur óbyrlega fyrir
Krúsjeff framan af. Báðir voru
þá á einu máli um að gera
þyrfti stórfelldar breytingar og
lina á hörkunni. Virtust flestir
framámenn flokksins sama
sinnis í þeim efnum nema helzt
Molotov.
Beria tók einnig virkan þátt
í valdabaráttunni og hafði sér-
lega aðstöðu, þar sem var ör-
yggislögreglan, sem hann gat
beitt að vild sinni. Þetta sáu
hinir og bundust samtökum um
að ryðja honum úr vegi hið
bráðasta. Að honum afgreidd-
um, gátu þeir haldið áfram að
bítast um völdin og svo fór að
Iokum, að Krúsjeff fékk
neytt Malenkov til að láta sér
eftir stöðu aðalritara flokksins.
Malenkov var ekki ýkja hrædd
ur við þetta, því að völd
flokksins voru hreint ekki svo
mikil á þessum tíma, það var
stjórnin sem öllu réð. Stálín
hafði hundsað flokkinn svo
gersamlega á síðustu stjórnarár
um sínum, að hann hélt ekki
einu sinni tilskilda fundi,
hvorki í miðstjóm né fram-
kvæmdanefnd. Malenkov hugði,
að svo mundi halda áfram.
En þar misreiknaði hann sig.
Krúsjeff var ekki fyrr kominn
í embætti aðalritara en hann
fók að efla völd flokksins. Og
ekki leið á löngu. áður en Ma-
Ienkov hrökklaðist einnig úr
stöðu forsætisráðherra og Bul-
ganin tók við henni. Hann var
þá alger stuðningsmaður Krús-
jeffs og raunar lítið annað en
handbendi hans. Það einkenndi
Krúsjeff miög á þessu tíma-
bili að í stað þess að fara að
ötlu með gát í valdabaráttunni,
tók hann oft og tíðum áhættur,
Framhald á bls. 30
Krúsjeff-hjónin á hátiðasamkomu í tilefni 70 ára afmælis hans.
Við likbörur Stalíns, talið frá vinstri: Krúsjeff, Beria, Malenkov, Bulganin, Voroshilov og Kaganovitsj.