Morgunblaðið - 20.03.1974, Page 13

MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 20. MARZ 1974
Minning:
Dr. phil Þórður
Þorbjarnarson
Dr. Þörður Þorbjarnarson and-
aðist aðfararnótt 12. þ.m. að Vff-
ilsstöðum.
í byrjun ágústmánaðar sl.
hafði hann farið til New York
til þess að leita sér þar
lækninga hjá hinum færustu
íæknum undir handleiðslu
Björns læknis bróður síns, sem
þar starfar. Er Björn talinn vera
meðal allfa færustu lækna þar
vestra í handlækningum og nýtur
hins mesta trausts meðal starfs-
bræðra sinna.
Þórður sýndi eindæma þrek í
veikindum sínum. Allt var gert,
sem í mannlegu valdi stóð, til þess
að hann næði heilsu. Nokkur bati
fékkst, en eigi til frambúðar.
Er nú lokið ævi þessa kjark-
mikla manns, sem aldrei lét sér
verk úrhendi falla.
Hann var sihugsandi um starf
sitt og vinnandi fram f rauðan
dauðann.
★ ★ ★
Með dr. Þórði Þorbjarnarsyni
er fallinn frá einn af merkustu
vísindamönnum íslenzkum og
einn þeirra, sem mestu hafa
fengið áorkað til framfara í fisk-
iðnaði Iándsmanna.
„Með vísindum alþjóð eflist til
dáða“ kvað Einar Benediktsson í
Aldamótaljóðunum.
Það var hugsjón dr. Þórðar sem
ungs manns að leita sér menntun-
ar erlendis til þess að starfa að
framförum í sjávarútvegi lands-
manna. Hann tók B.Sc. próf i fisk-
efnafræði við Dalhousie Uni-
versity í Ilalifax, Kanada, 1933 og
doktorspróf (Ph.D.) í lffefna-
fræði frá University College í
London 1937.
Til námsins hafði dr. Þórður
notið styrks frá Fiskifélagi Is-
lands, en forseti þess var þá Krist-
ján Bergsson.
Vegna menntunar sinnar og
hugarfars skildi Þórður til fulln-
ustu, að rannsóknir og athuganir
á framleiðsluháttum, efnivörum,
tækni og markaðsmálum eru for-
sendur þess, að unnt sé að reka
atvinnuvegi í nútíma þjóðfélagi
með viðhlítandi árangri.
Fáir íslendingar hafa sýnt
skilning sinn á þessum undir-
stöðusannindum betur í verki en
dr. Þórður.
Honum var ljóst, að það var
engin skömm, heldur þjóðar-
nauðsyn fyrir íslendinga að hag-
nýta sér erlenda verkkunnáttu og
tækni í þágu íslenzkra atvinnu-
vega. Um leið skyldi leitað að
nýjum leiðum með innlendum
rannsóknum, eftirföngum.
Árangurinn kynnti hann í
fjölda ritgerða.
Áhugi dr. Þórðar fyrir starfinu
var óbilandi. Fyrst að afla sér
þekkingar, fylgjast með nýjung-
um f fiskiðnaði víðs veg-
ar um heim og síðast, en ekki
sízt að kynna starfsemi sína
og Rannsóknastofnunar fisk-
iðnaðarins með prentun og
fjölritun ýmissa upplýsinga, sem
að gagni mega koma fyrir sjávar-
útveginn. Vilji hans til þess að
láta gott af sér leiða gerði hann að
þeirri hjálparhellu íslenzks sjáv-
arútvegs, sem raun ber vitni.
★ ★ ★
Dr. Þórður átti að baki langt og
merkilegt starf í þágu íslenzks
fiskiðnaðar. FVrst sem forstöðu-
maður Rannsóknastofu Fiskifé-
lags Islands frá 1934 til 1965 og
síðan sem forstjóri Rannsókna-
stofnunar fiskiðnaðarins, sem er
til húsa að Skúlagötu 4, í eigin
húsi, svo sem kunnugt er.
Við augum mínum og annarra,
sem muna eftir því, þegar Efna-
rannsóknastofa ríkisins var á ann-
an tug ára f skúr á baklóð
við Hverfisgötu, blasir nú sú ótrú-
lega breyting á starfsemi og hög-
um rannsóknastofnana á vegum
ríkisins, er orðið hefir á nærri 40
árum.
