Morgunblaðið - 14.07.1974, Blaðsíða 27

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 14. JÚLI 1974
27
túlkur okkar í samtölunum við
öldungana, sem kunnu engir rúss-
nesku að undanskildum Tandel
Dzhopua, sem hafði tileinkað sér
fáein orð. Mál þeirra er abkhaz-
íska.
Ég bjó mér til kerfi til að starfa
eftir. Ég lék nokkurskonar mann-
talsmann, spurði alla sömu spurn-'
inganna, og bar svo svörin saman.
Með þessu myndi ég fá sömu svör-
in frá nokkrum, en það gæti ein-
mitt leitt f ljós, hver væri ástæðan
fyrir hinum háa aldri. Þetta kerfi
stóðst prófið, a.m.k. að nokkru
leyti.
Fyrsta spurningin var: „Hver
er aldur þinn?“ Svar Khfaf Laz-
uria var glettnislegt: „Ég er eldri
en 160 ára.“ Fljótlega kom þó í
ljós, að hún var í hæsta lagi 140
ára, og minnst 135. Hvernig var
hægt að komast að þessu?
Ýmislegt mátti finna með því að
hyggja að landamerkjum I sögu
héraðsins, sem voru harla glögg.
A fyrsta áratugnum eftir lok
Krímstríðsins, sem lauk 1856,
voru nokkur þorp lögð í eyði af
tyrkneskum innrásarmönnum,
sem kölluðust Makhajirs. Stærsta
árásin var gerð árið 1862. Árið
1875 hófst styrjöld Rússa og
Tyrkja, en hún snerti íbúa þessa
héraðs ekki beint.
Annað mikilvægt atriði var
snjókoman mikla árið 1911, en þá
féll tveggja metra djúpur jafn-
fallinn snjór á einni nóttu í hérað-
inu, þar sem yfirleitt er þó snjó-
létt og vetur mildir. Þúsundir
manna biðu bana í „snjónum
mikla". Sonur Lazuriu, Targuk,
sem er 85 ára og hefur bréf upp á
það, mundi, að hann var liðlega
tvítugur og móðir hans rúmlega
sjötug þegar þessir atburðir áttu
sér stað. Þau skriðu bæði út um
gat, er hann braut í þak hússins,
og hún hjálpaði honum að moka
snjónum burtu. En hvernig gat
hann sannað að hún hefði verið
um sjötugt á þessum árum? Sagði
hún það? Nei, hún sagði það ekki,
en jafnöldrur hennar í þorpinu
voru þegar orðnar ömmur og kon-
ur giftast seint í Abkhazian, sjald-
an fyrr en hálfþrítugar og flestar
um þrítugt.
Lazuria hélt þvf statt og stöðugt
fram, að um það bil sem hún
giftist í fyrsta skipti hefði blóðug
styrjöld geisað einhvers staðar í
nágrenninu. Hafi hún fæðst árið
1835 hefur hún verið 21 árs um
þetta leyti og þá var Krímstrfðið í
algleymingi. Hún kvaðst muna
eftir Makhajir-árásunum, en gat
ekki sagt frá smáatriðum.
Kamachich Kvichenya, sem er
hins vegar örugglega um það bil
130 ára, samkvæmt frásögn ritara
þorpsráðsins, gat hins vegar lýst
árásinni fyrir okkur.
„Tyrkir tóku alla fjölskylduna,"
sagði hún, „foreldra mina og okk-
ur systurnar þrjár. Ég var elzt.
Við vorum nokkur hundruð sam-
an og vorum rekin eins og búpen-
ingur til einhvers staðar í Tyrk-
landi, þar sem við ólum aldur
okkar næstu þrjú árin og unnum
eins og þrælar á ökrunum. Flest
fólkið dó af hungri og sjúkdóm-
Þótt þeir Tandel og Mikha hafi mörg ár að baki hika þeir ekki við að reyna sig f „sjómanni".
um, þar á meðal faðir minn. Móð-
ur minni tókst hins vegar að flýja
með hjálp góðhjartaðs Tyrkja og
komst aftur hingað með mig.“
Ég spurði hana, hvort hún hefði
verið nógu gömul til þess að vinna
á ökrunum með öðrum þrælum?
„Þú getur rétt ímyndað þér,“
sagði hin fjörlega gamla kona. Ef
hún var 130 ára 1973, var hún 19
ára árið 1862.
Hún mundi eftir Selakh Butba
sem „strák tveimur árum yngri
en hún sjálf. Ég slóst við hann.“
Selakh er 128 ára, samkvæmt frá-
sögn sonar hans Kybey, sem er
áttræður. „Faðir minn kvæntist
þegar hann var hálffimmtugur,"
sagði Kybey, „hér kvænast karl-
menn seint, ég kvæntist tiltölu-
lega ungur, — um fertugt."
En maður þurfti ekki að treysta
eingöngu á ótraust minni öldung-
anna, sem flestir, og þó einkum
kvenfólkið, sagði aldur sinn hærri
en hann var í raun og veru. Karl-
mennirnir gátu sagt nákvæmlega
til um aldurinn með því að sýna
skfrteini um herþjálfun sfna.
