Morgunblaðið - 03.12.1974, Blaðsíða 34

34
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 3. DESEMBER 1974
— Ræða
Matthíasar
Framhald af bls. 29
Útfærsla fiskveiöilögsög-
unnar í 50 mílur og samn-
ingar við aörar þjóöir um
réttindi innan hennar.
Stefa pkkar íslendinga í fisk-
veiðiréttarmálum hefur verið við
það miðuð, að við teljum að
strandríki verði að hafa fullkom-
inn yfirráðarétt yfir öllum veið-
um á landgrunnshafinu út frá
ströndinni út að sanngjörnum og
eðlilegum mörkum, eftir aðstæð-
um á hverjum stað. Við teljum, að
landgrunnsstöpullinn, sem Island
stendur á, sé eðlilegt framhald af
landinu sjálfu, enda er viður-
kenndur réttur strandríkis til
allrar hagnýtingar á þessum land-
grunnsbotni.
Það er skoðun okkar að alþjóð-
legt samstarf um fiskveiðireglur
geti ekki komið í stað stórrar fisk-
veiðilandhelgi strandríkis.
Reynslan hefur sýnt að slíkar
reglur eru of lengi í undirbúningi
og mjög erfitt að ná samkomulagi
um þær. Akvörðun okkar íslend-
inga um að stækka fiskveiðiland-
helgina við Island út i 50 sjómilur
frá grunnlínum frá 1. september
1972, var fyrst og fremst byggð á
tveimur megin forsendum.
I fyrsta lagi töldum við nauð-
synlegt að gera ráðstafanir, til
þess að koma í veg fyrir ofveiði
fiskistofnanna við landið.
I öðru lagi var svo um að ræða
efnahagslega nauðsyn okkar.
Fólkinu í landinu fjölgar. Við
verðum því að afla meiri tekna, ef
við ætlum að halda til jafns við
aðrar þjóðir með lífskjör og efna-
legt öryggi. Þegar haustið 1971
hófust samningaviðræður við aðr-
ar þjóðir, sem veiðar stunda á
Islandsmiðum um tímabundin
réttindi innan 50 mílna mark-
anna. Var þeim viðræðum stöðugt
haldið áfram þrátt fyrir ófrið og
árekstra á miðunum.
Þessar viðræður urðu þegar til
kom nokkuð árangursrikar. I
ágúst 1972 var gerður samningur
við landsstjórn Færeyja um rétt-
indi færeyinga tíl línu og hand-
færaveiða við Island og í septem-
ber sama ár um togveiðar færey-
inga á Islandsmiðum.
I september 1972 var gengið frá
samkomulagi milli Islands og
Belgíu um heimild fyrir belgísk
skip til takmarkaðra veiða milli
12 Og 50 milna markanna. Varþað
samkomulag endurnýjað á s.l.
vetri.
Með orðsendingu 10. júlí 1973
var gengið frá samkomulagi milli
Islands og Noregs um heimild fyr-
ir norsk skip til takmarkaðra
veiða innan fiskveiðilögsögu Is-
lands.
Loks var 13. nóvember 1973
gert bráðabirgðasamkomulag til
tveggja ára milli ríkisstjórna Is-
lands og Bretlands um veiðar
breskra togara milli 12 og 50
milna markanna.
Hinsvegar hefur ekki náðst
samkomulag við vestur-þjóðverja.
Ég hefi opinberlega gert samn-
ingsdrög þau sem gerð voru af
sendinefnd ísl. ríkistjórnarinnar
við samninganefnd þjóðverja að
umtalsefni og lýst afstöðu minni
til þeirrar samningsgerðar og hefi
þar raunar engu við að bæta öðru
en því að ég tel það ávinning að
þjóð sem ekki hefur viljað viður-
kenna nema 12 sjómílna fiskveiði-
lögsögu viðurkenni friðun langt
út yfir 50 sjómílur eða allt út f 130
sjómilur. Frystitogararnir sem
um er rætt í þessum samnings-
drögum hefðu ekki verið innan
fiskv.lögsögunnar við lok samn-
ingstímabilsins því þjóðverjar
höfðu skuldbundið sig til að
frystitogararnir væru farnir úr
núverandi fiskveiðilandhelgi 1.
nóvember á næsta ári en samn-
ingurinn átti að ganga úr gildi 13.