I stað þessarar einu efnarann-
sóknastofu, sem starfaði við mjög
bágbornar aðstæður, en að vísu
með góðum starfsmönnum,
Trausta Ólafssyni og Bjarna
Jósefssyni efnafræðingum, sem
jafnhliða gegndu öðrum störf-
um, eru nú komnar margar
rannsóknastofnanir: Rannsókna-
stofur Háskólans, Rannsókna-
stofnun byggingariðnaðarins,
Rannsóknastofnun iðnaðarins,
Rannsóknastofnun landbúnað-
arins að Keldnaholti, rannsókna-
stofur sjúkrahúsanna, Hafrann-
sóknastofnunin og síðast en ekki
sízt Rannsóknastofnun fiskiðnað-
arins.
Dr. Þórður veitti hinni síðast-
nefndu forstöðu. Hann var í bygg-
inganefnd húss rannsóknastofn-
ana sjávarútvegsins (Hafrann-
sóknastofnunarinnar og Rann-
sóknastofnunar fiskiðnaðarins)
frá upphafi til dauðadags, hátt á
þriðja tug ára. Hann var jafn-
framt framkvæmdastjóri nefnd-
arinnar. Hefur dr. Þórður, ásamt
Davíð Ólafssyni fyrrverandi fiski-
málastjóra og núverandi banka-
stjóra í Seðlabankanum, átt
manna drýgstan þátt í því, að hús
stofnananna og aðbúnaður allur
er jafn glæsilegur og raun ber
vi tni.
★ ★ ★
Nú er kyrrstaðan úr sögunni.
Alls staðar blasa við framfarirn-
ar.
Þó held ég, að ég hafi hvergi séð
meiri breytingu frá því, sem áður
var, en hjá Rannsóknastofnun
fiskiðnaðarins. Er ánægjulegt að
eiga þess kost að fylgja erlendum
kaupendum sjávarafurða og for-
ystumönnum i fiskiðnaði þangað.
Þeir útlendingar, sem þangað
hafa komið, hafa undantekninga-
laust látið í ljós hrifningu sína
yfir aðbúnaði og starfsemi stofn-
unarinnar og forstöðumanns
hennar og talið hana vera hlið-
stæða því, sem bezt þekkist ann-
ars staðar.
Efnagreiningarvottorð og aðrar
skýrslur stofnunarinnar eru hik-
laust viðurkenndar af kaupend-
um á erlendum vettvangi í sam-
bandi við sölur sjávarafurða. Er
þetta mjög mikils virði fyrir is-
lenzkan sjávarútveg.
Dr. Þórður var ætið í nánu sam-
bandi við Matvælastofnun Sam-
einuðu þjóðanna, F.A.O., og sótti
fjölda ráðstefna, sem haldnar
voru á hennar vegum.
Dr. Þórður beitti sér fyrir þátt-
töku Islendinga í samtökum fisk-
mjölsframleiðenda, International
Association of Fish Meal Manu-
facturers (IAFMM). Samtök
þessi halda uppi fræðslu um ýmsa
framleiðslu fóðurefna og um þró-
un markaðsmála með skrifstofu í
London. Þá er Félag ísl. fisk-
mjölsframleiðenda fyrir atbeina
dr. Þórðar aðili að samtökum
helztu útflutningslanda fiskmjöls,
F.E.O., með aðalskrifstofu í París,
en dr. Þórður var frá upphafi
frkvstj. Félags islenzkra fisk-
mjölsframleiðenda og hvatamað-
Ui að stofnun þess.
Framangreind samtök fisk-
mjölsframleiðenda héldu ráð-
stefnu hér á landi árið 1965 og var
dr. Þórður aðal forgöngumaður
þessara fundahalda, sem þóttu
takast svo sem bezt varð á kosið.
Dr. Þórður sótti fjölda ráð-
stefna um fiskiðnaðarmál og var
jafnan meðal þeirra þátttakenda,
sem Iétu að sér kveða. Var hann
vel metinn og góðkunnur meðal
þátttakenda, sem oft voru að
miklu leyti hinir sömu ár frá ári.
Dr. Þórður var forseti ráðstefnu
um vinnslu sjávarafla, sem Verk-
fræðingafélag Islands efndi til
vorið 1967 að Hótel Sögu í Reykja-
vík. Gaf félagið út stóra bók með
erindum þeim, sem þar voru flutt,
m.a. af dr. Þórði. I bókinni eru
einnig prentaðar umræður þær,
sem fram fóru á ráðstefnunni. 1
ritinu er að finna meiri fróðleik
um íslenzkan fiskiðnað en völ er á
annars staðar.
★ ★ ★
Dr. Þórður var fæddur á Bíldu-
dal hinn 4. maí 1908. Voru for-
eldrar hans Þorbjörn Þórðarson
héraðslæknir í Bíldudalshéraði í
rúmlega 31 ár og kona hans.Guð-
rún Pálsdóttir prófasts í Vatns-
firði Ólafssonar.