Flestir þeirra höfðu barizt í báð-
um heimsstyrjöldunum, að und-
anteknum þeim Tush Shinkuba
og Mahmed Targil, sem sögðu sig
áratug yngri en þeir eru.
„Skýringin er augljós, þeir eru
báðir ekkjumenn og vilja kvænast
aftur,“ sagði þorpslæknirinn
Sergi Semenov, Rússi, sem hafði
verið sendur til Kákasus til þess
að þjálfa sig f almennum lækning-
um.
Hins vegar mátti ráða aldur öld-
ungann nákvæmlega af aldri
barna þeirra og barnabarna, en
þau höfðu öll verið skráð í opin-
berar skýrslur. Meðan á viðtalinu
stóð, stóðu þau umhverfis okkur
til þess að fylgjast með, leiðrétta
og fylla í eyður. Lazuria benti á
pípuna, sem hún var að reykja og
sagði: „Ég hef reykt frá því ég
man fyrst eftir mér.“ Barnabarn
hennar Kuchich Varatskhalia,
hvíslaði þá að okkur: „Amma ýkir
alltaf svolftið. 1 gamla daga var
aðeins ekkjum og öldruðum kon-
um leyft að reykja. Hún varð
ekkja á fertugsaldri og getur því
ekki hafa reykt fyrr en þá.“
Hann staðfesti, að tölfræðingar
frá Sukhumi, Tifilis og jafnvel
Moskvu hefðu verið á ferð í hér-
aðinu til þess að athuga aldur
öldunganna og bætti við: „Það
var þessi maður frá Moskva sem
sagði mér, að Khfaf væri fædd
árið 1835.“
Allir voru öldungarnir afkom-
endur langlffra foreldra. Khfaf
Lazuria sagði að foreldrar sínir
hefðu orðið hundrað ára og sömu-
leiðis afi hennar og amma. Faðir
Tandels var 103 ára þegar hann
lézt og móðir hans 100. Einn
frænda hans varð 130 ára. Faðir
Mikha Dzhopua var 140 ára er
hann lézt. Afi og amma Targil
Makhtys urðu 130 og 140 ára.
Móðir Madan Sakaneya dó fyrir
fimm árum sfðan, 130 ára. Faðir
hans dó sextugur. Fórnarlamb
farsóttar? spurði ég. Aðrir höfðu
dáið þannig. Hann hristi höfuðið:
Nei, sagði hann, og braut þannig
regluna um erfðir.
„Hvernig dó hann Madan?“
spurði ég áhyggjufullur. Hann
brosti góðlátlega: „Hann rann og
féll fyrir kletta í veiðiferð.“
Hver einasti þessara öldunga
var jafnlyndur og hamingjusam-
ur. Þeir höfðu aldrei æpt að börn-
um sínum og sjaldan rifist við
maka sína. Þeir æstu sig eiginlega
ekki upp út af neinu. Enginn
minntist þess að neitt sorglegt
hefði hent þá, hafi eitthvað slíkt
átt sér stað var það of ómerkilegt
til þess að muna eftir því. Þegar
talað var um slagsmál, viður-
kenndu karlmennirnir, að ef ekki
væri um annað að ræða, berðust
þeir. Með vopnum eða bara hnef-
unum? Með hnefunum sagði
Tandel og glotti: „Ég get enn tek-
ið hvaða tvo menn sem er og
lamið þá hvorn með öðrurn." Hin-
ar stóru og sterku hendur hans
bentu vissulega til þess að hann
segði satt.
Karlmennirnir höfðu áhuga á
kynferðismálum, jafnvel þótt þeir
vildu ekki tala um þau í viðurvist
yngra fólks, sem stóð hljóðlega
upp og gekk burtu þegar málið
bar á góma. Spurningin var ofur
einföld: „Mynduð þið óska eftir
því að eignast fleiri börn?“ Targil
Makhty, sem nýlega hafði misst
konuna, kvaðst ekkert mundu
hafa á móti því að kvænast í
fjórða skipti, enda væri hann að
leita sér að ungri konu. Svar hans
við spurningunni var: „Það er
ekkert athugavert það, eða
hvað?“
Af hinu sama mátti ráða, að
siðferði þessara öldunga stæði á
mjög háu stigi. Enginn þeirra,
sem við spurðum, hvorki karl né
kona, hafði nokkru sinni skilið.
Þau giftust aftur eftir að makinn
hafði látizt og karlmennirnir tóku
sér alltaf ungar konur. Konurnar
fæddu börn fram að hálfsextugu,
Khfaf, sem giftist nær fimmtug,
fæddi sinn eina son, Targuk, sem
nú er 85 ára, þegar hún var 53 ára
gömul.
