Morgunblaðið - 14.07.1974, Blaðsíða 26

26
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 14. JULl 1974
ÖLDUNGAR
KÁKASUS-
Að áliðnum degi fyrir skömmu
síðan var aldri maður að nafni
Dzukur Kvichenya að höggva í
eldinn á götunni fyrir framan hús
sitt þegar skyndilega fór að rigna.
Dzukur leit til lofts, yppti breið-
um öxlunum og hélt áfram að
sveifla öxinni. Hann vissi að
rigningin myndi ekki standa
langi, heimilið skorti eldivið.
I nýju tígulsteinhúsi sínu í
þorpinu Dulprish var hinn snar-
eygði Madan Sakaneya önnum
kafinn við að hreinsa tvær
eftirlætis veiðibyssurnar
sfnar. Hann undirbjó ferðalag —
veiðiferð inn í fjöllin, þar sem
hann ætlaði að dveljast í tvær
vikur eða jafnvel lengur. Hann
ætlaði auðvitað einn í þessa ferð.
Dulprish er skemmtilegt þorp
og þar var annar maður að störf-
um. Targil Makhty hafði vaðið
leðjuna upp að hnjám og fylgdist
nákvæmlega með mönnunum,
sem voru að reisa risastórt tjald í
húsagarðínum hans. Verka-
mennirnir hlýddu fyrirskipunum
hans, án þess að malda í móinn.
Verið var að undirbúa mikla
brúðkaupsveizlu, þar sem Targil
átti að vera í forsæti.
Þegar vinnan stóð sem hæst
kom snareygur og sterklegur lítill
maður ríðandi á hálffældum
svörtum hesti inn í garðinn. Hann
stöðvaði hestinn frammi fyrir
Makhty. Makhty spýtti og hristi
höfuðið. Mahmed frændi hans var
snarvitlaus. Þeir skiptust á nokkr-
um orðum, en þá keyrði Mahmed
hest sinn sporum og reið á braut,
en sletti um leið forinni yfir
mennina, sem voru að störfum.
I þorpinu Chlou var eiginkona
Tandel Dzhopua að hjálpa hinum
hávaxna og fríða manni sínum að
taka upp farangurinn, en hann
var nýkominn heim úr ferð til
Moskvu, þar sem hann hafði
ásamt 13 félögum sínum komið
fram í sjónvarpsþætti. Þeir sungu
og dönsuðu í þættinum, sem var
hluti af keppni, sem fólk frá öll-
um hlutum Sovétríkjanna tók
þátt í. Þættinum átti að sjónvarpa
eftir svo sem eina viku.
Þannig gekk lífið fyrir sig þessa
einu viku í þorpunum Chlou,
Dulrisph, Atara, Ochandara og
Kutol, en þau liggja í fjöllunum
norðan, sunnan og austan hafnar-
borgarinnar Sukhumi við Svarta-
hafið. Mennirnir gengu að störf-
um sínum á ökrunum og sinntu
búpeningnum á milli þess, sem
þeir gerðu sér eitt og annað til
skemmtunar. Konurnar sinntu
heimilisstörfum.
I Kutol var Khfaf Lazuria að
sópa húsagarðinn eftir að hafa
beitt þremur nautkálfum fjöl-
skyldunnar og í Dulripsh var
Rakhaima Butba að gefa fallegri
hjörð svartra kalkúna í garðinum
á bak við húsin þrjú, sem fjöl-
skyldan býr f.
I Atara var Kamachich
Kvichenya klædd í sitt fegursta
skart, með bezta sjalið sitt vafið
um herðarnar, er hún kom inn í
forstofuna hjá Dzukur nágranna
sínum og hrópaði: „Ég heyri að
þið hafið fengið gest frá Amerfku.
Má ég sjá framan í hann, ég verð
að tala við hann, hver veit nema
hann geti fundið mér eiginmann í
Ameríku."
Það sem vakti áhuga þessa
bandarfska gests á þessu fólki var
sú staðreynd, að það var allt eldra
en hundrað ára. Samkvæmt
skýrslum opinberra embættis-
manna f þorpum þeirra og
samyrkjubúum var Dzukur 110
ára, gat þó verið 114, Madan var
100, kannski 104, Makhty var 112
og Mahmed bróðursonur hans
102, Tandel var 103. Konurnar:
Khfaf 138, Rakhaima 106 og
Kamachich á svipuðum aldri og
Khfaf, 130 ára eða þar yfir.
hverjum hinna tíræðu. Þá var
skálað fyrir formanni samyrkju-
búsins og loks fyrir yngri kynslóð-
inni, mönnum á aldrinum frá
tvítugu til fertugs, sem aðeins
leyfðist að standa upp og segja
„þökk fyrir“, en urðu síðan að
setjast niður aftur. Þeir máttu
ekki láta ljós sitt skína í hópi
öldunganna. Veizlan stóð fram-
undir miðnætti og kvenfólk fékk
ekki að taka þátt í henni, nema
síðustu klukkustundina eða svo.
tala við hann, en sagan varð þó
betri vegna fjarveru hans.