Varð þeim hjónum átta barna
auðið, þau eru:
1. Páll framkvæmdastjóri, fyrr-
um kaupfélagsstjóri, skipstjóri og
landskjörinn alþingismaður
1934—1937. Kvæntur Bjarnheiði
Guðmundsdóttur bónda á Ragn-
heiðarstöðum Guðmundssonar.
2. Dr. Þórður, kvæntur Sigríði
dóttur Arents Claessens stórkaup-
manns og aðalræðismanns og
konu hans, Helgu Þórðardóttur
kaupmanns Guðmundssonar, syst-
Ur Slmonar á Hól lögfræðings,
föður Guðrúnar A. Simonar söng-
konu. Var frú Helga systir Jónu
konu Richards Thors. Voru þau
systkin afkomendur Guðmundar
Þórðarsonar á Hólnum I Hliðar-
húsum í Vesturbænum. Hann var
lengi bæjarfulltrúi íReykjavik og
meðal kunnustu borgara i bænum
fyrir hundrað árum eins og Jón
útgerðarmaður Þórðarson bréðir
hans.
3. Arndis, vann fyrrum á skrif-
stofu Fiskifélag Islands. Hún býr
nú á Selfossi og er gift Marteini
byggingaverkfræðingi Björnssyni
byggingafulltrúa þar.
4. Sverrir hagfræðingur. Var
hann forstjóri Tryggingastofnun-
ar ríkisins, er hann lézt 13. febrú-
ar 1970. Ekkja hans er Ragnheið-
ur Asgeirs Sigurðardóttir bónda í
Möðrudal og víðar Haraldssonar.
5. Guðrún, d. 5. júni 1959. Hún
var fyrri kona dr. Brodda Jóhann-
essonar skólastjóra Kennaraskól-
ans.
6. Björn, lézt fjögurra ára 15.
júlí 1920.
7. Björn læknir. Aukaprófessor
við Cornell University Medical
College í New York. Hann er
kvæntur Margaret hjúkrunar-
konu, dóttur Johns Brown skóla-
stjóra.
8. Kristín, gift Guðmundi Ingva
hrl. í Reykjavík Sigurðssyni,
skólameistara Guðmundssonar og
konu hans Halldóru Ölafsdóttur
prests f Kálfholti Finnssonar.
★ ★ ★
Guðrún kona Þorbjarnar læk^iis
Þórðarsonar var sem fyrr getur
dóttir Páls prófasts í Vatnsfirði
Ólafssonar, er prestur var þar og
víðar. Hann var alþingismaður
Strandamanna 1886—1891. Kona
hans var Arndfs Pétursdóttir
kaupfélagsstjóra Eggerz og bónda
í Akureyjum Friðrikssonar prests
Eggerz (Eggertssonar) í Akureyj-
um. Móðir Arndfsar var Jakobína
dóttir Páls amtmanns Melsteðs og
konu hans, Önnu Sigriðar dóttur
Stefáns amtmanns Thorarens-
sens. Foreldrar séra Friðriks voru
séra Eggert Jónsson að Ballará og
kona hans, Guðrún Magnúsdóttir
sýslumanns í Búðardal Ketilsson-
ar, er fyrstur manna gaf út tima-
rit hér á landi (Maaneds-tidender
1773—1776). Magnús var kvænt-
ur Guðrúnu Magnúsdóttur prests
á Húsavík Einarssonar, alsystur
Skúla landfógeta Magnússonar.
Arndís Pétursdóttir Eggerz var
alsystir Ingibjargar 1. konu séra
Magnúsar Bl. Jónssonar í Valla-
nesi og hálfsystir Sólveigar konu
séra Stefáns-á Völlum í Svarfað-
ardal Kristinssonar.
Séra Stefán var af Krossaætt i
Eyjafirði, náskyldur Snjólaugu
Þorvaldsdóttur bónda að Kross-
um, konu Sigurjóns Jó-
hannessonar bónda að Laxa-
mýri. Meðal barna þeirra
var Jóhann skáld Sigurjóns-
son og Snjólaug kona Sigurð-
ar Björnssonar brunamálastjóra í
Reykjavík. Sonur þeirra er Sigur-
jón lögreglustjóri í Reykjavik.