„Konurnar f landi okkar ala
börn allt til sjötugs,“ sagði Kost-
ya. Hann var afar hreykinn af því,
hve lengi þær væru f barneign,
næstum því jafnhreykinn og af
þvf hve lengi karlmennirnir
héldu kynorku sinni. „Að fæða
börn svo seint lengir aldurinn,"
sagði hann og brosti hreykinn.
Allir þeir öldungar, sem ég átti
tal við höfðu eytt meiri hluta ævi
sinnar í sama héraði, við því næst
sömu vinnu. Lífskjör þeirra hafa
batnað verulega á sfðustu árum,
en lifnaðarhættirnir eru hins veg-
ar ertn að mestu leyti hinir sömu.
Til dæmis má nefna, að í hinum
nýju tveggja hæða blokkum
þeirra, sem ég fékk að skoða, voru
engin salerni. Þeir halda áfram að
notast við kamra úti í garði.
I öllum húsunum voru hins veg-
ar útvörp, yfirleitt hin marg-
brotnu stuttbylgjutæki, sem ná
sendingum svo að segja hvaðan-
æva að. Flestir hafa nú orðið sjón-
varpsviðtæki með stórum skjám,
sem yfirleitt eru staðsett í borð-
stofunni. Öldungarnir eru því
ekki lengur einangraðir frá um-
heiminum, þótt þeir hafi ef til vill
ekki mikinn áhuga á öllu því, sem
er að gerast í öðrum heimshlut-
um.
Allir kjósa þeir fremur að sofa
á þunnum ullardýnum heldur en
springdýnum. Karlmennirnir
lögðu áherzlu á, að þeir yrðu að
sofa beinir og á bakinu. Svefnher-
bergið, eins og raunar aðrir hlut-
ar hússins, verður að vera kalt, og
um það bil 17 gráðu hiti á Celsíus.
Klæðaburður þeirra er mjög ein-
faldur, þeir neita að dúða sig.
Mataræði þeirra er einfalt, en
þó fjölbreytilegt. Dr. Semenov,
þorpslæknirinn í Chlou, leit yfir
listann, sem ég hafði gert og stað-
festi hann. Þar mátti sjá t.d. gras-
lauk, salatblöð, grænar baunir
(uppáhaldsrétt Lazuriu), spínat,
seljurót, pétursselju, kál (bæði
hrátt og soðið), hreðkur, rauðbeð-
ur og lauk. Einnig, og raunar
fremur öllu öðru, alls kyns teg-
undir korns.
Mjólkurréttir njóta mikilla vin-
sælda, einkum súrmjólk og skyr-
ostur. Súrmjólk með grænmeti
kemur f stað súpu. I stað brauðs
nota þeir kronmylsnu, sem er
hrúgað á diskana og borðuð með
paprikusósu, sem kölluð er „aj-
iga“. Þeir neyta einnig kjöts, en
þó í hófi. Sömuleiðis kjúklinga,
sem eru soðnir. Allt kjöt er soðið,
aldrei bakað eða steikt. Væru
menn í veiðiferðum steiktu þeir
kjötið á teini yfir opnum eldi, en
aldrei í ofni.
Mjög mikils magns af heima-
ræktuðu tei var neytt, en aldrei
drukku menn kaffi. Með teinu var
haft hunang í stað sykurs. Lang-
vinsælasta fæðan var hunang og
valhnetur, sem allir öldungarnir
neyttu mikils af. Þeir höfðu val-
hnetur með öllu, hnetusmjör í
stað rjómasmjörs og valhnetur
suðu þeir með hinum mörgu
grænmetistegundum sínum.
Þeir neyttu aldrei sætinda eða
bakaríisbrauðs, og aldrei borðuðu
þeir svínakjöt, þótt þeir rækti
mikið af svínum til útflutnings.
Svín sér maður alls staðar á þess-
um slóðum, en flest þeirra eru
lítil.
Enginn þessara öldunga, að
Tandel undanskildum, neitaði sér
um drykk. Að því leyti eru þeir
ólíkir öldungunum í Azerbajan.
Tandel hætti að reykja fimmtug-
ur og að drekka sterka drykki
þegar hann var hálftíræður. Allir
hinir kváðust fá sér slurk af
heimatilbúnu berjavfni á morgn-
ana til þess að hressa sig fyrir
daginn og flestir þeirra kunna
auðsjáanlega vel að meta vínglas
með matnum.
Var nokkuð í öllu þessu sem
tryggði öldungunum langlífi á
einhvern óskiljanlegan hátt? Þeg-
ar maður ræðir langlífi hlýtur
maður ósjálfrátt að spyrja sjálfan
sig: „Hvað er það sem þeir borða
en við ekki?“ Jafnvel er við vor-
um á leiðinni frá Moskvu með
gamalli Ilyushin-skrúfuþotu, og
undirbjuggum starf okkar höfð-
um við skrifað í vasabækur okkar
sem viðfangsefni númer eitt, ég á
ensku og Kyucharyants á rúss-
nesku:
„Hvað borða þeir?“
Síðar þann sama dag sátum við
Tandel og Mikha skála fyrir Henry Gris og drekka úr hornum.
Sjá nœstu
síöu