sama mánaðar. Atburðir siðustu
daga geta markað tímamót. Það er
athyglisvert að frá því að land-
helgin var færð út 1. sept. 1972
hefur landhelgisbrjótur frá þeim
þjóðum sem ólöglegar veiðar
hafa stundað i okkar fiskveiði-
landhelgi ekki verið tek-
inn og færður til hafnar fyrr
en nú. Ég hefi af því miklar
áhyggjur að búið er að semja við
þjóðir um veiðar innan 50 mílna
markanna og þar á meðal tvær
þjóðir Efnahagsbandalagsland-
anna belgi og breta. I samningi
EBE við tsland er nefnd bókum
númer 6 þar sem segir í 2. gr. að
Efnahagsbandalagið áskilji sér
rétt til að láta ákvæði þessarar
bókunar ekki koma til fram-
kvæmda, ef ekki næst viðunandi
lausn fyrir aðildarríki þess og
tslands á efnahagserfiðleikum,
sem leiða af ráðstöfunum tslands
varðandi fiskveiðiréttindi.
Hefði ekki verið skynsamlegra
að semja um engar veiðiheimildir
við þessar tvær þjóðir ef þetta
bandalag ætlar að beita okkur
þeim afarkostum sem raun ber
vitni?
Samkvæmt bókun 6 var gert ráð
fyrir að tollalækkanir á útflutn-
ingi Islands til meðlimalanda
Efnahagsbandalagsins ættu sér
stað í fimm áföngum, þ.e.a.s. 1.
júli 1973,1. janúar 1974, 1. janúar
1975, 1. jánúar 1976 og 1. janúar
1977.
Miðað við þann útflutning á
sjávarafurðum, sem átti sér stað
til ríkja bandalagsins síðari hluta
ársins 1973 hefði tollamismunur-
inn orðið nálægt 20 milljónir
króna, ef bókunin hefði tekið
gildi og fyrir fyrstu níu mánuði
þessa árs um 70 milljónir króna
og hefði síðan aukist jafnt og þétt
eftir því sem tollalækkunin yrði
meiri allt fram til 1. janúar 1977.
Framangreindar tölur sýna að
sjálfsögðu aðeins þá tollalækkun
yrði meiri allt fram til 1. janúar
1977.
Framangreindar tölur sýna að
sjálfsögðu aðeins þá tollalækkun
sem orðið hefði miðað við þann
útflutning, sem átti sér stað, en
þeirri spurningu er ósvarað,
hversu mikil aukning yrði í út-
flutningi sjávarafurða til ríkja
Efnahagsbandalagsins ef bókun 6
væri komin til framkvæmda.
Útfærslan f 200 mílur á
næsta ári
Á siðasta ári setti Sjálfstæðis-
flokkurinn, sem þá var í stjórnar-
andstöðu, fram þá kröfu, að fisk-
veiðilandhelgin yrði færð út í 200
sjómílur ekki síðar en í árslok
þessa árs. Nú hafa Sjálfstæóis-
flokkur og Framsóknarflokkur
myndað ríkistjórn og í stefnuyfir-
lýsingu hennar segir: „Ríkis-
stjórnin mun fylgja fram ályktun
Alþingis frá 15. íebrúar 1972 um
útfærslu lándhelginnar í 50 sjó-
mílur. Stefna ríkisstjórnarinnar
er að færa fiskveiðilandhelgi Is-
lands út í 200 sjómílur á árinu
1975 og hefja þegar raunhæfan
undirbúning þeirrar útfærslu".
Þótt útfærsla fiskveiðilögsögunn-
ar í 200 sjómílur að ári krefjist
vandlegs undirbúnings, er ljóst að
hún verður raunhæf. Það er álit
fulltrúa flestra þeirra þjóða, er
þátt taka í hafréttarráðstef nu
Sameinuðu þjóðanna, að henni
muni ljúka á næsta ári og þá verði
m.a. ákveðin 200 mílna efnahags-
lögsaga sem alþjóðleg regla.
Enn er óljóst um ýmis atriði
varðandi markalínur milli landa
eða eyja, sem óbyggðar eru eins
og Rockall eða lítt byggðar eins og
Jan Mayen. Munu þessi mál skýr-
ast á framhaldsfundi hafréttar-
ráðstefnunnar i Genf, sem hefst
17. mars n.k.
Útfærsla fiskveiðilandhelginn-
ar i 200 sjómílur verður mikill
fengur fyrir okkur íslendina, þar
sem mikið magn fisks, einnig
fisks sem veiddur er og neytt er í
dag, heldur sig utan 50 sjómilna
en innan væntanlegra 200 sjó-
milna marka. Utfærsla fiskveiði-
lögsögunnar í 200 sjómílur er
Iokamarkið í þeirri viðleitni og
stefnu íslendinga, sem þegar var
mörkuð með landgrunnslögunum
frá 1948.