Dóttursonur þeirra Sigurðar og
Snjólaugar, sonur Ingibjargar og
Sigursteins Magnússonar í Edin-
borg, er Magnús Magnússon, sem
er meðal vinsælustu fyrirlesara
hjá B.B,C. í London svo sem al-
kunnugt er. Meðal barna séra
Stefáns er Pétur Eggerz
kaupsýslumaður, faðir Sólveigar
Eggerz listakonu, Kristinn heit-
inn læknir, Sæmundur umboðs-
sali og Sigríður formaður Kvenfé-
lagasambands Islands, gift Birgi
Thorlacius fáðuneytisstjóra.
Arndís var hálfsystir Ragnhild-
ar konu Ölafs læknis Thorlacius
héraðslæknis í Berufjarðarhéraði
og alþingismanns Sunnmýlinga
1903—1907, er bjó að Búlands-
nesi, en þeim hjónum varð 7
barna auðið, þ. á m. voru Sigurður
skólastjóri við Austurbæjar-
barnaskóla í Reykjavík. Hann lézt
1945. Birgir ráðuneytisstjóri og
Kristján ráðuneytisdeildarstjóri
og alþm.
Sigurður Eggerz fyrrum forsæt-
isráðherra, bankastjóri, bæj-
arfógeti og rithöfundur, er
andaðist árið 1945, og Guð-
mundur Eggerz sýslumaður og al-
þingismaður, d. 1957, voru synir
Péturs Eggerz og síðari konu hans
og því hálfbræður Arndfsar
ömmu dr. Þórðar Þorbjarnar-
sonar.
★ ★ ★
Meðal barna séra Páls í Vatns-
firði og Arndfsar voru: Elínborg,
gift Guðmundi Theodórs bónda i
Stórholti, Guðrún kona Þorbjarn-
ar læknis, Ólafur, fyrrum verzlun-
arstjöri á Isafirði faðir Páls Ölaf-
sonar efnafræði-ngs, Pétur bóndi í
Hafnardal, Sigriður, giftist Hann-
esi Stephensen verzlunarstjóra og
útgerðarmanni á Bfldudal Bjarna-
syni, Böðvar kaupfélagsstjóri á
Bíldudal, Stefán bóndi i Svansvík,
Páll bóndi f Þúfum, Jakobfna Jó-
hanna Sigriður, giftist Ágústi
verzlunarmanni Sigurðssyni á
Bíldudal.
★ ★ ★
Þorbjörn laeknir var fæddur að
Laxárnesi í Kjós, sonur Þórðar
hreppstjóra, síðar að Neðra Hálsi
f Kjós Guðmundssonar og fyrri
konu hans, Guðrúnar Guðmunds-
dóttur bónda í Þórukoti á Álfta-
nesi ísakssonar. Guðmundur
bóndi í Laxárnesi var sonur Gísla
á Ingunnarstöðum í Kjós Guð-
mundssonar Jónssonar lögréttu-
manns í Skildinganesi, síðast á
Lágafelli. Kona Guðmundar var
Guðríður Ottadóttir að Hrólfs-
skála Ingjaldssonar. Guðmund-
ur var mikill búsýslu- og dugnað-
armaður og nefndur hinn ríki.
Árið 1802 hlaut hann verðlaun
fyrir björgun á mönnum úr sjáv-
arháska.
Elztur barna þeirra hjöna var
Jón, sem gerðist foringi fyrir lif-
verði Jörundar árið 1809 og flutt-
ist sfðar til Færeyja og kenndi sig
þar við fæðingarstað sinn Effersö
(Örfirisey), og er mikil ætt frá
honum komin þar í eyjunum.
Pétur bóndi í Engey, er kvænt-
ist Ölöfu Snorradóttur bónda og
skipasmiðs í Engey Sigurðssonar,
var einn af sonum Guðmundar.
Margrét dóttir Guðmundar giftist
Þórði dannebrogsmanni Jónssyni
á Bakka, og voru þeirra synir
Einar prentsmiðjustjóri, faðir
Guðjóns prentara föður Bene-
dikts G. Waage, sem var forseti
I.S.I. um langt skeið, og Pétur á
Smiðjuhóli, faðir Sigurðar fanga-
varðar, föður Péturs heitins há-
skólaritara og fræðimanns, Jóns
heitins verkfræðings og slökkvi-
liðsstjóra i Reykjavík og þeirra
systkina.
Verður hér að láta staðar numið
í ættfræðinni. Ekki fer það milli
mála, að dr. Þórður hefur verið í
13
nánum ættartengslum við fjölda
þjóðkunnra manna.