Við lögðum upp frá Sukhumi
snemma morguns og ferðin til
Atara tók fjórar klukku-
stundir. Fyrst ferðuðumst
við eftir steinlögðum aðal-
veginum, sfðan lá leiðin niður hol-
óttan sveitarveg og loks klöngruð-
umst við eftir fjallastfg unz við
náðum til þorpsins. Eins og flest
önnur þorp í Abkhaziu liggur At-
ara á nokkuð stóru svæði, svo
Vissulega voru þau ekki einu
öldungarnir, tíræðir eða þar yfir,
sem ég hitti að máli í ævintýra-
ferðinni, sem ég fór til Kákasus-
fjafla á vegum National Enquirer.
í Ochandara hitti ég hjónin
Makhty og Dzyrkuy Khagva, hann
var að minnsta kosti 116 ára, en
hún aðeins 102. Þau bjuggu uppi
á fjallstindinum, í tveggja hæða
húsi, sem minnti um margt á
sætabrauðshúsin í ævintýrunum.
Við hittum þau við störf sín, hana
að matseld en hann við að hengja
tóbaksblöð til þerris á vfrsnúrur í
garðinum. Síðar um daginn lagði
hann á hest sinn og fór með mér
til þorpsklúbbsins og síðan til
heimilis forstjóra samyrkjubús-
ins, þar sem hann skálaði fyrír
mér í veizlu.
Enn skal geta Mikha Dzhopua,
sem var að minnsta kosti 124 ára
og bræðranna Sikva og Tush
Shinkuba. Sikva var fremur smá-
vaxinn og ákaflega elskulegur
maður, en Tush hávaxinn, glæsi-
Tandel Dzohpua og Tusk Sinkhuba, sem báðir eru yfir tfrætt dansa kákasfskan þjóðdans.
legur og harla svipharður. Hann
var aðeins 101 árs, en ríkasti sam-
yrkjubóndinn. Tush hélt mikla
veizlu mér til heiðurs í Chlou og
bauð þangað 40 gestum.
Þarvar settupplangborðundir
vínviðartrjám, sem mynduðu
hásætishimin. Borðið var hlaðið
ýmiss konar heimatilbúnum krás-
um: soðnu geitarkjöti, soðnum
kjúklingum, kornmylsnu, sem
gengur undir nafninu „mama-
lyga“, hveitikökum fylltum osti,
kornstönglum, geita- og kúaosti,
auk vínberja.
Veizlan hófst með tveggja
manna dansi, sem þeir Tandel og
Tush sýndu. Þeir dönsuðu af
mikilli mýkt fyrir áhorfendurna
sem slógu taktinn með lófaklappi.
Þeir voru klæddir í fal-
lega kósakkabúninga, auk
„Cherkesska", sem hver einasti
Kákasusbúa ber alla sfna ævi.
Mikha og Sikva voru einnig
mættir, svo fjórir veizlugesta
voru eldri en hundrað ára. Þeir
fjórmenningarnir sátu auðvitað
við borðsendann og enginn snerti
á veizluföngunum fyrr en Mikha,
sem var elztur, gaf samþykki sitt
og Tush lyfti fyrstu skáiinni.
Hann hellti glas sitt fullt af berja-
víni, sem kallast „chacha" og þar
með var veizlan hafin.
Skálað var fyrir Nixon forseta,
Leonid Brezhnev og fyrir sér-
Síðan kvöddust menn með kossi í
garðinum, sem bifreiðaljósin
lýstu upp er lagt var af stað heim.
öldungarnir föðmuðu gestinn að
sér og kysstu öxl hans til merkis
um sérstaka velþóknun. Þeir voru
allir vel á sig komnir, en hins
vegar áttu yngri mennirnir sumir
erfitt með að standa á fótunum.
Svo komu timburmennirnir.
Alls eyddi ég fimm viðburðarfk-
um dögum í þessum skemmtilegu
fjallabyggðum við Svartahafið.
Ég heimsótti eitt þorp á dag. Ég
hitti að máli um það bil 20 tíræða
öldunga, en skrifaði hjá mér nöfn
um það bil hundrað til viðbótar,
sem allir bjuggu f minna en 200
kílómetra fjarlægð frá Sukhumi.
Einn þeirra, Alexa Tsvijba, hafði
látizt mánuði áður en ég kom og
þar missti ég af góðri sögu. Hann
var 125 ára, en hafði þrem árum
fyrir dauða sinn kvænst 25 ára
gamalli stúlku. Hún hafði nýlega
fætt honum son, sem var annar
erfingi hans. Hinn, sem hann
hafði átt með fyrri konunni var 92
ára!
I Atara missti ég af Selakh
Butba, sem hafði farið f heimsókn
til barnungrar systur sinnar dag-
inn áður. Systirin bjó í þorpi 45
kílómetra frá Atara. Hún var 110
ára, en Butba sjálfur að minnsta
kosti 128. Ég hafði hlakkað til að
dreift, að maður gerir sér varla
grein fyrir því að um þorp sé að
ræða. Nokkur hundruð metra eru
á milli hverra tveggja húsa og
flest eru sem falin á bak við trjá-
þyrpingar og þvf næstum því
ósýnileg. Hvert hús hefur sinn
garð og allir eru garðarnir um-
luktir háum skíðgörðum. Stolt
hverrar fjölskyldu var hið snúna
garðshlið úr járni. Þau voru öll
lokuð, en þó ekki læst með hengi-
lásum.