Rikisstjórnin hefur þegar hafið
umræður um á hvern hátt land-
helgisgæslan verði efld.
Fiskiskipastóllinn.
Það sem af er árinu (til 15.
nóvember) hafa 37 skip samtals
9.326 brl. bæst við fiskiskipastól
landsmanna. Hins vegar hafa 18
skip samtals 3.692 brl. verið tekin
af skipasrá. Fiskiskipum hefur
því fjölgað um 19 og fiskiskipa-
stóllinn stækkaó um 5.634 brl.
I smíðum erlendis eru 6 skip
u.þ.b. 9.090 brl. samtals en innan-
land eru í smíðum 27 skip u.þb.
1.947 brl. samtals. Alls eru því I
smíðum 33 skip rúmlega 11 þús.
brl. samtals.
Auk þessa er afhentur en
óskráður Akureyrartogari, 941
brl. að stærð.
Lánveitingar og rekstur
Fiskveiðasjóðs.
I árlok 1973 námu útistandandi
lán Fiskveiðasjóðs 6.108 m. kr. og
skiptast þau þannig: Skipalán
4.597 m. kr., bráðabirgðalán til
innlendra skipasmíða 321 m. kr..
fasteignalán 954 m. kr., bráða-
birgðalán til fasteigna 90 m. kr.
og önnur lán veitt af stofnlána-
deild 146 m. kr.
Tekjur Fiskveiðasjóðs á árinu
1973, af útflutningsgjaldi sjávar-
afurða, framlagi ríkissjóðs, fram-
lagi úr gengishagnaðarsjóði og
vöxtum innheimtum á árinu,
námu samtals 556 m. kr., en
gjaldaliðir sjóðsins, vextagreiðsl-
ur, lántökugjöld og reksturskostn-
aður námu 349 m. kr. Eigið fé
sjóðsins jókst um 213 m. kr. á
árinu og nam 1.959 m. kr. í árslok,
eða 29% af niðurstöðutölum efna-
hagsreiknings.
Á árinu 1973 afgreiddi Fisk-
veiðasjóður lán að upphæð samt.
2.249 m. kr., þar af voru 1.938 m.
kr. vegna fiskiskipa. Árið áður
var heildarupphæðin 1.263 m. kr.,
þar af vegna fiskiskipa. Hækkun
afgreiddra lána samt. milli ára
var því 78% en hækkun lána
vegna fiskiskipa 108%. Arið 1973
voru afgreidd lán vegna fiski-
skipa 86% af afgreiddum lánum
Fiskveiðasjóðs, eða jafnhátt hlut-
fall og árið 1971. Hins vegur var
hlutfallið 74% árið 1972.
Fyrir nokkru var ákvörðun tek-
in um hækkun á vöxtum af lánum
stofnlánasjóða. Er það vegna stór-
felldrar hækkunar vaxta af lán-
um þeim, sem tekin eru bæði er-
lendis og innanlands. Vextir af
lánum Fiskveiðasjóðs munu því
hækka af þessum ástæðum. F’isk-
veiðasjóður verður að hlýta því að
taka ián, eins og aðrir stofnlána-
sjóðir, sem eru verðtryggð, og
endurlána þau með sömu kjörum.
Persónulega hefði ég kosið að
engin verðtryggð lán væru á fiski-
skipum.
Ég ætla að gefa hér yfirlit um
skiptingu lána sjóðsins á árunum
1970—1973, eftir kjördæmum:
Reykjavik • 35
Revkianes 63
Vesturland 38
Vestfirðir 35
Norðurland-vestra 38
Norðurland-eystra 23
Austurland 4'6
Suður'land ✓ 32
Reykjavfk 11
Reykjanes 21
Vesturland 12
Vestfirðir 11
Nopðurland-vestra 12
Norðurland-eystra 8
Staða Tryggingasjóðs fiski-
skipa.
Tekjur á árinu 1973 námu 665
millj. kr. Gjöldin eru ekki að fullu
uppgerð, en fyrirsjáanlegt er, að
þau verða nálægt 550 millj. kr.,
sem er nokkru lægra en áætlað
var. Hin hagstæða afkoma 1973
varð til þess, að greiðslustaðan
gagnvart tryggingaféiögunum
batnaði, svo að í árslok 1973 hafði
sjóðurinn greitt um helming
iðgjalda ársins og í júní 1974 voru
þau sem næst greidd aó fullu.