★ ★ ★
Einkasonur dr. Þórðar og frú
Sigriðar er Þórður Þórðarson Þor-
bjarnarson byggingaverkfræðing-
ur, núverandi borgarverkfræð-
ingur í Reykjavík. Hann er
kvæntur Sigriði Jónatansdóttur
hæstaréttardómara Hallvarðsson
ar, d. 1970, og konu hans, Sigur-
rósar Gísladóttur. Börn Sigríðar
og Þórðar yngra eru: Sigriður
Þórdis, Jónatan og Þórður, enn í
æsku, á aldrinum 8 til 14 ára.
I hinum erfiðu og langvarandi
veikindum dr. Þórðar veitti frú
Sigrfður kona hans honum alla þá
hjúkrun og aðstoð, sem fórnfús
eiginkona megnar að veita. Hún
tók fullan þátt i starfi hans, von-
um og vonbrigðum. Auðsýndi hún
þá fórnfýsi, sem er fegursti þátt-
ur mannlífsins á jörðu hér.
Minning dr. Þórðar, hins dug-
mikla vísindamanns og brautryðj-
anda, verður í heiðri höfð hjá
öllum, sem honum kynntust, eins
lengi og þeim endist aldur, og
nafn hans mun varðveitast i sögu
islenzkra atvinnuvega.
Sveinn Benediktsson.
Þórður Þorbjarnarson dr. phil
var einn af beztu og mikilvirkustu
vísindamönnum hér á landi, og
margar rannsóknir hans og niður-
stöður höfðu hagnýt áhrif á fram-
kvæmdir og stefnu f þeim at-
vinnugreinum, sem hann vann
fyrir, einkum í fiskiðnaði. Sam-
verkamenn hans, sem þessum
hnútum eru kunnugastir, gera
sjálfsagt grein fyrir rannsóknum
hans og fjölda ritgerða um þær,
sem ekki eru mitt meðfæri.
Ég þekkti Þórð um árabil, er við
vorum næstu nágrannar bæði á
heimilum okkar hér suður i Star-
haga og lengi á skrifstofum okkar
i Skúlagötu. Þegar Ríkisútvarpið
var komið f húsnæðisþrot, fékk
það inni i nýju húsi þeirra fisk
rannsóknamanna, sem þá var ver-
ið að ljúka, en Þo'rður fór þá með
stjórn þessara framkvæmda. Rík-
isútvarpið fékk þarna hagstæða
aðstöðu og var alltaf góð sam-
vinna milli þessar stofnana.
Dr. Þórður Þorbjarnarson var
ekki einungis sérfræðingur f
þeim rannsóknum, sem hann
stundaði, heldur var hann víða
heima á öðrum sviðum. Hann las
nýjar bækur, hann ræktaði garð
sinn, hann veiddi lax, hann hafði
áhuga á fuglum og fuglalífi. Hann
undi sér i sumarhúsi þeirra hjóna
austur við Þingvallavatn. Hann
var einnig víðförull maður og
þurfti oft að fara utan i rann-
sókna- og samningaerindum og
hafði mikið samband við erlenda
fræðimenn, sem einnig komu
hingað á hans vegum og nutu
gestrisni þeirra hjóna.
Hann var fremur fáskiptinn
maður um þau mál, serri honum
þóttu ekki á sinu sviði, en ein-
dreginn i skoðunum á áhugamál-
um sinum. Hann var viðræðugóð-
ur og kunni á mörgu skil, vin-
gjarnlegur og lét sér mjög annt
um þá, sem hjá honum eða með
honum unnu, sjentilmaður i allri
framgöngu.
Dr. Þo'rður var kvæntur hinni
ágætustu konu, Sigriði Claessen,
og er hús þeirra fagurt, reykvískt
heimili. Sonur þeirra er Þórur Þ.
Þorbjarnarson borgarverkfræð-
ing ur.
Þetta eru að leiðarlokum ein-
ungis fáein persónuleg orð okkar
nágrannanna um langa viðkynn-
ingu og ánægjulega og til að
minnast manns, sem var forustu-
maður í fræðum sinum, áhrifa-
maður í fslenzku atvinnulífi og
góður vinur, sem eftirsjá og sjón-
arsviptir er að.
Vilhjálmur Þ. Gfslason.
I dag verður til moldar borinn
dr. Þórður Þorbjarnarson, for-
stöðumaður Rannsóknastofnunar
fiskiðnaðarins, en hann lézt að
Vífilsstöðum aðfararnótt
þriðjudagsins 12. marz, eftir löng
og erfið veikindi.
Þórður fæddist á Bildudal 4.
mai 1908 og voru foreldrar hans
Þorbjörn héraðslæknir þar
Þórðarson, hreppstjóra og útvegs-
bónda að Hálsi í Kjós og kona
Framhald á bls. 32