Þorpsbúar söfnuðust saman á
torginu fyrir framan einnar hæð-
ar byggingu þorps sovétsins. Þeir
voru allir mjög vingjarnlegir.
Fréttin um komu okkar hlýtur að
hafa borizt eins og eldur í sinu,
þar sem fólkið gat séð til okkar á
veginum. Fleiri og fleiri bættust í
hópinn til þess að heilsa upp á
okkur. En hvar var Butba? Allir
hristu höfuðið. Butba var að
heiman. Maður með gráa húfu á
höfði kom niður brekkuna. Hann
hlýtur að hafa hlaupið, því hann
var móður. „Ég er sonur Selakh
Butba," sagði hann, „hann er ekki
heima. Bara hann hefði vitað um
komu ykkar,“
Við Kyucharyants litum vand-
ræðalegir hvor á annan.
Hvað um að fara til þorpsins,
þar sem systir Butba bjó. Úr því
að gamli maðurinn komst þangað
hlytum við að gera það líka. Son-
urinn hristi höfuðið: „Nei, þið
komist ekki, það er enginn vegur,
aðeins fjallastígur og hann hættu-
legur.“ Þetta fannst okkur hálf-
skrítin saga og sögðum, að úr því
hægt væri að fara með gamlan
mann þessa leið, hlytum við að
komast hana lfka.
Butba yngri hristi ákaft höfuðið
og sagði síðan hálfmóðgaður:
„Það fór enginn með föður minn
þangað. Hann lagði á hest sinn og
hélt af stað.“ Svo einfalt var það.
„Bróðir minn fór með til þess að
halda honum félagsskap." Við
spurðum hvort ferðin tæki hálfan
dag? Okkur fannst sem 130 ára
gamall maður hefði gert okkur
skömm til. Bróðirinn var níræður
og mennirnir tveir myndu koma
til baka ríðandi eftir tvo daga!
Þegar hér var komið birtist for-
maður þorpsráðsins. Hann hafði
heyrt hluta af samtalinu og sagði:
„Hafið engar áhyggjur. Ég skal
fara með ykkur til annarra öld-
una, við höfum nóg af þeim!“
Hann hafði lög að mæla.
Ég hafði heldur slæma reynslu
af því að reyna að komast f sam-
band við þá 16 öldunga, sem sam-
kvæmt manntalinu 1970, en á þvf
byggjast allar upplýsingar um
öldungana í Kákasus, höfðu flutt
til Sukhumi og bjuggu þar með
börnum sínum.
Mér voru veittar upplýsingar
um heimilisföng þeirra og nöfn á
meðan ég var enn í Tifilis. Hug-
mynd mín var að hitta þá fyrst
þar sem ég hélt að ég gæti með
þvf móti aflað mér mikilvægra
upplýsinga, án þess að fara úr
borginni. Ég hugðist heimsækja
fjallaþorpin á eftir, ef til vill gæti
ég með þessu móti sparað bæði
tíma og fyrirhöfn.
Þetta olli mér miklum von-
brigðum. Þegar ég barði að dyr-
um kom einhver af heimilisfólk-
inu til dyra og svarið við spurn-
ingu minni var yfirleitt andvarp
og síðan aðeins eitt orð: „oomer".
„Dáinn!“ Ég hafði komið of
seint. Áfram héldum við, en að-
eins til þess að heyra hið sama á
ný. Ég hugði að öllum þeim sem
mér hefði verið sagt frá, en allir
16 voru látnir. Enginn hafði kom-
ist yfir hið hættulega 105 aldurs-
ár. Annan daginn, sem ég dvaldist
í Sukhumi hitti ég af tilviljun
þekktan ellisjúkdómasérfræðing,
sem þar var búsettur, dr. Nikolai
Sichinava, föður dr. Ninu Sichin-
ava, sem ég hafði hitt í Tifilis. Eg
sagði honum frá reynslu minni.
Hann yppti öxlum og sagði: „Við
hverju bjóstu? Þeir lifa og þrífast
aðeins uppi í fjöllunum. Þar eiga
þeir heima. Þeir voru þrábeðnir
um að koma til barna sinna hér f
borginni og það gjörbreytti lifn-
aðarháttum þeirra. Ef þeir eru
fluttir úr sínu eigin umhverfi
deyja þeir eins og flugur."
Með þessum orsökum varð ég
að ferðast inn til fjallanna, sem að
vísu var vel þess virði. Við Kyuch-
aryants komum okkur fyrir á eina
hótelinu í Sukhumi, sem tekur á
móti útlendingum. Það heitir
Abkhazia. A hverjum morgni beið
bifreið okkar við hótelið með
Kostya Gorchelia sofandi í aftur-
sætinu. Kostya er skáld og sagn-
fræðingur um fimmtugt og sífellt
banhungraður. Hann starfaði sem
FJALLA
LANGLÍFI 4. HLUTI