Með þeirri breytingu, sem gerð
var á útflutningsgjöldunum frá 1.
sept. 1974 er talið, að tekjur sjóðs-
ins af framleiðslu ársins 1974
muni verða 830 — 840 millj. kr.
(hvalafurðum er sleppt). Hins
vegar eru útgjöld sjóðsins vegna
ársins 1974 áætluð um 880 millj.
kr. Samkvæmt því er tekjuhaili
40 — 50 millj kr. Hins vegar ættu
tekjurnar að nægja vel til að
greiða helming gjalda 1973 og
helming gjalda 1974, þannig að
greiðslustaðan gagnvart trygg-
ingafélögunum ætti ekki að
versna. En hér kemur það til, að
tekjurnar hafa komið hægt inn
vegna dræmrar sölu afurðanna.
Greiðslustaða sjóðsins hefur því
farið heldur versnandi síðustu
mánuði. Nú i nóvember notar
sjóðurinn til fulls 70 millj. kr.
yfirdráttarheimild í Seðlabankan-
um. Virðist ekki útlit fyrir, að
sjóðurinn hafi fé til venjulegrar
greiðslu i desember, nema yfir-
dráttarheimildin fáist hækkuð.
Áætlað er, að tekjur Trygginga-
sjóðs verði tæplega 1000 millj. kr.
árið 1975 með þeim töxtum út-
flutningsgjalda, sem nú gilda.
Ekkert verður á þessu stigi sagt
með neinni vissu um útgjöld
sjóðsins 1975, þar sem athuganir
varðandi iðgjöld skipanna eru
rétt að hefjast. Þó er ljóst, að
útgjöldin verða langt yfir 1000
millj. kr. Koma þar bæði til mikl-
ar verðlagshækkanir og fjöldi
nýrra og mjög dýrra skipa, sem
komu á árinu 1974. Ég tel, að 1000
millj. kr. muni ekki nægja til að
greiða helming iðgjalda 1974 og
helming iðgjalda 1975, þannig að
framundan virðist versnandi
greiðslustaða.
Framleiðsluyfirlit sjávar-
afurða.
Sjávarútvegsráðuneytið hefur
lagt fram á Alþingi frumvarp um
Framleiðslueftirlit sjávarafurða,
en með því eru Fiskmat rikisins
og Síldarmat rikisins sameinaðar
i eina stofnun. Frumvarp sama
efnis var lagt fram seint á siðasta
þingi en náði þá ekki fram að
ganga. Gerðar voru nokkrar
breytingar á því frumvarpi og er
þess vænst, að það verði sam-
þykkt i núverandi mynd á þessu
þingi. Tel ég að þessar breytingar
verði til mikilia bóta.
92 108 296
129 351 250
28 114 140
59 128 283
72 6 277
59 129 124
122 202 681
120 2 25 198
13 9 13
19 28 11
4 9 6
9 10 13
10 0 12
9 10 6
18 16 30
18 18 9
Eins og kunnugt er, var gengi
islensku krónunnar breytt 29.
ágúst s.l. og i framhaldi af því,
voru sett bráðabirgðalög um ráð-
stafanir í sjávarútvegi og um ráð-
stöfun gengishagnaðar 20.
september. Óþarft er að rekja
efni þessara bráðabirgðalaga, en
Þjóðhagsstofnunin hefur gert spá
um samanburð á afkomu ein-
stakra greina veiða og vinnslu
miðað við júlískilyrði annars veg-
ar og septemberskilyrði eftir
gengisbreytingu og bráðabirgða-
lögin hins vegar miðað við sömu
markaðsforsendur.
Þar kemur i ljós, að rekstrar-
halli báta lækkar úr 460 millj. kr.
við júliskilyrði í 180 millj. kr. við
septemberskilyrði á ársgrund-
velli.
Á sama tíma iækkar rekstrar-
halli togara úr 920 millj. kr. i 790
millj. kr.
Veiðarnar sem heild bæta þvi
rekstrarlega stöðu sina um 410
millj. kr.
Við júlískilyrði var rekstrar-
halli vinnslu um 360 millj. kr., en
820 millj. kr. rekstrarafgangur
við septemberskilyrði.
Samantekið fyrir veiðar og
vinnslu þá hefur rekstrarhallinn
lækkað úr 1.740 millj. kr. i 150
millj. kr. milli þessara tveggja
tímabila.
Þær ráðstafanir, sem gerðar
hafa verið hafa bætt stöðu Stofn-
fjársjóð fiskiskipa um 565 millj.
kr. miðað við ársgrundvöll, tekjur
Olíusjóðs verða um 1.230 millj.
kr., tekjuaukning Tryggingasjóðs
fiskiskipa verður um 285 millj.
kr. og áætlað hefur verið, að 1.250
millj. kr. verði til ráðstöfunar úr
gengishagnaðarsjóði.
A þessari samkomu þarf ekki að
rekja fjárhagserfiðleika sjávarút-
vegsins, bæði útgerðar og fisk-
vinnslu, þið þekkið þá af eigin
raun. Hinsvegar var ekki vitað af
hvaða stærðargráðu þessir erfið-
leikar voru, og þess vegna ákvað
ég I samráði við viðskiptabanka
sjávarútvegsins og Seðlabanka Is-
lands, að láta fram fara könnun á
f járhagsstöðu útgerðar og vinnslu
og hafa umræddir bankar þá
könnun með höndum, eins og
flestum er kunnugt. Jafnframt
var þess óskað að fjárfestingar-
lánastofnanir frestuðu inn-
heimtuaðgerðum gagnvart fyrir-
tækjum í sjávarútvegi.
Þegar umræddri könnun er lok-
ið og ljóst er hver staða útgerðar
og fiskvinnslu er, mun Sjávarút-
vegsráðuneytið hafa nána sam-
vinnu við bankan um aðgerðir til
að bæta greiðslustöðu sjávarút-
vegsins, meðal annars með því að
breyta vanskila- og lausaskuldum
í föst lán til fjárra ára. Veróur
leitað samstarfs við sem flestar
fjárfestingalánastofnanir og aðra
sem hlut eiga að máli í þessum
efnum.
Hér er um mikið og vandasamt
starf að ræða, sem ekki nær til-
ætluðum árangri nema í góðu
samstarfi við Seðlabankann og
vióskiptabanka sjávarútvegsins.
Ég hef ástæðu til að ætla af öllum
þeim viðræðum, sem átt hafa sér
stað til þessa milli ráóuneytisins
og bankastjóra þessara banka sé
ríkjandi velvilji og skilningur á
vandamálum sjávarútvegsins og
úrlausn þeirra.
Því miður er nú fyrirsjáanlegt
að þessi könnun tekur lengri tíma
en gert var ráð fyrir, og er það
fyrst og fremst vegna þess að fyr-
irtæki hafa ekki brugðist eins
fljótt við og ætla mátti. Um s.l.
helgi höfðu aðeins 222 aðilar af
þeim 545, sem bankarnir skrif-
uðu, eða 40,7%, skilað umbeðnum
upplýsingum, og frá 30 af þessum
aðilum voru þær ekki fullnægj-
andi. Umræddar skýrslur eru
vegna 93 vinnustöva, 209 báta og
36 skuttogara. Hafi einhverjir við-
staddra ekki skilað umbeðnum
upplýsingum eru þeir hvattir til
að gera það sem allra fyrst.
Ráðuneytið fylgist með þessari
fjárhagsathugun og verður henni
flýtt eins og tök eru á, en öllum
hlýtur að vera ljóst, að þeir sem
ekki skila umbeðnum reikningum
og upplýsingum, geta ekki vænst
neinnar fyrirgreiðslu.
Varðandi gengishagnaðarsjóð
er rétt að það komi fram, að end-
anlegar ákvarðanir um ráðstöfun
hans verður ekki hægt að taka
fyrr en þessari könnun á fjárhag
fyrirtækja I sjávarútvegi er lokið.
Sjávarútvegsráðuneytið hefur
beitt sér fyrir ýmsum aðgerum til
að létta útgerðini róðurinn. Þann-
ig hafa viðskiptabankarnir með
aðstoð frá Seðlabankanum hækk-
að útgerðarlán um 50% og fyrir-
heit gefin um endurskoðun
rekstrarlána, innborganir á
ábyrgðir vegna netakaupa hafa
verið lækkaður úr 25% I 10%, og
skerðingarákvæði Tryggingasjóðs
Framhald á bls. 47.
Lánveitingar Fiskveiðasjóðs eftir kjördæmum 1970-1973 (afgreidd lán).
í millj. kr. ; 197 0 ■ 1971 197 2 1973
Samtals " 310 681 1.263 2 . 249

í prósentum 1970 1971 1972 1 3 ■> 3
Samt^ls 100 100 100 100
Austurland 15
Suðurland 10